رفتار قرآنی و هوشمندانه در مقابل بدرفتاری دیگران

تسنيم

بروزرسانی 1399/09/01 - 10:07

رفتار قرآنی و هوشمندانه در مقابل بدرفتاری دیگران

تسنيم/ به طور قطع همه ما در زندگي اجتماعي خود با افرادي مواجه شده‌ايم که نوع رفتار و عملکرد آنها موجبات ناراحتي و انزجار ما را فراهم کرده‌ است. برخي از مصاديق اين رفتارهاي نامناسب در قالب‌‌هايي همچون عدم رعايت حقوق ديگران، کم‌کاري‌ها، هنجارشکني‌هاي اجتماعي خود را نشان مي‌دهد. عدم رانندگي مناسب و قانوني و سبقت غير اصولي در خيابان، عدم احترام و رعايت حقوق ديگران در روابط اجتماعي زمينه اين ناراحتي‌ها را در وجود ما فراهم مي‌کند اما موضوع نگران کننده عکس‌العملي است که ما در برابر رفتار ديگران از خود نشان مي‌‌دهيم. برخي افراد به جاي اينکه رفتار هوشمندانه و مناسب را ـ که قرآن ما را بدان توصيه کرده ـ از خود بروز دهند، منفعلانه به دنبال رفتار مشابه و متقابل هستند تا اينکه موجب غلبه بر طرف مقابل شده و به عبارت عاميانه روي او را کم کنند.

اينچنين تصميم و مديريت غير هوشمندانه در زندگي زمينه‌ساز مشاجرات، درگيري‌ها و دعواهاي خطرناک در جامعه مي‌شود. چه بسيار اتفاق مي‌افتد که اين چنين رفتارها و صحنه‌هايي دست انسان را به خون يک انسان بي‌گناه آلوده مي‌‌کند. در اين نوشتار سعي داريم به اين سؤال پاسخ دهيم که در برابر رفتار نامناسب ديگران چگونه رفتار کنيم؟

1ـ رد شدن، توقف نکردن، سکوت و چشم‌پوشي هوشمندانه
گاهي اوقات در برابر رفتار نامناسب ديگران بايد عبور کرد و چيزي نگفت، اما برخي افراد اصرار دارند با هر هزينه‌اي که شده ديگران را اصلاح و يا تنبيه کنند. اين در حالي است که تغيير و اصلاح يک ناهنجاري شرايط و آداب مخصوص به خود را مي‌طلبد، از اين رو نمي‌توان انتظار داشت در موقعيت‌‌هاي نامناسب تحولي در ديگران ايجاد کرد. با دقت و تأمل در آيات قرآن کريم با تکنيک‌ هايي مواجه مي‌‌شويم که انسان را از برخي حوادث نجات مي‌‌دهد و راه مقابله و رفتار مناسب در برابر بدي ديگران را به همگان نشان مي‌دهند؛ «وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَ قالُوا لَنا أَعْمالُنا وَ لَکُمْ أَعْمالُکُمْ سَلامٌ عَلَيکُمْ لا نَبْتَغِي الْجاهِلينَ؛[1] و چون لغوى بشنوند از آن روى بر مى‌‏تابند و مى‌‌‏گويند: «کردارهاى ما از آنِ ما و کردارهاى شما از آنِ شماست. سلام بر شما، جوياى [مصاحبت‏] نادانان نيستيم». «رفتار قرآني به همگان مي‌‌آموزد هرگز لغو را با لغو نبايد پاسخ داد و جهل را با جهل جواب نمى‏‌‌دهند، افراد مؤمن با جاهلان بيهوده‏ گو و کسانى که با سخنان موذيانه سعى مى‌‌کنند اعصاب افراد با ايمان و نيکوکار را درهم بريزند، وداع مى‌‏‌گويند و گفتارشان اين است: سلام بر شما ما طالب جاهلان نيستيم». ‏[2]

2ـ فرو بردن خشم و مديريت احساسات
يکي ديگر از دستورات خداي متعال به جامعه ايماني اين است که در مواجه با رفتار زشت و ناپسند ديگران مي‌بايست مديريت احساسات و قوه قهريه را در عنان خود گرفت و اجازه رفتارهاي پر تنش و آسيب زا را از خود سلب کرد. از اين رو خداي متعال در اين خصوص مي‌فرمايد: «وَالْکَاظِمِينَ الْغَيظَ؛[3] و خشم خود را فرو مى‌‏برند».

«کظم» در لغت به معنى بستن سر مشکى است که از آب پر شده باشد، و به طور کنايه در مورد کسانى که از خشم و غضب پر مى‌‌شوند و از اعمال آن خوددارى مى‏‌‌کنند بکار مي‌‌رود.
«غيظ» به معنى شدت غضب و حالت برافروختگى و هيجان فوق‌العاده روحى است، که بعد از مشاهده ناملايمات به انسان دست مى‏‌‌دهد.
حالت خشم و غضب از خطرناک‌ترين حالات است و اگر جلوى آن رها شود، در شکل يک نوع جنون و ديوانگى و از دست دادن هر نوع کنترل اعصاب خودنمايى مى‌کند و بسيارى از جنايات و تصميمات خطرناکى که انسان يک عمر بايد کفاره و جريمه آن را بپردازد در چنين حالى انجام مى‏‌‌شود، و لذا در آيه فوق دومين صفت برجسته پرهيزکاران را فرو بردن خشم معرفى کرده است.[4]

3ـ عفو کردن و رفتار کريمانه نشان دادن
گاهي اوقات در برابر رفتار زشت و نامناسب ديگران نه تنها بايد عبور کرد و چيزي نگفت، بلکه بايد کريمانه عفو کرد و بخشيد؛ چراکه خداي متعال دوست ندارند قلبي که حرم الهي است با تيرگي کينه و دشمني معدن رذايل اخلاقي باشد، از اين رو از جامعه ايماني و ولايي مي‌خواهد کريمانه در برابر رفتار زشت ديگران نه تنها اغماض داشته باشند، بلکه بزرگوارانه عفو کنند: «وَ أَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوى‏ وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَينَکُم‏؛[5] و گذشت کردنِ شما به تقوا نزديک‌تر است. و در ميان يکديگر بزرگوارى را فراموش مکنيد». خداي متعال در آيه ديگر نيز بندگان خود را به استفاده مناسب از عنصر عفو امر کرده و مي‌فرمايد: «وَ لْيعْفُوا وَ لْيصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ يغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيمٌ؛[6] و بايد عفو کنند و گذشت کنند. مگر دوست نداريد که خدا بر شما ببخشايد؟ و خدا آمرزنده مهربان است».

تيغ حلم از تيغ آهن تيز تر
بل ز صد لشکر ظفر انگيز تر

4ـ به نحو احسن برخورد کردن
فراتر اينکه خداي متعال نه تنها از جامعه ايماني مي‌‌خواهد که در برابر رفتارهاي زشت و نامناسب، بايد کريمانه عبور کرد و عفو کرد، بلکه در مواردي مي‌‌بايست که در پاسخ به رفتار زشت و غير اخلاقي ديگران، رفتاري خوشايند و اخلاق‌مدارانه و انسان‌دوستانه از خود نشان داد، اين مطلب به خوبي گواه بر اهميت و ارزش زندگي مسالمت‌آميز و اخلاق مدارانه در مکتب قرآن کريم است. «وَ لا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّيئَةُ ادْفَعْ بِالَّتي‏ هِي أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذي بَينَکَ وَ بَينَهُ عَداوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِي حَميمٌ؛[7] و نيکى با بدى يکسان نيست. [بدى را] به آنچه خود بهتر است دفع کن؛ آن گاه کسى که ميان تو و ميان او دشمنى است، گويى دوستى يک‏دل مى‏‌‌شود».
* حجت‌الاسلام علي بيرانوند استاد حوزه علميه قم
=====================
پي‌نوشت:
[1]. سوره مبارکه قصص، آيه 55.
[2]. تفسير نمونه، ج‏16، ص111.
[3]. سوره مبارکه آل عمران، آيه134.
[4]. تفسير نمونه، ج‏3، ص97.
[5]. سوره مبارکه بقره، آيه 237.
[6]. سوره مبارکه نور، آيه 22.
[7]. سوره مبارکه فصلت، آيه 34.