ابنيه/ «منار جام» افغانستان يکي از کهنسال‎ترين برج‌هاي آجري جهان

فارس/ در کابل، منار جام در ولايت غربي غور، يکي از تماشايي‌ترين بناهاي تاريخي افغانستان به شمار مي‌رود. گفته مي‎شود اين مناره تاريخي که پس از «قطب منار» در «دهلي» هند، يکي از بلندترين مناره‌هاي آجري جهان به شمار مي‎رود که از سنت معماري کهن و سبک هنري قديم در منطقه حکايت دارد. اين مناره در 62 کيلومتري منطقه «شهرک» در روستاي موسوم به «جام»، محلي که رودخانه جام از جنوب به طرف شمال به رودخانه خروشان «هريرود» جريان دارد و در زاويه تلاقي اين 2 رودخانه، منار جام به ارتفاع 63.3 متر خود نمايي مي‎کند. قطر قاعده‎اي اين مناره هشت متر است که به بلنداي تقريباً 2 متر از سطح زمين درب کوچکي براي ورود به داخل مناره خودنمايي مي‌کند. مناره جام در ميان سلسله کوه‌هاي ولايت غور در در حاشيه جنوبي هريرود برپا شده است که از سطح دريا يکهزار و 900 متر ارتفاع دارد. برخي باستان‌شناسان عقيده دارند که قطب منار در هند با الهام از منار جام در اوايل قرن 13 به ارتفاع 73 متر ساخته شده است. براساس اسناد سازمان يونسکو، اين مناره در سال 1194 ميلادي در دوران سلطنت «سلطان غياث الدين غوري» 1163-1202 ميلادي ساخته شده است. در شماره ششم کتيبه‎ نشريه «انجمن حفظ ميراث‎هاي فرهنگي افغانستان» (سپک) آمده است که سازنده‎ اين مناره معماري به نام «علي» بوده که نام او در 2 نقطه اين مناره ديده مي‎شود همچنين در پاي منارجام نيز نام شاه غياث الدين غوري به چشم مي‎خورد. باستان شناسان بر اين باورند که اهميت منار جام تنها در زيبايي آن نيست، بلکه اين مناره مي‎تواند کليدي باشد در جهت گشودن رازهاي دوره غوريان در افغانستان. خطرهايي که منار جام را تهديد مي‎کند يکي از خطرهايي که منار جام را تهديد مي‌کند قرار گرفتن آن در کنار رودخانه است. با گذشت ساليان طولاني، رودخانه هريرود به تدريج ساحل جنوبي خود را تخريب کرده و بستر خود را به سوي اين مناره گسترش داده است. چنان که همه ساله در فصل بارندگي با افزايش سيلاب‎ها و بالا آمدن سطح آب رودخانه اين خطر طبيعي چندين برابر مي‎شود. نخستين آزمايش‎هايي که درسال (1971ميلادي) توسط کارشناسان صورت گرفت نشان داد منار جام به اندازه 2 درجه به سمت شمال و به سوي هريرود تمايل پيدا کرده است. رابطه منار جام با فرهنگ اسلامي يکي از نمادهاي اسلامي و ويژگي عمده در ساختمان‎هايي که از فرهنگ اسلامي نمايندگي مي‎کند مناره است. مناره در مسجد بنا مي‎شود و در گذشته از آن براي اهداف نظامي نيز استفاده مي‌شد و از مناره به عنوان محل رصد در تأمين امنيت شهرها و کاروان‎ها استفاده مي‎شود. همچنين مناره‌ها براي نشان دادن عظمت و قدرت امپراطوران و پادشاهان ساخته مي‎شد. به عنوان نمونه منارجام بر اساس اظهارات برخي محققان در کنار مسجد فيروزکوه بنا شده بود همچنين عده ديگري معتقدند که اين مناره نشان‌دهنده قدرت و عظمت سلاطين غوري است. نوشته‌هاي منارجام منارجام داراي هشت ضلع است، اضلاع آن در مجموع صفحه‌اي را تشکيل مي‌دهند که نوشته‌هايي را در خود جاي داده است. به طور نمونه در هشت ضلع پائين مناره نوشته‌اي طولاني مشاهده مي‎شود که متن نوشته به شکل مدور با کاشي آغاز شده است. اين متن از جزء نوزدهم قرآن کريم از سوره مريم انتخاب شده و مجموعاً 976 کلمه است. در صفحه 3 آيه31، در صفحه 4 آيه 43، در صفحه 5 آيه 54، در صفحه 6 آيه 77، در صفحه 8 آيه 92، درج است. کتيبه اول: متن اين کتيبه از بالا به پائين با کلمات طيبه وشهادتين آغاز مي‌شود: «اشهدان لااله اله الله محمدرسول الله و ...» کتيبه دوم: در اين کتيبه آيه‌اي از قرآن کريم: «نصرمن الله وفتح قريب....» کتيبه سوم: نوشته کوفي که در قسمت نيمه بالاي آن ثبت شده است:« السلطان المعظم غياث الدنيا والدين ابوالفتح محمد بن سام....» نوشته زيرين بنا به حدي تخريب شده که تنها 2 کلمه آن قابل خواندن است، اين نوشته به سبک زيباي هنر خطاطي کوفي بافت خورده و از نوع خط برجسته است. منارجام در فهرست آثار فرهنگي جهان در تاريخ 27جون (2002 ميلادي) در نشستي در شهر «بوداپست» که از طرف سازمان آموزش، علمي و فرهنگي يونسکو برگزار شد منارجام در فهرست ميراث فرهنگي جهان قرار گرفت. اين نشست به وسيله دانشمندي از کشور مجارستان مديريت شد که علاوه بر منار جام؛ هشت اثر و مناطق فرهنگي ديگري از کشورهاي آلمان، مصر، مجارستان، هند، ايتاليا و مکزيکوسيتي نيز در فهرست آثار فرهنگي جهان قرار داده شد. اين در حالي است که تاکنون 730 اثر يا مناطقه فرهنگي طبيعي در فهرست آثار مهم فرهنگي جهان ثبت شده است. افغانستان در طول تاريخ محل تقاطع تمدن‎هاي بزرگي بوده است و گفته مي‌شود اين کشور يکي از ارزشمندترين گنجينه‎هاي باستان‌شناسي در جهان است.