ماه‌های قمری را بر چه اساسی نامگذاری کرده اند؟

يک ماه قمري عبارت است از فاصله‌ي روئيت دو هلال ماه که مبناي گاه شمار قمري قرار مي‌گيرد. ماه‌هاي قمري يا عربي مانند ماه‌هاي شمسي ۱۲ ماه است و نام اين ماه‌ها به ترتيب اولين ماه سال عبارتند از: محرم، صفر، ربيع الاول، ربيع الثاني (يا ربيع الاخر)، جمادي الاول، جمادي الثاني (يا جمادي الاخر)، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذيقعده و ذيحجه.

ماه‌هاي قمري را بر چه اساسي نامگذاري کرده اند؟

ابونصر فراهي در کتاب نصاب الصبيان براي کمک به حفظ کردن نام ماه‌هاي قمري شعر زير را گفته است:
ز محرم چو گذشتي برسد ماه صفر دو ربيع و دو جمادي ز پي يکديگر
رجب است از پي شعبان، رمضان و شوّال پس به ذي‌القعده و ذي‌الحجه بکن نيک نظر

---

بازار

---

محرم

در لغت از ريشه ح ر م به معناي حرام شده است و نخستين ماه از ماه‌هاي قمري است. «وجه تسميه آن است که، در اين ماه در قبل ازاسلام قتال بر مردم حرام بوده است».
چون محرم و صفر و بعد از ماه ذيحجه يعني بعد از حج است و آنجا که بعد از مراسم حج، مکه تقريباً خالي از سکنه و حجاج مي‌شد، نام دو ماه محرم و صفر را به نام صفران گذاشته که به معني خالي است و بعدها، نام ماه اول محرم و ماه دوم صفر ماند؛ و به جهت حرام بودن جنگ و خونريزي در اين ماه، به آن محرم گفته‌اند.

صفر

در لغت از ريشه صفر و به معناي خالي شدن است و در مورد وجه تسميه چند نظر بيان شده:
۱- بعد از مراسم حج، مکه تقريباً خالي از سکنه و حاجيان مي‌شد و، چون بعد از محرم، صفر است به علت خالي شدن از حاجيان، به اين عنوان نامگذاري شده است.

۲- نظري ديگر در مورد صفر چنين آمده: «در اين ماه بود که بسياري وبا آمد و شهر مکه از مردم خالي شد، لذا به اين نام ناميده شده و بنابر قولي، به خاطر خالي شدن مشک‌هاي آنان از شير بود».
۳-علت نامگذاري ماه صفر، آن است که در ماه، دزدي زياد اتفاق مي‌افتاد و، چون کاروان‌ها با بار خالي (صفر) برمي‌گشتند، مزيد بر علت شد تا به اين نام خوانده شود.

ربيع‌الاول و ربيع‌الثاني
ربيع در لغت از ريشه ر ب ع به معناي بهار و خوش و خرم است و سومين و چهارمين ماه ا ز ماه‌هاي قمري‌اند. به اين جهت ربيع الاول و ربيع الثاني ناميده شده‌اند، که فصل روييدن گياهان و نباتات و همه جا سبز و خرم بوده است.

جمادي الاول و جمادي الاخر
جماد در لغت از ريشه ج م د به معناي جامد و يخبندان است و پنجمين و ششمين ماه از ماه‌هاي قمري است.

چون در اين ماهها، آب و هر چيز ديگر از شدت سرما يخ مي‌بست، به اين ماه‌ها نامگذاري شده‌اند.

رجب
در لغت از ريشه ر ج ب به معناي عظيم و بزرگ است و هفتمين ماه از ماه‌هاي قمري است؛ و چند نظر در مورد وجه تسميه آن ذکر کرده‌اند: از حضرت پيامبر (ص) سوال نمودند از رجب، فرمود: رجب، نام نهري است در بهشت، که از شير سفيدتر و از عسل شيرين‌تر است. هر که روزي از اين ماه را روزه بدارد، خداي تعالي او را از آن نهر سيراب فرمايد.

شعبان
در لغت از ريشه ش ع ب و به معناي، شعبه و فرقه است. شعبان، هشتمين ماه از ماه‌هاي قمري است که در وجه تسميه آن گفته شده است: به علت اختلاف عرب‌ها در طلب آب بود که هر کدام به راهي مي‌رفتند و پس آن‌ها تفرقه ايجاد مي‌شد؛ و قبايل متشعب و متفرق مي‌شدند.

رمضان

در لغت از ريشه ر م ض به معناي گرم و سوزان و از درون سوختن است و نهمين ماه از ماه‌هاي قمري است. رمضان مشتق است از (رمضاء) به معني ريگستان گرم و سوزان و گناهان در اين ماه، محو و سوخته شود.

شوال
از ريشه ش و ل و به معناي زياد شدن و برداشته شدن است. به جهت زياد شدن شير شتران آبستن، يا قطار کردن شتران به جهت سفر به اين عنوان ناميده شد.

ذي القعده
از دو کلمه «ذو» به معني صاحب و دارنده است و القعده از ريشه «ق ع د» به معني دست کشيدن و نشستن است. علت نامگذاري اين ماه، چنين است که عرب‌ها در اين ماه، از جنگ و خونخواهي و اختلاف دست مي‌کشيدند و با هم به صلح مي‌نشستند.

ذي‌الحجه
در لغت از دو کلمه ذي (که در ذي القعده توضيح آن آمده است) و همچنين الحجه که از ريشه (ح ج ج) است و به معناي زيارت و طواف نمودن کعبه است.

ويژگي‌هاي ماه‌هاي قمري
نخستين ماه سال محرم و آخرين ماه سال ذيحجه است.

از بين ۱۲ ماه قمري به ماه‌هاي رجب، محرم، ذيقعده و ذيحجه، ماه‌هاي حرام مي‌گويند. در اين ماه‌ها محدوديت‌هايي مانند ممنوع بودن جنگ و همچنين تشديد ديه وجود دارد.

به ماه‌هاي شوال، ذيقعده و ذيحجه ماه‌هاي حج مي‌گويند.

ماه‌هاي قمري ۲۹ يا ۳۰ روز دارند. يک ماه در واقع يک دور چرخش کره‌ي ماه بر مدار خود است و ما بين فاصله زماني مشاهده‌ي دو هلال ماه است.

يک ماه قمري معادل ۲۹ روز و ۱۲ ساعت و ۴۴ دقيقه و ۲٬۷۸ ثانيه است.
مجوع ۱۲ ماه قمري در يک سال معادل ۳۵۴ روز و ۸ ساعت و ۳۵٬۷۱۲ ثانيه است که در تقويم‌هاي قمري سال‌هاي عادي ۳۵۵روز و سال‌هاي کبيسه ۳۵۴ است.

تقويم هجري قمري يک تقويم ديني براي مسلمانان جهان است. مبدأ اين تقويم در واقع اول محرم سالي است که پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله از مکه معظمه به مدينه منوره هجرت کردند.

روز اول هر ماه در اين گاه‌شماري معمولاً بر اساس مشاهده يا پيش‌بيني مشاهده‌پذيري هلال ماه نو در شامگاه روز ۲۹ يا ۳۰ ماه قبل، که آن را استهلال مي‌نامند، تعيين مي‌شود. اين گاه‌شماري باتوجه به شيوه‌هاي مختلف تعيين اول ماه و تعداد روز‌هاي ماه هر سال با عناوين گاه‌شماري هجري قمري هلالي، قراردادي و ام‌القري شناخته مي‌شود.

در تقويم قمري هلالي تعداد روز‌هاي ماه‌ها داراي ترتيب خاصي نيستند و حداکثر تا ۴ ماه ۳۰روزه و ۳ ماه ۲۹روزه نيز احتمال دارد پشت سر هم بيايند.

اما در تقويم قمري قراردادي ماه‌هاي فرد ۳۰روزه و ماه‌هاي زوج را ۲۹روزه تعيين مي‌کنند آخرين ماه سال هم در سال‌هاي کبيسه ۳۰روزه اعلام مي‌کنند.