واقعیت‌های اسرار آمیز درباره اجنه

در سوره احقاف بحث فشرده‌اي پيرامون ايمان آوردن گروهي از جنيان به پيامبر اسلام و کتاب آسماني او آمده است؛ و با آنچه بيان شد جاي ترديد نيست که جنيان نيز مانند ما انسان‌ها داراي عقايد مختلف بوده و عده‌اي از آن‌ها فاسق، فاجر، ظالم و کافرند و عده‌اي از آن‌ها صالح، مومن و مسلمان مي‌باشند و در مورد شيعه بودن بعضي از جنيان نيز شواهدي وجود دارد که صحت اين مطلب نيز محرز شده است.

زيرا در روايات بسياري از لسان اهل بيت ـ عليهم السلام ـ عده‌اي از جنيان به عنوان شيعه معرفي شده اند. از آن جمله روايتي که ابوحمزه ثمالي نقل کرده است؛ که حکايت از شرفيابي عده‌اي از جنيان به حضور امام باقر ـ عليه السلام ـ دارد.

در اين نوشتار آيات مربوط به واژه «جن» را مورد بررسي قرار مي‌دهيم سپس با استفاده از مجموع اين آيات، روشن مي‌شود که آيا جن به صورت وصف در قرآن استعمال شده است يا آن که از ديدگاه قرآن نام يکي از موجودات است و وجود خارجي دارد.

مفهوم جن:

کلمه «جن» در اصل به معني چيزي است که از حسّ انسان پوشيده باشد. مثلاً مي‌گوييم «جنه الليل» يا «فلما جنّ عليه الليل» يعني هنگامي که پرده‌ي سياهي شب او را پوشاند، و به همين جهت «مجنون» به کسي که عقلش پوشيده و «جنين» به طفلي که در رحم مادر پوشانده شده و «جنّت» به باغي که زمينش را درختان پوشانده اند، و «جنان» به قلب که در درون سينه پوشانده شده و «جنه» به معني سپر که انسان را از ضربات دشمن مي‌پوشاند آمده است. از آيات قرآن استفاده مي‌شود که «جن» يک نوع موجود عاقلي است که از حس انسان پوشيده شده، و آفرينش آن در اصل از آتش يا شعله‌هاي صاف آتش است، و ابليس نيز از همين گروه است. در اين جا به اوصاف جن از نظر قرآن مي‌پردازيم:

ويژگي‌هاي جن از ديدگاه قرآن:

۱ ـ جن موجودي است که از شعله‌هاي آتش آفريده شده، برخلاف انسان که از خاک آفريده شده است.
۲ ـ داراي عقل، علم، درک و تشخيص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال است.
۳ ـ داراي تکليف و مسئوليت هستند.
۴ ـ طايفه جن نيز مرد و زن دارند.
۵ ـ گروهي از آن‌ها مؤمن صالح و گروهي کافرند.
۶ ـ داراي حشر و نشر و معادند.

۷ ـ آن‌ها در آسمان‌ها بوده و خبرگيري و استراق سمع داشتند و بعداً ممنوع شدند.

۸ ـ در ميان آن‌ها افرادي يافت مي‌شوند که از قدرت زيادي برخوردارند، همان گونه که در ميان انسان‌ها نيز چنين است: مثلاً يکي از آن‌ها به سليمان گفت: «من تخت ملکه سبا را پيش از آن که از جاي برخيزي از سرزمين او به اين جا مي‌آورم» ۹ ـ آن‌ها قدرت بر انجام بعضي کار‌هاي مورد نياز انسان دارند: «گروهي از جن پيش روي سليمان به اذن پروردگار کار مي‌کردند، و براي او معبدها، تمثال‌ها و ظروف بزرگِ غذا تهيه مي‌کردند.» [۱۰]۱۰ ـ خلقت آن‌ها در روي زمين قبل از خلقت انسان‌ها بوده است. از يک سو قرآن، کلامِ ناطقِ صادق، خبر از وجود جن، با ويژگي‌هايي که در بالا ذکر شد داده است، و از سوي ديگر هيچ دليل عقلي بر نفي آن وجود ندارد؛ بنابراين بايد آن را پذيرفت. اين نکته نيز قابل توجه است که جن گاهي بر يک مفهوم وسيع‌تر اطلاق مي‌شود که انواع موجودات ناپيدا را شامل مي‌گردد، اعم از آن‌ها که داراي عقل و درکند و آن‌ها که عقل و درک ندارند، و حتي گروهي از حيواناتي که با چشم ديده مي‌شوند و معمولاً در لانه‌ها پنهانند، نيز در اين معني وسيع وارد است.

شاهد اين سخن روايتي است که از پيامبر (ص) نقل شده است که فرمود: «خداوند جن را پنج صنف آفريده است: صنفي مانند باد در هوا (ناپيدا هستند) و صنفي به صورت مارها، و صنفي به صورت عقرب ها، و صنفي حشرات زمينند و صنفي از آن‌ها مانند انسانند که بر آن‌ها حساب و عقاب است.»

پس جن نيز مانند انسان موجودي است مادّي و همانند انسان داراي روح است.پس به طور کلي داراي حيات هدفدار و معنادار مي‌باشد که داراي ويژگي‌هايي است که حشر و نشر (معاد) را براي او لازم مي‌گرداند.حال ببينيم که جداي از جايگاه او در نظام آفرينش قرآن چه هدفي را براي خلقت آن بيان مي‌کند و ويژگي‌هاي اين موجود عجيب از ديدگاه قرآن چيست؟

علت خلقت جن (چرا خداوند جن را آفريد؟)

فلسفه و راز آفرينش جن، بنابرآنچه در قرآن کريم آمده، همان است که درباره انسان وارد شده است، يعني عبادت و پرستش خداوند سبحان، چنانکه فرموده است: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإنْسَ إِلا لِيعْبُدُونِ» جن و انسان را نيافريدم مگر براي عبادت و پرستش نمودن [۱۵]آيه فوق بيان مي‌کند که، چون هدف خلقت اين دو (انسان و جن) عبادت الهي است پس هر کدام داراي تکليف در برابر خداست. پس جن نيز داراي حساب و کتاب ويژه‌اي مانند انسان است. قرآن مي‌فرمايد:‌اي گروه جن و انس آيا رسولاني از خودتان (يعني از جنس ماده و طبيعت در برابر فرشتگان که ملکوتي هستند و انس و جن ماده است.) به سوي شما نيامدند و آيات مرا براي شما نخواندند و شما را از ملاقات روز قيامت نترساندند گفتند ما بر خودتان شهادت مي‌دهيم که چنين بوده است.

از اين آيه استفاده مي‌شود که:

اولاً: جهان جن، جهان تکليف و مسئوليت، باز خواست، خطاب و عتاب است و آن‌ها قدرت دريافت رسالت و انذار و بشارت را دارند.

ثانياً: معلوم مي‌شود که جهان جن نيز همراه مجموعه عالم به سوي قيامت و رستاخيز عمومي پيش مي‌رود.

ثالثاً: نشان مي‌دهد که عالم قيامت و جهان موت براي افراد جن در حکم جهان غيب و پنهان است و افراد جن در مورد سراي آخرت علم و اطلاع محسوس ندارند.

رابعاً: نشان مي‌دهد که در نفس و در وجود جن، قدرتِ يافتن و وجدان است. در ذيل آيه «غَرَّتْهُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا» يعني زندگي دنيا آن‌ها را مغرور ساخت نشان مي‌دهد که افراد جن داراي حيات و زندگي مادي و ظاهري هستند و صاحبان کالا‌ها و متاع‌ها و... مي‌باشند.

جن نيز مانند انسان، مسلمان و کافر دارد:

نکته‌اي که از آيات و روايات استفاده مي‌شود اين است که جنيان نيز همانند انسان‌ها مسلمان و کافر دارد [۱۷]و نيز شيعه و غير شيعه دارد. در سوره احقاف بحث فشرده‌اي پيرامون ايمان آوردن گروهي از جنيان به پيامبر اسلام و کتاب آسماني او آمده است.

و با آنچه بيان شد جاي ترديد نيست که جنيان نيز مانند ما انسان‌ها داراي عقايد مختلف بوده و عده‌اي از آن‌ها فاسق، فاجر، ظالم و کافرند و عده‌اي از آن‌ها صالح، مومن و مسلمان مي‌باشند و در مورد شيعه بودن بعضي از جنيان نيز شواهدي وجود دارد که صحت اين مطلب نيز محرز شده است. زيرا در روايات بسياري از لسان اهل بيت ـ عليهم السلام ـ عده‌اي از جنيان به عنوان شيعه معرفي شده اند. از آن جمله روايتي که ابوحمزه ثمالي نقل کرده است؛ که حکايت از شرفيابي عده‌اي از جنيان به حضور امام باقر ـ عليه السلام ـ دارد.

يکي بودن پيامبر جن و انس:

از آيات ۲۹ تا ۳۱ سوره احقاف استفاده مي‌شود که گروهي از جنيان به پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ ايمان آوردند. از اين آيه نه تنها استفاده مي‌شود که رسول گرامي اسلام پيامبر جنيان نيز هست بلکه بر اين مطلب دلالت مي‌کند که ساير پيامبران مرسل نيز بر جن و انس مبعوث شده اند چنانکه بعضي از آن‌ها قبل از اسلام به دين حضرت موسي ـ عليه السلام ـ ايمان آوردند.

خلاصه و نتيجه گيري:

آيات و روايات دلالت دارند بر اينکه جن مانند انسان، مکلف و مختار است و به واقع از اهداف آفرينش او عبادت حق تعالي مي‌باشد. چنانکه در قرآن به آن تصريح شده است. از اين رو جن موجودي است انتخاب گر که بر سر دو راهي قرار مي‌گيرد و بايد يکي را انتخاب نمايد اگر حق را پذيرفت به پاداش نيک مي‌رسد و اگر باطل را به عذاب. پس جن از نظر عبادات و تکاليف و حتمي مواردي مانند زوجيت و... مثل انسان است. منتها در نحوه عبادت و انجام تکاليف مسلماً به تناسب ويژگي‌هاي خلقتش خواهد بود.