صوت/ «اولی به انفس» به چه معناست؟

از اين رو پيامبر اکرم (ص) و پس از ايشان مفسران به تبيين و شرح جزئيات آيات قرآن کريم مي‌پرداختند. ما نيز با هدف آشنايي بيشتر با آيات الهي، هر روز به چند آيه از کلام الله با استناد به تفاسير معتبر از مفسران قرآن کريم مي‌پردازيم.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

به نام خداوند رحمتگر مهربان

النَّبِيُّ أَوْلَىٰ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ۖ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ ۗ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍ فِي کِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلَىٰ أَوْلِيَائِکُمْ مَعْرُوفًا ۚ کَانَ ذَٰلِکَ فِي الْکِتَابِ مَسْطُورًا

پيامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است؛ و همسران او مادران آن‌ها [= مؤمنان]محسوب مي‌شوند؛ و خويشاوندان نسبت به يکديگر از مؤمنان و مهاجران در آنچه خدا مقرّر داشته اولي هستند، مگر اينکه بخواهيد نسبت به دوستانتان نيکي کنيد (و سهمي از اموال خود را به آن‌ها بدهيد)؛ اين حکم در کتاب (الهي) نوشته شده است.

پيامبر (ص) در خطبه غدير فرمودند:‌اي مردم، کيست سزاوارتر از شما به شما؟ گفتند خداوند و پيامبر او. سپس فرمود آگاه باشيد آن که من صاحب اختيار اويم، پس اين علي صاحب اختيار اوست. خداوندا دوست بدار آن را که سرپرستي او را بپذيرد و دشمن بدار هر آن که او را دشمن دارد و يار او را ياري کن و تنها گذار آن را که او را تنها بگذارد.

رسول خدا با آوردن قسمتي از اين آيه در فرمايشات خود براي مردم تبيين مي‌کند که حضرتش «اولي به انفس» است. «به اين معني که حق ولايت پيامبر (ص) و اعمال تصرف از ناحيۀ آن بزرگوار در کليّۀ امور مردم مقدم بر حق مردم مي‌باشد و پس از گرفتن اين اقرار جملات، چون «فمن کنت مولاه» «فمن کنت وليُّهُ فَعليٌّ وليُّهُ» و «فمن کنت أميرُه فَعليٌّ أميرُه» متفرع بر اخذ اقرار نمودند.»

در تفسير مجمع البيان مي‌خوانيم:پيامبر اکرم (ص) ميان مسلمانان (انصار و مهاجرين) عقد اخوّت برقرار کرده بود، به گونه‌اي که مثل برادر حقيقي از يکديگر ارث مي‌بردند، زيرا مهاجران در آغاز، از وطن و اموال و بستگان خود دور شده بودند و عقد اخوّت، اين موارد را جبران مي‌کرد تا آنکه آيه نازل شد و چنين ارثي را لغو کرد و فرمود:ملاک ارث بردن، خويشاوندي است.

هنگامي که فرمان پيامبر صلي الله عليه و آله در مورد حرکت براي جنگ تبوک صادر شد، بعضي گفتند:ما بايد از والدين خود اجازه بگيريم. اين جمله نازل شد که «النَّبِيُّ أَوْلي بِالْمُؤْمِنِينَ».

پيامبر اکرم (ع) در روز غديرخم که به فرمان خداوند، حضرت علي عليه السلام را به جانشيني خود منصوب فرمود، قبل از معّرفي و نصب آن حضرت، جمله‌ي «أ لست اولي بکم من انفسکم» را بيان فرمودند و از آنان اقرار گرفتند که آيا طبق آيه قرآن، من از شما حتّي نسبت به خودتان اولويّت ندارم؟! همه گفتند:بله. آنگاه پيامبر (ص) فرمودند: «من کنت مولاه فهذا علي مولاه»

اولويّت پيامبر بر مؤمنان، در مسايل حکومتي و فردي و تمام امور است. «النَّبِيُّ أَوْلي» چنانکه در آيه‌ي ۳۶ همين سوره مي‌خوانيم:براي هيچ زن و مرد با ايماني در برابر قضاوت پيامبر حقّ انتخاب و اختياري نيست. «ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَهٍ إِذا قَضَي اللّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَکُونَ لَهُمُ الْخِيَرَهُ» در روايات بسياري آمده است:پيامبر اکرم (ص)، اين اولويّت را براي امامان معصوم عليهم السلام نيز قائل بودند.

در حديث مي‌خوانيم:رسول خدا (ص) فرمودند: «والذّي نفسي بيده لا يؤمن احدکم حتّي اکون احَبَّ اليه من نفسه و ماله و ولده والناس اجمعين» سوگند به خدايي که جانم در دست اوست، ايمان هيچ يک از شما کامل نيست، مگر اين که مرا از جان و مال و فرزند و از همه‌ي مردم بيشتر دوست داشته باشد.

پيام‌هاي آيه ۶ سوره احزاب

۱- پيامبر، بر تمام مؤمنان ولايت کامل دارد و ولايت آن حضرت بر مردم، از ولايت خودشان بر امورشان برتر است. «النَّبِيُّ أَوْلي بِالْمُؤْمِنِينَ» (در جامعه اسلامي، بايد دين سالاري باشد.)

۲- لازمه‌ي ايمان به خداوند، پذيرش ولايت رسول خداست. «النَّبِيُّ أَوْلي»

۳- احترام همسران پيامبر لازم است. «أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ» (حتّي پس از رحلت پيامبر، کسي حقّ ندارد با همسران پيامبر ازدواج کند.)

۴- قرار گرفتن همسران پيامبر به منزله‌ي مادر، سبب ارث بردن آنان از مردم نمي‌شود. «وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلي بِبَعْضٍ»

۵-خويشاوندي و پيوند‌هاي خانوادگي، اولويّت آور است. «أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلي بِبَعْضٍ»

۶- قوانين ثابت ارث، مانع رسيدگي به وضعيّت دوستان محروم نشود. «إِلاّ أَنْ تَفْعَلُوا إِلي أَوْلِيائِکُمْ مَعْرُوفاً»

۷- اولويّت خويشاوندان در ارث، بعد از عمل به وصيّت است. وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلي بِبَعْضٍ ... إِلاّ أَنْ تَفْعَلُوا ... (آري، اگر فردي وصيّت کرد که بخشي از مال او صرف دوستانش شود، اوّل بايد به وصيّت عمل شود و سپس تقسيم شود.)

۸-احکام ومسايل حقوقي را در امور خانوادگي جدّي بگيريم. «فِي الْکِتابِ مَسْطُوراً»

۹- ثبت و ضبط امور، کاري الهي است. «فِي الْکِتابِ مَسْطُوراً»