آیا واقعه عاشورا نمونه مشابهی که در آن زنان و کودکان حضور داشته باشند در طول تاریخ داشته است؟

تسنيم

بروزرسانی 1399/07/17 - 09:55

آیا واقعه عاشورا نمونه مشابهی که در آن زنان و کودکان حضور داشته باشند در طول تاریخ داشته است؟

تسنيم/ مقايسه واقعه عاشورا با جنگ‌هاي ديگر و پيدا کردن مصداقي اين گونه در طول تاريخ بسيار کمياب و شايد ناياب باشد. اما حقيقتي که وجود دارد اين است که امام حسين عليه السلام همراه با خانواده خود به استقبال جنگ رفتند و تمام هستي خود و خانواده را در راه خدا دادند. اين نوع جان‌فشاني و ايثار در راه دفاع از دين خدا نمونه‌اي بي‌مانند در تاريخ است که به تأييد تاريخ‌پژوهان هرگز اتفاق نيفتاده که شخصي براي دفاع از حق و دين خدا، جان و مال و عزيزان خود را به ميدان مبارزه آورده باشد.

در گفت‌وگويي که با حجت‌الاسلام مهدي پيشوايي، نويسنده مقتل جامع حضرت سيدالشهدا عليه السلام، انجام شده به مقايسه واقعه عاشورا از نظر حضور خانواده در صحنه جنگ با ساير جنگ‌ها در تاريخ پرداخته شده است. آن طور که اين محقق عاشورايي توضيح مي‌دهد، پيامبر در مواقعي که به مسافرت مي‌رفتند، معمولاً ميان زنانشان قرعه مي‌انداختند و به اين ترتيب کسي را که بايد همراهشان مي‌رفت، انتخاب مي‌کردند. در جنگ‌هاي ديگري هم روي داده که لشکريان خانواده خود را به همراه داشته باشند. اما عمده اين موارد به لشکرياني تعلق دارد که براي کفر مبارزه مي‌کردند، نه اسلام. از اين نظر حضور خانواده و اهل بيت امام حسين عليه السلام در ميدان کربلا نمونه‌اي بي‌مانند است که اتفاق نيفتاده شخصيتي در تاريخ جان خانواده خود را هم براي دفاع از حق به ميدان بياورد. با اين حال مي‌توان نتيجه گرفت که حضرت سيدالشهدا عليه السلام به خاطر همان جنبه پيام‌رساني و تبليغي که مد نظر داشتند اهل بيت را همراهشان بردند. ايشان از عواقب واقعه مطلع بودند و مي‌خواستند پيام عاشورا فراگير شود و به گوش همه مردم برسد که با فرزند رسول خدا صلي‌الله عليه و آله چه کرده‌اند.

آيا حضور زنان و فرزندان در جنگ رسم بوده؟

مي‌دانيم که امام حسين عليه السلام براي دفاع از دين خدا، خانواده و فرزندان خود را به همراه بردند. اما اين نوع حضور خانواده و زن و فرزند تا چه اندازه در ميان جنگ‌هاي اعراب مرسوم بوده؟

توجه کنيد براي پاسخ به اين سؤال مي‌بايست تحقيقات فراواني کرد تا بتوان پاسخ شايسته‌اي داد. در حالي که در اين خصوص تحقيقات آن‌چناني صورت نگرفته است.

با اين وجود يکي از نويسندگان مصري به نام عباس محمود عقاد در کتاب «حسين عليه السلام؛ ابوالشهدا» مطالبي آورده است. او يکي از دلايلي را که براي حضور خانواده حضرت سيدالشهدا عليه السلام در کربلا نام برده، عادات و رسم و رسوم اعراب است. به طوري که مي‌گويد اين مسئله در تاريخ جنگ‌هاي اعراب وجود داشته و نمي‌توان گفت که حضور زنان و فرزندان سپاهيان در جنگ براي اولين بار در واقعه عاشورا اتفاق افتاده است.

محمود عقاد از جمله کساني است که محب اهل بيت عليهم السلام بوده و در کتاب خود سعي کرده جانب عدالت را بگيرد و يک طرفه به قاضي نرود.

آيا نمونه مشخصي در اين مورد وجود دارد و به صورت مصداقي مي‌توان مثال تاريخي آورد؟

محمود عقاد در اين زمينه به جنگ طايف اشاره کرده است. البته در اين قضيه زنان و فرزندان سپاه کفر در جنگ حضور داشتند. يعني سپاهياني که خانواده خود را در حين جنگ آورده بودند، افرادي بودند که براي دفاع از کفر مي‌جنگيدند.

اين مطلب به اين مفهوم است که اهالي طايف با خانواده به جنگ آمده بودند؟

بله. البته ماجراي اين جنگ کمي متفاوت است. پيغمبر اکرم صلي‌الله عليه و آله بعد از اينکه از جنگ حنين به سمت طايف مي‌روند و شهر را در مدت کوتاهي محاصره مي‌کنند، ظاهراً بعد از 15 روز مردم طايف که پشت ديوارهاي شهر سنگر گرفته بودند، مجبور به تسليم مي‌شوند.

محمود عقاد معتقد است زنان و فرزندان طايفي در اين جنگ حضور داشته‌اند و براي اين مورد دلايل تاريخي وجود دارد. البته حضور آن‌ها به اين صورت بوده که گويا ناگزير بودند که خانواده‌هاي خود را همراه داشته باشند.

حضور همسران پيامبر صلي‌الله عليه و آله در جنگ‌ها

در جنگ‌هاي تاريخ اسلام هيچ نمونه‌اي نداريم که خانواده سپاهيان اسلام در ميدان جنگ حضور داشته باشند؟

حضور همسران پيامبر صلي‌الله عليه و آله در جنگ‌ها وجود دارد. پيامبر صلي‌الله عليه و آله در جنگ‌ها معمولاً يکي از زنان خود را همراه داشتند. چنان که در يکي از جنگ‌ها عايشه همراه ايشان بود که ماجراي «افک» اتفاق افتاد. در آن ماجرا خداي متعال در قرآن کريم صراحتاً حضور عايشه را تأييد کرده است.

با اين توضيحات آيا مي‌توان نتيجه گرفت که واقعه عاشورا از اين منظر منحصر به فرد نيست؟

يک نکته بسيار مهم اينجا هست. حضور اين چنيني در جنگ بسيار نادر است؛ تا جايي که تحقيقات اندک در اين خصوص حکايت مي‌کنند اصلاً چنين موردي وجود ندارد. در هر حال از نظر صرف وجود زنان و فرزندان در جنگ مورد استثنايي نيست.

دليل حضور خانواده امام حسين عليه السلام در کربلا

به نظر شما اصرار حضور خانواده از سوي امام حسين عليه السلام در کربلا از کجا نشأت مي‌گيرد؟

محققين و پژوهشگران براي اين سؤال پاسخ‌هاي متعددي داده‌اند. محمود عقاد در همين کتاب «حسين عليه السلام؛ ابوالشهدا» بعد از آوردن گفتگوي امام حسين عليه السلام با پسر عموي ايشان، يعني جناب عبدالله که به ايشان مي‌گويد خانواده را همراه نبرند، به دلايل ديگري هم اشاره مي‌کند.

محمود عقاد با توجه به صحبت‌هاي امام، مسئله تعرض به اهل بيت عليهم السلام را پيش مي‌کشد و نتيجه‌اي را ارائه مي‌دهد که اگر دشمن قصد اسارت و سختگيري بر اهل بيت را داشته باشد، حضور در صحنه جنگ و غيبت اهل بيت عليهم السلام تفاوت چنداني نمي‌کند. دشمن مي‌تواند در مدينه هم خانواده امام را به اسارت بگيرد. البته با اينکه اين نظر قابل اعتناست اما نظر محمود عقاد است و ما در خصوص حضور زنان و فرزندان همراه امام حسين عليه السلام دلايل ديگري هم داريم.

نظر خودتان چيست؟

علاوه بر تمام دلايلي که شمرده شد معتقد هستم که حضرت سيدالشهدا عليه السلام به خاطر همان جنبه پيام‌رساني و تبليغي که مد نظر داشتند اهل بيت را همراهشان بردند. ايشان از عواقب واقعه مطلع بودند و مي‌خواستند پيام عاشورا فراگير شود و به گوش همه مردم برسد که با فرزند رسول خدا چه کرده‌اند.

ماجراي افک

در مطالب به ماجراي افک اشاره کرديد. براي اينکه اين ابهام از بين برود، خوب است بدانيم ماجراي «افک» چه بوده است؟

جناب عايشه، همسر پيغمبر اکرم صلي‌الله عليه و آله که در ماجراي جنگ بني المصطلق همراه آن حضرت بودند، مي‌گويد: پيامبر در مواقعي که به مسافرت مي‌رفتند، معمولاً ميان زنانشان قرعه مي‌انداختند و بدين ترتيب کسي را که بايد همراهشان مي‌رفت، انتخاب مي‌کردند. موقع جنگ بني المصطلق قرعه به نام من افتاد و با پيامبر راهي جنگ شدم.

ماجراي بازگشت از جنگ بني المصطلق که در سال پنجم هجري رخ داد، به داستان «افک» معروف است. در آن زمان آيه حجاب به تازگي نازل شده بود. عايشه مي‌گويد: بنا بر احکام شرع براي حفظ حجاب در هودج مي‌نشستم. با توجه به اينکه سن و سال کمي داشتم و لاغر بودم، وقتي براي حاجتي از لشکر دور شدم هنگام بازگشت ديدم هودج مرا بر شتر گذاشته‌اند و رفته‌اند و گمان کرده‌اند که من درون هودج هستم.

خلاصه اين بانو به تنهايي در بيابان مي‌ماند تا اينکه يکي از سپاهيان که او هم از قافله جا مانده بود، همسر پيغمبر اکرم صلي‌الله عليه و آله را مي‌بيند و او را بازمي‌گرداند. اين ماجرا باعث مي‌شود به همسر پيامبر صلي‌الله عليه و آله تهمت ناروا زده شود و آيات 11 تا 16 سوره نور در اين زمينه نازل مي‌شوند. با تمام اين تفاسير، جنگ‌هاي پيامبر صلي‌الله عليه و آله از نمونه‌هايي است که حضرت يکي از همسرانشان را با خود همراه داشتند.