با قمصر خراسان بیشتر آشنا شوید!

خراسان/ وقتي متوجه شدم در نزديکي مشهد روستايي وجود دارد که چند سالي است با باغ‌هاي گل محمدي و گلابش شناخته مي‌شود، تصميم گرفتم براي تماشا و گرفتن گزارش راهي آن منطقه شوم. روزهاي آخر ارديبهشت و اوايل خرداد، فصل برداشت گل‌محمدي و همزمان با جشنواره گلاب گيري، بهترين زمان براي ديدن فرخد بود. هرچند بعدا متوجه شديم «فرُخَد» همان «فرخي» است که نامش را به چند شکل تلفظ مي‌کنند. اين پرونده را بخوانيد تا در کنار آشنايي با اين جاذبه گردشگري ، ببينيم گلاب، اين محصول دلپذير ايراني چيست و چگونه توليد مي‌شود. روستايي که غافلگيرتان مي‌کند توصيه اکيد مي‌کنيم که براي رسيدن به روستاي فرخد، گول نقشه‌هاي آنلاين و مسيرياب‌هاي هوشمند را نخوريد وگرنه مجبور مي‌شويد مسير مستقيمي را که در عرض نيم ساعت مي‌شود رفت، يک ساعت و نيم و با عبور از کمربندي مشهد و در حالي که اعصاب‌تان به هم ريخته است، طي کنيد، درست مثل ما! روستاي فرخد حدود 10 کيلومتري مشهد به سمت کلات است. به عبارت ديگر، از خيابان عبادي، نرسيده به خواجه ربيع، وارد جاده کلات مي‌شويد و به سمت سه روستاي تاريخي پاژ، فارمد و فرخد مي‌رويد. شايد اگر تا الان اسم فرخد را نشنيده‌ايد به اين دليل است که نام اين روستاها در گويش عاميانه اين‌گونه تلفظ مي‌شوند: فاز، پرمه و فرخي. در اين فصل وقتي به محدوده روستاي فرخد مي‌رسيد نيازي نيست به تابلوها نگاه کنيد، چون بوي گل محمدي چنان فضا را پر کرده است که به راحتي متوجه مي‌شويد به مقصد رسيده‌ايد. نبايد منتظر باشيد تا به يک بافت سنتي و روستايي برسيد، ناگهان مي‌بينيد که در حاشيه جاده کوچه‌ها شماره خورده‌اند فرخد 10 و 12 و همان‌جا آغاز روستاست. کافي است وارد يکي از همين کوچه‌ها شويد تا به سمت دل روستا برويد. روستايي که در بدو ورود خيلي هم شکل و شمايل روستايي ندارد و بهتر است بگوييم شبيه منطقه‌اي از شهر است ولي پس از عبور از چند کوچه مي‌توانيد کوچه باغ‌هايي با ديوارهاي کاهگلي و سايه‌سار درختان درهم تنيده را ببينيد که با پرده و تابلو شما را به سمت باغ‌هاي گل و کارگاه‌هاي گلاب گيري راهنمايي مي‌کنند. مخصوصا در اين فصل سال که حتي افرادي هم در کوچه‌ها ايستاده‌اند و از شما مي‌خواهند تا در باغ آن‌ها عکس بگيريد و از فروشگاه‌شان خريد کنيد. از يک سو بوي خوش فضا و از سوي ديگر زيبايي باغ‌هاي گل محمدي، به استقبال‌تان مي‌آيند. به فرخد خوش آمديد. روستايي با قدمتي بيش از 300 سال روستاي فرخد با جمعيتي حدود 12 هزار نفر، در دهستان تبادکان قرار دارد. طبق مدارک تاريخي، قدمت اين روستا به 300 سال قبل مي‌رسد که هرچند با توجه به مجاورت آن با روستاي تاريخي پاژ، قطعا بايد تاريخچه‌اي قديمي‌تر براي اين روستا متصور بود. از آثار ديدني اين روستا مي‌توان به بقاياي قلعه قديمي، درخت چنار کهن سالي که چندين بار دچار آتش‌سوزي شده و البته باغ‌هاي گل محمدي آن اشاره کرد. از قديم محصول اصلي فرخد انگور بوده است که اهالي آن تقريبا 20 نوع انگور مرغوب را در اين روستا پرورش مي‌دهند. همچنين زعفران هم طبق سنت بيشتر روستاهاي خراسان، در فرخد هم کشت مي‌شود که از نظر کيفيت دست‌کمي از زعفران‌هاي برتر ايران ندارد. به گفته مردم روستا، تقريبا 50 سال است که در اين روستا گل محمدي کاشته مي‌شود. هرچند در ابتدا جنبه اقتصادي نداشته و براي مصرف شخصي اهالي بوده ولي به‌مرور جزئي از محصولات اصلي روستا شده و تقريبا از 20 سال قبل محصول گل فرخد به کارخانه‌هاي گلاب گيري کشور فروخته مي‌شده است. از بهار سال 94 اهالي و مسئولان روستا تصميم مي‌گيرند تا از اين محصول زيبا و خوشبو براي رونق روستا و اقتصادش استفاده کنند که از همان سال جشنواره برداشت گل محمدي در فرخد برگزار مي‌شود. هرچند دو سالي است که به دليل همزماني ماه مبارک رمضان با فصل برداشت گل، اين جشنواره برگزار نمي‌شود و مخصوصا امسال به دليل شيوع بيماري کرونا کاملا تعطيل شده است، با وجود اين علاقه‌مندان به طبيعت و به خصوص گل و گلاب، در روزهاي پاياني ارديبهشت و اوايل خرداد باز هم راهي اين روستا مي شوند و از طبيعت زيبا، بوي دل‌انگيز و محصولات باکيفيت فرخد لذت مي‌برند. چيدن گل‌محمدي، يکي از جاذبه‌هاي گردشگري! ساعتي از روز گذشته و باغداران کار برداشت گل را آغاز کرده‌اند. به سمت يکي از مزارع بزرگ روستا مي‌رويم. بوي گل فضا را پر کرده است و ما که مثلا مي‌خواهيم پروتکل‌هاي بهداشتي کرونا را حفظ کنيم، بي‌خيال رعايت بهداشت مي شويم و ماسک‌ها را برمي‌داريم! هرچند به گفته اهالي خوشبختانه کرونا به روستا نرسيده است و همان اوايل اوج بيماري، با کنترل راه‌هاي ورودي جلوي شيوعش را گرفته‌اند ولي باز هم ورود گردشگر خطر سرايت اين بيماري را به دنبال دارد. مرد ، زن و کودک، سبد و کيسه در دست، مشغول چيدن گل هستند. وقت برداشت گل از صبح زود تا حدود ظهر و زماني است که روي بوته‌ها، گل به اصطلاح باز وجود داشته باشد. تصميم مي‌گيريم ما هم کمي گل بچينيم، کاري که از نظر صاحبان باغ اشکالي ندارد و اتفاقا يکي از جاذبه‌هاي گردشگري روستاست، به شرط اين که به گل‌ها و مزارع صدمه نزنيم. برداشت گل قلق‌ دارد، انگشت شست را درون گل مي گذارند و با دو انگشت اشاره و وسطي گل را از بالاترين قسمت که کمترين شاخه را داشته باشد بااحتياط جدا مي‌کنند. اين کار باعث مي‌شود به بوته صدمه وارد نشود و خار گل‌ها هم به دست فرد فرو نرود. همچنين نبايد گل را تحت فشار گذاشت تا پلاسيده نشود. علاوه بر گل کاملا باز، غنچه‌هاي گل هم يکي ديگر از محصولات باغ است که براي تزيين غذا، تهيه دمنوش، مربا و همچنين ساخت محصولات تزييني مانند تاج سر و گردنبند استفاده مي‌شود. شربت و مربا، ديگر محصولات گل محمدي هستند. شادي و خوراکي‌هاي لذيذ روستا يک مراسم جالب روستاي فرخد، برگزاري جشن عروسي به شکلي است که کمترين فشار اقتصادي به خانواده عروس و داماد وارد شود. به گفته يکي از اهالي، داماد در شب مراسم جشن اش ده‌ها ميليون تومان شاباش جمع مي‌کند که مي‌تواند هديه مناسبي براي آغاز زندگي مشترک باشد. در فرخد بيشتر ازدواج‌ها فاميلي است که با رعايت امور پزشکي و گرفتن آزمايش‌ها انجام مي‌شود. انگور يکي از محصولات اصلي فرخد است که طبيعتا در خوراکي‌هاي اين روستا هم نقش پررنگي دارد. يکي از اين غذاهاي لذيذ حلواي چرب و شيرين است که با مغز گردو و شيره انگور درست مي‌شود. غذاي ديگري که به «قلقله» معروف است، تشکيل شده از شيره انگور، نان و کره محلي که بيشتر نسل قديمي روستا آن را مي‌شناسند و جوان‌ترها کمتر آن را تهيه مي‌کنند. همچنين به گفته اهالي، مخلوط شير محلي و شيره انگور، يکي از مقوي‌ترين خوراکي‌هاي اين روستاست که علاج کم‌خوني است. گل غلتاني، واکسني طبيعي براي آلرژي! آيين گل‌غلتان يکي از مراسمي است که در چند منطقه کشور ازجمله روستاي فرخد اجرا مي‌شود. گل‌غلتان براي نوزاداني است که اولين بهار زندگي‌شان را مي‌گذرانند و توسط مادر و بانوان فاميل انجام مي‌شود. آن‌ها براي چيدن گل، اول صبح به باغ‌ها مي روند و با ذکر صلوات و خواندن شعرهايي، پس از جمع‌ کردن گل‌هاي چيده شده، آن‌ها را پرپر مي‌کنند. سپس در خانه نوزاد را که حمام کرده‌اند، درون پارچه‌اي مي‌خوابانند که گل‌برگ‌ها در آن ريخته شده و چند نفر چهارگوشه پارچه را با ذکر صلوات و شعرخواني مي گيرند و نوزاد را در گل‌برگ‌ها مي‌غلتانند. در باور اهالي، غلتاندن نوزاد در ميان گل‌هاي محمدي سبب شادابي او و دور ماندن از بدي‌هاست. يکي از آثار اين کار که اين روزها هم توسط متخصصان تاييد شده است، جلوگيري از بروز حساسيت فصلي و آلرژي در افرادي است که در نوزادي مراسم گل‌غلتان داشته‌اند. مراسم آييني فرخد فرخد که به قولي کوتاه شده «فرخ خط» به معني خطه فرخ و نيک است، چند سالي مي شود که گرفتار خشکسالي و حتي آب‌دزدي است که باعث شده فرخي از روستا برود و جوانان اين روستا به شهر مهاجرت کنند. اهالي اميدوارند با برجسته‌شدن صنعت گلاب، شاهد مهاجرت معکوس و رونق گردشگري روستا باشند. هرچند فرخد به دليل نزديکي به مشهد شاهد اقامت گردشگران زيادي نيست ولي با اين حال سنت پررنگ اهالي فرخد، مهمان‌نوازي آن‌هاست. امکان ندارد وارد روستا شويد و با آغوش باز به استقبال شما نيايند. فرخدي‌ها با خوشرويي شما را به منازلشان دعوت مي‌کنند، حتي اگر قصد خريد نداشته باشيد. اين رسم اهالي فرخد از ديرباز يکي از خصيصه‌هاي آن‌ها محسوب مي‌شده است، از همان زمان که به دليل قرار گرفتن سر راه کاروان زائران امام رضا(ع) مهمان‌نواز مهمان‌هاي آقا بوده‌اند و هنوز هم هستند. جو مذهبي روستا فقط به گرامي داشت زوار خلاصه نمي‌شود. هر سال با آغاز فصل گلاب گيري اولين و مرغوب‌ترين گلاب روستا تقديم حرم مطهر رضوي مي شود تا عطر حرم را دوچندان کند. همچنين به گفته اهالي روستا، در دو ماه محرم و صفر هر شب مراسم عزاداري در روستا برپاست و روز اول نوروز هم اهالي سال نو را با حضور در خانه خانواده شهدا آغاز مي‌کنند. گلاب فرخد را به اسم قمصر صادر مي‌کنند! طبق گفته آقاي حسن نظري، يکي از اهالي روستا که همراه باخانواده اش در کار کاشت گل و گلاب گيري است، هم اکنون حدود 10 کارگاه گلاب گيري در اين روستا مشغول کار هستند که در يکي دو سال گذشته به اين تعداد افزايش يافته است. طبق گفته آقاي نظري، مزرعه گل محمدي هر يک ماه و نيم نياز به يک بار آبياري دارد. مخصوصا يک بار قبل از عيد و يک بار هم همزمان با شکفتن اولين غنچه‌ها. اگر کشاورزي بخواهد محصول سال آينده بهتري داشته باشد بايد در تابستان هم يکي دو بار مزرعه‌اش را آبياري کند تا از شيوع آفت و کرم جلوگيري کرده باشد. از هر هکتار مزرعه گل، بسته به کيفيت بوته‌ها و ميزان مراقبت و آبياري آن‌ها، حدود پنج تا 10 تن گل برداشت مي‌شود. همچنين از هر کيلو گل، بين نيم تا دو ليتر گلاب گرفته مي‌شود. جالب است بدانيد، گلابي که تازه گرفته شده، ممکن است اصلا بويي نداشته باشد ولي بعد از گذشت چند روز، بوي آن ظاهر مي شود و هرچه بگذرد بيشتر و باثبات‌تر خواهد شد. بنا به گفته آقاي نظري، کيفيت گل و گلاب فرخد دست‌کمي از بهترين گلستان‌هاي کاشان ندارد، در حالي که قيمت بسيار کمتري دارد. تا جايي که برخي گل‌ها و گلاب اين روستا را بسته‌بندي مي کنند و به نام محصولات قمصر به فروش مي‌رسانند و حتي صادر مي‌کنند! نکته جالب ديگر حضور پررنگ بانوان در اين کار است. از چيدن گل تا مرحله گلاب گيري، تمام اعضاي خانواده و مخصوصا زنان از صبح تا شب، انجام کارها را به عهده مي‌گيرند که جاي تعجب ندارد؛ به هرحال کاري ظريف و صنعتي لطيف است. روش گلاب گيري و انواع گلاب روش گلاب گيري به اين صورت است که مقدار مشخصي از گل را داخل ديگ مخصوص مي ريزند و در آن را به طور کامل و بدون هواکش مي‌بندند. سپس شعله زير ديگ را روشن مي کنند تا آب و گل بجوشد و بخار شود. بخار را توسط لوله‌اي به درون برج خنک‌کننده که توسط آب سرد احاطه شده هدايت مي‌کنند که پس از تبديل شدن به گلاب، از طرف ديگر وارد ظرف مي‌شود. انواع گلاب با توجه به ميزان گل محمدي به اين صورت شناخته مي‌شوند: گلاب سنگين يا ممتاز: نوعي گلاب درجه يک است که از تقطير بين ۳۰ تا ۳۵ کيلوگرم گل‌محمدي به همراه ۸۰ ليتر آب به دست مي‌آيد. در نتيجه اين فرايند، ۴۰ ليتر گلاب ممتاز به دست مي‌آيد. از اين گلاب براي مصارف خانگي استفاده مي‌شود. گلاب سبک: براي تهيه گلاب سبک از حدود ۱۵ تا ۲۰ کيلوگرم گل محمدي استفاده مي‌شود. به دليل کاهش مقدار گل محمدي، گلاب سبک قيمت کمتري نسبت به گلاب ممتاز دربازاردارد. گلاب دو آتيشه: اگر بعد از يک بار انجام فرايند گلاب‌گيري، مجدد به گلاب به دست آمده گل محمدي اضافه شود و فرايند تقطير دوباره روي آن تکرار شود، گلاب دو آتيشه به دست مي‌آيد. غلظت گلاب دو آتيشه بسيار بالاست، طعم تلخي دارد و مصارف درماني آن بيشتر است. گلاب سه آتيشه: اگر فرايند گلاب‌گيري براي بار سوم انجام شود، گلاب سه آتيشه به دست مي‌آيد که معمولا به مقدار بسيار کم توليد و براي مصارف خاص از آن استفاده مي‌شود. گلاب پساب: در صورتي که بعد از فرايند گلاب‌گيري، روي تفاله‌هاي گل محمدي آب بريزيم و عمل تقطير را دوباره انجام دهيم، گلاب رقيقي توليد مي‌شود که کيفيت پايين و عطر کمي دارد.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar