چرا امام رضا(ع) برای بچه‌دار شدن مأمون دعا کرد؟

تسنيم/ جلوه‌هاي رحمانيت و رأفت خداي متعال را مي‌توان در منش و خلق‌وخوي پيغمبر اسلام صلي‌الله عليه و آله و ائمه اطهار عليهم السلام مشاهده کرد. اما در اين ميان، حضرت ثامن الحجج امام علي بن موسي‌الرضا عليه السلام به طور ويژه به عنوان امام رئوف شناخته مي‌شوند. در اين باره از علامه محمدحسين طباطبايي رحمه‌الله عليه، صاحب کتاب شريف الميزان، دليل اين امر را پرسيدند و آن عالم بزرگوار پاسخ دادند که همه اهل بيت عليهم السلام رئوف هستند اما رأفت امام رضا عليه السلام بالحس است، به اين معنا که خيلي زود احساس مي‌شود. آن امام بزرگوار با هجرت تاريخي خود به سرزمين ايران، اسرار و فوايد بسياري را براي ما به ارمغان آوردند. گسترش کمي شيعيان در جهان و ارتقاي کيفي معرفت و افزايش شناخت شيعيان از مقام امامت تا آماده کردن ايراني‌ها به عنوان زمينه‌سازان ظهور در آخرالزمان، ازجمله برکات و اسرار اين هجرت تاريخي است. حجت‌الاسلام مسعود عالي به مرور بخش‌هايي از ابعاد شخصيتي حضرت ثامن الحجج امام علي بن موسي‌الرضا عليه السلام و زوايايي از هجرت تاريخي آن امام رئوف به خاک ايران پرداخته است. آن طور که اين پژوهشگر اسلامي توضيح مي‌دهد: «طبق فرموده ائمه اطهار عليهم السلام، زمينه‌سازان ظهور در آخرالزمان، ايراني‌ها هستند. امام رضا عليه السلام با هجرت به ايران اين زمينه را فراهم کردند. به خصوص که هم‌زمان با آن حضرت و پس از ايشان، امامزاده‌هاي بسياري هم وارد ايران شدند و در سرتاسر کشور ما پخش شدند. به اين ترتيب شرايط لازم فراهم شد تا ايران به عنوان پايگاهي براي اهل بيت عليهم السلام شود و تا آخرالزمان اين مسير را ادامه دهد.» هجرت امام رضا عليه‌السلام به ايران يکي از رويدادهاي مهم در دوران امام رضا عليه السلام که اتفاقاً سرمنشاء خيرات و برکات بسياري براي ما، ايراني‌ها، در طول تاريخ شد ماجراي هجرت آن امام بزرگوار به خاک کشور ماست. چگونه اين امکان در دوران حضرت ثامن الحجج عليه السلام مهيا شد و نه در دوران ائمه ديگر؟ در بررسي کلي ابعاد شخصيتي ائمه اطهار عليهم السلام همان گونه که در زيارت جامعه کبيره مي‌خوانيم، همه آن‌ها معدن علم خدا بوده و خصوصيات تقوا و بزرگواري و بزرگ‌منشي را داشته و به بهترين و زيباترين صفات آراسته هستند. منتها هر يک از ائمه اطهار عليهم السلام در دوران حيات خود در اين دنيا، کاري را به عنوان فعل محوري و شاخصي انجام داده‌اند که بايد مورد توجه قرار بگيرد. به عنوان مثال فعل محوري و کار شاخص امام حسن مجتبي عليه السلام، صلح آن حضرت بود که شيعه را حفظ کرده و ياراني را براي قيام امام حسين عليه السلام تربيت و جمع‌آوري کردند. همچنين فعل محوري و شاخص امام حسين عليه السلام که اسلام را بيمه کرد، عاشوراي آن حضرت بود. يکي ديگر از نقاط عطف در زندگي اهل بيت عليهم السلام در دوران امام رضا عليه السلام اتفاق افتاد که در قالب هجرت آن حضرت به ايران صورت گرفت. نشانه‌هاي تحول معرفتي شيعيان در اثر آموزه‌هاي رضوي هجرت تاريخي امام رضا عليه السلام چه تغيير و تحولي در معرفت مردم ايران نسبت به خاندان رسالت و امامت عليهم السلام ايجاد کرد؟ درواقع مي‌خواهيم بدانيم نشانه‌هاي تحول معرفتي شيعيان در اثر آموزه‌هاي رضوي را در چه مواردي مي‌توان مشاهده کرد؟ هجرت امام رضا عليه السلام به ايران، منشأ تحولي در ميان شيعه شد که از لحاظ کمي و کيفي قابل بررسي است. از لحاظ کيفي، به اين نتيجه مي‌رسيم که امام رضا عليه السلام معرفت نسبت به اهل بيت عليهم السلام را در ميان مردم ارتقاء دادند؛ يعني تا قبل از امام رضا عليه السلام معرفت نسبت به امامت در ميان خواص از ياران آن بزرگان بوده و عموم معرفت صحيحي از اين جايگاه والا نداشتند. اما از زمان امام رضا عليه السلام با سخنراني‌هايي که آن حضرت در مسجد مرو، مناظراتي که مأمون ترتيب مي‌داد و در جايگاه‌هاي ديگر انجام مي‌دادند، معرفت به امامت ارتقا پيدا کرد به قدري که ظرفيت درک و شناخت شيعه به اندازه‌اي شد که بعد از امام رضا عليه السلام توانايي درک مفاهيم والاي زيارت جامعه کبيره را که امام هادي عليه السلام آموزش دادند، پيدا کرد. مشخص است که شيعه توانايي درک معارف بالاي امامت را پيدا کرد. درک امامت در کودکي، از دستاوردهاي رضوي است يکي از نشانه‌هاي ديگر در معرفت شيعيان در اثر آموزه‌هاي امام رضا عليه السلام آن است که بعد از آن حضرت، خداوند امتحان درک امامت در کودکي را از شيعيان گرفت. چنانکه مشاهده مي‌کنيم بعد از حضرت ثامن الحجج عليه السلام، امام جواد عليه السلام در هشت سالگي، امام هادي عليه السلام در حدود هشت سالگي و امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف در پنج سالگي به امامت رسيدند. همه اين رويدادها بعد از امام رضا عليه السلام است و مشاهده مي‌کنيم که شيعيان دچار تفرقه و انشعاب نشدند، بلکه با معرفت بالا اين حقيقت را درک کردند که امام معصوم حتي اگر در کودکي به مقام امامت برسد باز هم توانايي علمي، عقلي و معنوي کسب اين مقام را دارد. از جهت کمي نيز جغرافياي تشيع را گسترش دادند، يعني هم با هجرت به ايران، اين سرزمين را به عنوان پايگاهي براي شيعه کردند و هم طبق سيره امام باقر و امام صادق عليهماالسلام شاگردان و نمايندگاني را به سرزمين‌هاي ديگر مي‌فرستادند. به اين ترتيب شبکه وکالت در زمان امام رضا عليه السلام به اوج خود رسيد. به اين ترتيب که نمايندگان و وکلاي آن بزرگواران در محدوده بزرگي که از شمال آفريقا تا جزيره العرب، ايران، عراق، ماوراءالنهر و بسياري سرزمين‌هاي ديگر فعاليت مي‌کردند که به عنوان مرجع باشند و مردم در امور ديني به ايشان مراجعه کنند. اين ارتقاء کمي و کيفي با هجرت امام رضا عليه السلام به ايران اتفاق افتاد. توجه ائمه اطهار عليهم‌السلام به مردم ايران نکته ديگري که قابل بررسي است، آن است که سرزمين ايران در طول تاريخ اسلام مورد توجه ائمه اطهار عليهم السلام بوده. ازجمله در زمان امام رضا عليه السلام با هجرت آن حضرت، اين توجه نمود بيشتري پيدا کرد. براي بررسي اين موضوع بايد به روايت معتبري توجه داشته باشيم که طبق فرموده ائمه اطهار عليهم السلام، زمينه‌سازان ظهور در آخرالزمان، ايراني‌ها هستند. امام رضا عليه السلام با هجرت به ايران اين زمينه را فراهم کردند. به خصوص که هم‌زمان با آن حضرت و پس از ايشان، امامزاده‌هاي بسياري هم وارد ايران شدند و در سرتاسر کشور ما پخش شدند. به اين ترتيب شرايط لازم فراهم شد تا ايران به عنوان پايگاهي براي اهل بيت عليهم السلام شود و تا آخرالزمان اين مسير را ادامه دهد. ابعاد شخصيتي امام رضا عليه‌السلام با توجه به اين‌که خصلت رأفت و علم در ميان تمام ائمه اطهار عليهم السلام رواج دارد و آن بزرگان به اين صفت آراسته و شناخته‌شده هستند، چرا امام رضا به خصوص به امام رئوف و عالم آل محمد عليهم السلام مشهور هستند؟ مي‌دانيم که مأمون با حيله و سياست غلط خود، امام رضا عليه السلام را مجبور به پذيرش ولايتعهدي کرد. امام رضا عليه السلام از اين فرصت براي ترويج معارف شيعي به بهترين وجه بهره بردند. درواقع چون آن حضرت وليعهد محسوب مي‌شدند، معارف را بدون اينکه ممنوعيتي در ابراز و ترويج آن باشد، تعليم داده و گسترش دادند. دعاي امام رضا عليه‌السلام براي بچه‌دار شدن مأمون و همسرش در مورد رئوف بودن چطور؟ اين پرسش را از مرحوم علامه طباطبايي رحمه‌الله عليه هم پرسيده بودند و ايشان پاسخ داده بودند که همه ائمه اطهار عليهم السلام رئوف هستند اما رأفت اما رضا عليه السلام بالحس است، يعني انسان زود آن را حس مي‌کند. آن حضرت مظهر رأفت و رحمت خداوند است، هم رأفت رحمانيه و گستره خداوند متعال به طوري که حتي مأمون هم از آن بهره‌مند شد. به طوري که او به امام رضا عليه السلام مراجعه کرد و گفت از اين همسرم، فرزندي ندارم. حضرت دعا کرده و فرمودند: «به دنيا مي‌آيد.» تا يک سال بعد که فرزند مأمون به دنيا آمد و به اين ترتيب امام رضا عليه السلام حتي دشمن خود را از رحمت و رأفت گستره خداوند منع نکرد. همچنين امام رضا عليه السلام مظهر رأفت رحيميه هستند که به شيعيان خاص که به آن حضرت توجهي داشته و با ائمه اطهار عليهم السلام اتصال بيشتري داشته باشند، رأفت و رحمت خاص شامل حال آن‌ها مي‌شود. با اين توضيحات، ما ايراني‌ها چگونه بايد حق امام رضا عليه السلام مبني بر اينکه زير سايه رأفت و رحمت آن حضرت زندگي مي‌کنيم را ادا کنيم؟ فرصت خوبي است براي ما و مردمي که داخل ايران زندگي مي‌کنيم، در عين حال که به همه ائمه اطهار عليهم السلام ارادت داريم ولي چون مديون امام رضا عليه السلام هستيم و سايه آن حضرت بالاي سر ما هست، خوب است هر روز سلام و زيارت مختصري ولو از دور به جا بياوريم. مناسب است اين کار بعد از نمازها انجام شود. تأکيد بر زيارت حضوري حضرت ثامن‌الحجج عليه‌السلام به موضوع زيارت اشاره کرديد. در اين خصوص اين پرسش مطرح است که اجر و قربي که در اثر زيارت نصيب فرد مي‌شود تنها در زيارت حضوري به دست مي‌آيد؟ چنانکه پيغمبر اکرم صلي‌الله عليه و آله فرموده‌اند «پاره‌اي از تن من در سرزمين خراسان دفن خواهد شد؛ هيچ گناهکار و محزوني او را زيارت نمي‌کند مگر اينکه حزنش برطرف خواهد شد.» چنين برکت و نعمتي تنها در زيارت حضوري به دست مي‌آيد و نصيب همه افرادي مي‌شود که وارد حرم مطهر مي‌شوند و يا مخصوص زائران خاص آن حضرت است و در زيارت از راه دور هم کسب مي‌شود؟ شکي نيست که زيارت نزديک با زيارت از راه دور تفاوت دارد. چون جايي که جسم و بدن مطهر معصوم عليه السلام دفن است، عنايت ويژه وجود دارد. چنانکه اين اتفاق در مورد غير معصوم هم صدق مي‌کند، اولين جايي که روح متوفي در عالم پايين توجه دارد، منطقه‌اي است که جسم او در آنجا قرار دارد. چراکه روح مدتي با جسم بوده و اتحادي ميان روح و جسم برقرار بوده. به هر حال جسم شخص معصوم با طهارت و پاکي و در حال ايمان مداوم و محکم بوده، پس اولين توجهي که روح به عالم دنيا دارد، جايي است که جسم ايشان قرار دارد. لذا در روايات مي‌خوانيم که «بر مزار پدر و مادر برويد و در آنجا دعا کنيد.» درواقع حضور بر سر مزار خصوصيت و اثري دارد که در جاهاي ديگر اين تأثير وجود ندارد. در مورد ائمه اطهار عليهم السلام نيز همين گونه است. به عنوان مثال در روايات نقل شده که 124 هزار پيغمبر خدا عليهم السلام در شب جمعه به سرزمين کربلا مي‌آيند. درواقع در جايي که جسم مطهر امام حسين عليه السلام قرار دارد، مورد عنايات خاصي است که رسولان الهي عليهم السلام آن نقطه از زمين را به عنوان محل زيارت قرار مي‌دهند؛ بنابراين زيارت از نزديک، برکات و عنايات خاص بسياري دارد. ضرورت زيارت از دور در صورت عدم امکان زيارت حضوري در عين حال، آنچه مهم است اصل زيارت است. به اين معنا که اگر امکان زيارت حضوري را پيدا نکرد، از دور زيارت کند. چراکه طبق روايات، زيارت نوعي وفاي به عهد است. هر امامي عهدي بر عهده شيعيان خود دارد و تکميل وفاي به عهد در قالب زيارت آن بزرگواران اتفاق مي‌افتد. پس وفاي به عهد کردن در قالب زيارت به اين دليل است که انسان جهت‌گيري خود را گم نکند. ممکن است کسي نماز بخواند و روزه بگيرد، اما بايد دانست اين کار را خوارج هم که با اهل بيت عليهم السلام سر و کار نداشتند، انجام مي‌دادند و بر آن تأکيد داشتند؛ اما جهت‌گيري آن‌ها، باطل و پشت به خداوند است. مهم آن است که انسان ولايت داشته و رو به خدا حرکت کند. داشتن ولايت اهل بيت عليهم السلام و حفظ آن، باعث محفوظ ماندن جهت انسان مي‌شود و زيارت، وفاي به عهدي است که جهت‌گيري را تصحيح و کنترل مي‌کند. از اين جهت بسيار مهم است که انسان مقيد به زيارت امامان معصوم عليهم السلام باشد. اولويت آن است که زيارت از نزديک اتفاق بيفتد، اما اگر امکان آن نبود، ارتباط مداوم برقرار کردن، وفاي به عهد اهل بيت عليهم السلام داشتن، جهت‌گيري صحيح و همراه بودن با ولي خدا عليه السلام فوايدي است که ولو از دور براي انسان به دست مي‌آيد.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar