آتشفشان چیست و چگونه به وجود می آید؟

کجارو/پديده آتشفشان در طول ساليان دراز از عمر کره زمين، همواره به وقوع پيوسته است. آتشفشان بر اثر تغيير در لايه‌هاي زيرين نزديک به پوسته زمين و عوامل خارجي رخ مي‌دهد. دانشمندان با بررسي نقاط مستعد فوران آتشفشان در جهان، موفق به شناسايي مراکز فعال آتشفشاني شده‌اند؛ گرچه پيش‌بيني وقوع آتشفشان امکان‌پذير نيست.

اگر به دانستني‌هايي درباره پديده آتشفشان و چرايي آن علاقه داريد، با ما همراه شويد. در اين مقاله ما اطلاعات قابل‌توجهي درباره آتشفشان ارائه مي‌دهيم و به معرفي فعال‌ترين آتشفشان‌هاي ايران و جهان خواهيم پرداخت.

آتشفشان پديده‌اي در حوزه علم زمين‌شناسي است که در زبان ساده مي‌توان آن را فوران توده‌هاي مذاب از حفره‌هاي سطح زمين دانست. کره زمين در ابتدا کره‌اي گداخته بوده است و در طول سال‌هايي که از عمر آن مي‌گذرد، پوسته بيروني به لايه‌اي سخت تبديل شده و بر اثر عبور مواد مذاب از منافذ، بخش‌هايي از اين پوسته سوراخ شده و مواد مذاب داخل آن به سطح زمين رسيده است. در هر پديده آتشفشان، مخلوطي از سنگ‌هاي آتشفشاني، گازهاي درون زمين و خاکستر به سطح زمين فوران مي‌کنند. آتشفشان‌ها در حالت کلي در مناطقي از زمين که پوسته سخت آن حالت فرورفته يا برآمده داشته باشند رخ مي‌دهد و کوه‌هاي آتشفشاني نيز به همين ترتيب در طول زمان با انباشت مواد مذاب سرد شده به وجود آمده‌اند.

---

بازار

---

آتشفشان در تعريف علمي، يک ساختمان زمين‌شناسي است که مواد مذاب درون زمين از طريق آن به پوسته بيروني و سطح زمين مي‌رسند. انباشت مواد گداخته هسته زمين که شامل گاز، مايع و جامد هستند در يک منطقه سبب ايجاد کوه آتشفشاني مي‌شود. در هر نقطه از زمين که به‌لحاظ ساختار، پوسته براي فوران آتشفشان مناسب باشد نيز کوه‌هاي آتشفشاني تشکيل مي‌شوند.

ساختمان آتشفشان شامل دودکش، دهانه انفجاري و مخروط آتشفشاني مي‌شود. بسته به‌شدت انفجار آتشفشان، قطر دهانه متفاوت است و مواد فوراني نيز شکل مخروط آتشفشاني را تعيين مي‌کنند. فوران آتشفشان شامل ماگما، لاوا يا گدازه و سنگ‌هاي آتشفشاني مي‌شوند. ماگما داغ، سيال و سيليکاتي است و ماده اصلي سازنده سنگ‌ها به شمار مي‌رود. سنگ‌هاي آتشفشاني پس از افتادن روي سطح زمين به سرعت سرد مي‌شوند. سنگ‌هاي اطراف کوه آتشفشان ساختار شيشه‌اي دارند و از انواع سنگ‌هاي ريزدانه هستند.


از مهم‌ترين آثار فوران آتشفشان‌ها مي‌توان به تشکيل چشمه‌هاي آبگرم اشاره کرد. آب‌هاي سطحي و زيرزميني پس از برخورد با سنگ‌هاي داغ، گرم شده و وارد چرخه آب مي‌شوند. اين روند در اطراف کوه‌هاي آتشفشاني چشمه‌هاي آبگرم را ايجاد مي‌کند. از ديگر آثار فوران آتشفشان‌ها مي‌توان به تغيير کوتاه مدت آب و هوايي در جهان اشاره کرد. پس از هر بار آتشفشان، کره زمين کاهش دماي ملموسي را تجربه مي‌کند، اما مرگ و مير انسان‌ها و جانوران و تخريب ساختمان‌ها و سازه‌ها از آثار مخرب فوران آتشفشان‌ها هستند.

با کمک ساير رشته‌هاي علمي و مطالعه بر پديده آتشفشان، مي‌توان پيشگويي‌هاي نسبي درباره احتمال فعال شدن کوه‌هاي آتشفشاني خاموش به دست آورد. آتشفشان پديده‌اي جهاني به شمار مي‌رود و در ساير کرات منظومه شمسي نيز اتفاق مي‌افتد.

آتشفشان چگونه فوران مي‌کند؟
 


فوران آتشفشان زماني رخ که فشار گازها و گدازه‌هاي هسته زمين بالا مي‌رود، رخ مي‌دهد و با پرتاب گازهاي سمي، خاکستر و سنگ همراه است. فوران مي‌تواند به‌صورت انفجاري عظيم يا خفيف باشد. گاهي بر اثر شدت انفجار حاصل از فوران آتشفشان در اطراف کوه، سونامي، زمين‌لرزه يا سيلاب‌هاي شديد رخ مي‌دهد. بارش باران‌هاي اسيدي نيز از پيامدهاي فوران آتشفشان به شمار مي‌رود.

شکل دهانه آتشفشان، محل قرار گرفتن آن، شکل و نوع مخروط آتشفشاني و شدت انفجار، فوران‌هاي آتشفشان را دسته‌بندي مي‌کنند. شدت فوران آتشفشان‌ها به نوع ترکيب عناصر موجود در گداخته و گازها مربوط مي‌شود. سنگ‌هاي آتشفشاني نيز انواع متفاوتي دارند. عناصر تشکيل دهنده سنگ‌ها سبب شکل‌گيري نوع مخروط‌هاي آتشفشاني مي‌شود. ريزشي يا فرسايشي بودن دهانه و مخروط نيز با شدت و جنس سنگ و ترکيب‌هاي موجود در فوران، ارتباط دارند.

به‌طور کلي، پس از فوران آتشفشاني حجم زيادي از گازها از دهانه کوه آزاد مي‌شوند. ترکيب گازهاي مختلف و تشکيل گازهاي آتشفشاني در عمق زمين اتفاق مي‌افتد. گازهاي اصلي در اين فرآيند بخار آب، دي اکسيد کربن و دي اکسيد گوگرد هستند. بخار آب سمي نيست و رها شدن آن از دهانه آتشفشان تاثير مثبتي بر چرخه آب و هوايي مي‌گذارد.


دي اکسيد کربن نيز با وجود آن که از گازهاي گلخانه‌اي محسوب مي‌شود و در گرم شدن زمين نقش دارد؛ اما با توجه به تعداد فوران آتشفشان‌ها در سال، تاثير محدودي در اين فرآيند دارد؛ بنابراين خسارت قابل‌توجهي نخواهد داشت. بيشترين تاثير در ميان گازهاي فوراني به دي اکسيد گوگرد مربوط مي‌شود. بارش باران اسيدي نيز به‌دليل توليد اسيد سولفوريک از دي اکسيد گوگرد موجود در هوا پس از آتشفشان، اتفاق مي‌افتد؛ البته در طول زمان اين پديده سبب خنک شدن کره زمين مي‌شود.

شايد در نگاه نخست، فوران آتشفشان پديده‌اي مخرب به نظر برسد؛ اما خوب است بدانيد که آتشفشان‌ها دليل حاصلخيزي زمين‌هاي باير مي‌شوند. خاکستر حاصل از هر بار آتشفشان، به سرعت تجزيه و با خاک مخلوط مي‌شود. گازهاي منتشر شده از آتشفشان‌ها نيز در طول زمان به منابعي قابل‌توجه تبديل مي‌شوند. دامنه‌هاي کوه‌هاي آتشفشاني به‌دليل خارج از دسترس بودن، مکاني امن و به دور از تصرف انسان‌ها براي رشد گياهان و حيوانات نادر به شمار مي‌روند. از طرف ديگر فوران آتشفشان‌ها کره زمين را خنک کرده‌اند و در طول زمان جزاير زيادي را نيز به وجود آورده‌اند. رسوب حاصل از فوران‌هاي آتشفشاني نيز براي تهيه وسايل صنعتي و بهداشتي بسياري مورد استفاده قرار مي‌گيرند.

انواع آتشفشان
 

آتشفشان‌ها در شکل‌ها و انواع مختلفي اتفاق مي‌افتند. فوران آتشفشان ممکن است به‌صورت نقطه‌اي، شکافي يا پله‌اي صورت بگيرد. آتشفشان‌ها از نظر شکل ظاهري به سه دسته تقسيم مي‌شوند. آتشفشان‌هاي سپري به‌شکل يک گنبد صاف هستند و به‌آرامي رخ مي‌دهند؛ تا جايي که ساکنان اطراف آن فرصت دور شدن از آتشفشان را دارند.

آتشفشان‌هاي چينه‌اي نوع ديگري از فوران آتشفشاني هستند که شکل مخروطي دارند و با شدت زياد اتفاق مي‌افتند. در اين نوع از فوران آتشفشاني شدت و سرعت انفجار مجالي براي گريز ساکنان اطراف آن باقي نمي‌گذارد. انفجار آتشفشان کوه آگونگ در جزيره بالي  بين سال‌هاي ۱۹۶۳ تا ۱۹۶۴، از نوع انفجار چينه‌اي بود که متاسفانه تلفات زيادي در بر داشت. آخرين نوع فوران، کاسه آتشفشاني نام دارد که ظاهري دايره‌اي شبيه به حوضچه دارد. شدت فوران در اين نوع به حدي است که ديواره‌هاي محافظ ماگما از بين مي‌روند.

آتشفشان چگونه فعال مي‌شود؟
 


پس از آشنا شدن با مفهوم پديده آتشفشان و شکل فوران آن، ممکن است اين سوال در ذهن شما پيش بيايد که چرا آتشفشان اتفاق مي‌افتد يا آتشفشان چگونه فعال مي‌شود؟

فوران آتشفشاني بسيار فراتر از آن چيزي است که در ظاهر مي‌بينيم. در واقع فعل و انفعالات داخل زمين به‌همراه عوامل خارجي باعث شکل‌گيري پديده آتشفشان مي‌شوند. حرکت صفحات زمين، تغييرات آب و هوايي و حرکت ماگما در نزديکي هسته زمين، دلايل اصلي فوران آتشفشان‌ها هستند.

سنگ‌هاي لايه‌هاي زيرين زمين، در اثر گرماي هسته زمين ذوب مي‌شوند و مايعي مذاب به نام ماگما با درجه حرارت بالا توليد مي‌کنند. اين گدازه‌ها زير پوسته‌اي جامد مخفي مي‌مانند تا زماني که به‌دليل کمتر شدن چگالي به‌سمت بالا شروع به حرکت مي‌کنند. در اين مرحله گازهاي موجود در گدازه‌ها تا ۱۰۰۰ برابر اندازه واقعي خود بزرگ مي‌شوند که مانند بمبي آماده انفجار هستند. با رسيدن به سوراخ پوسته زمين، گدازه‌هاي ماگما رها مي‌شوند و انفجاري با درجه حرارت بيش از ۱۰۰۰ درجه سانتي‌گراد با سرعت ۷۰۰ کيلومتر در ساعت اتفاق مي‌افتد.


در بعضي فوران‌هاي آتشفشاني انفجارهاي پياپي رخ مي‌دهد که به‌دليل افزايش انرژي گازهاي منبسط است. استحکام کم سنگ‌هاي پوسته زيرين زمين و تغييرات شديد آب و هوايي مانند آب شدن يخچال‌هاي طبيعي، اثر زيادي بر احتمال فعال شدن آتشفشان‌هاي خفته دارند. زمين‌لرزه نيز به‌دليل جابه‌جا کردن صفحه‌هاي زيرين زمين، نقشي مؤثر در شکل‌گيري فوران آتشفشاني دارد.

با وجود پيشرفت هر روزه تکنولوژي در زمينه بررسي گازهاي اطراف آتشفشان‌ها‌ و همين طور بررسي تغييرات حرارتي اعماق زمين، پيش‌بيني وقوع پديده آتشفشان هنوز براي بشر ممکن نيست. اگرچه دانشمندان موفق به شناسايي آتشفشان‌هاي فعال يا کوه‌هاي با احتمال فعاليت آتشفشاني شده‌اند، هنوز از زمان فوران آتشفشان‌ها کسي خبر ندارد.

آتشفشان هاي ايران
در کشور ايران در طول ساليان دراز ۱۰ کوه آتشفشاني فوران کرده‌اند و از آخرين فوران آتشفشاني بعضي از آن‌ها هزاران سال گذشته است. زمين شناسان با بررسي نشانه‌هاي اطراف اين کوه‌ها از قبيل فعاليت چشمه‌هاي آبگرم، گازهاي گوگردي اطراف کوه‌ها و تغيير در قطر دهانه آتشفشان‌ها، احتمال فعال شدن اين کوه‌ها را مي‌سنجند. در بعضي مواقع پيش از آغاز پديده آتشفشان و فوران، در حوالي کوه آتشفشاني زلزله، سونامي يا تغيير در دماي محيط به شکلي غير طبيعي رخ مي‌دهد که مي‌تواند اخطاري براي شروع فوران آتشفشان باشد.

در تعريف کلي اگر کوهي در طول ۱۰ هزار سال گذشته، سابقه فوران آتشفشاني داشته باشد، آن کوه آتشفشان فعال فرض مي‌شود؛ البته سازمان‌هاي معتبر علمي در جهان تعريف‌هاي متفاوتي در اين زمينه دارند. در ادامه به معرفي پنج کوه آتشفشاني در ايران مي‌پردازيم.

کوه دماوند
فعال
استان مازندران
ارتفاع: ۵۶۷۰ از سطح دريا (آمار ناسا)
 

کوه دماوند بلندترين قله ايران و بلندترين آتشفشان در قاره آسيا است که در دوره چهارم زمين شناسي تشکيل شده است و در فهرست بلندترين قله‌هاي جهان نيز قرار دارد. دماي هواي دماوند در طول سال منفي باقي مي‌ماند. در سردترين روزهاي زمستان دماي هوا در ارتفاع قله تا منفي ۶۰ درجه سانتي‌گراد مي‌رسد و در تابستان نيز معمولا يک يا دو درجه زير صفر است. قطر دهانه آتشفشاني اين کوه را درياچه‌اي يخ زده به قطر ۴۰۰ متر پوشانده است و در جبهه‌هاي مختلف کوه دماوند يخچال‌هاي طبيعي زيادي قرار گرفته‌اند.

در سال ۱۳۹۰، مجله علمي نشنال جئوگرافي، در آمار ۱۰ کوه خطرناک جهان، رتبه دهم را به کوه دماوند اختصاص داد. فعاليت چشمه‌هاي آبگرم اطراف کوه و همين طور وجود آب‌هاي گوگردي اطراف آن، شک زمين شناسان را به امکان فعال شدن دوباره کوه دماوند بر مي‌انگيزد. با اين حال عمده فعاليت‌هاي آتشفشاني کوه دماوند به حدود ۶۰۰ تا ۲۸۰ هزار سال قبل برمي‌گردد. نخستين فوران آتشفشان در کوه دماوند به ميليون‌ها سال پيش باز مي‌گردد و آخرين فوران آن نيز در حدود ۷۵۰۰ سال قبل اتفاق افتاده است. در اطراف منافذ کوه دماوند بخارهاي پراکنده‌اي هم ديده مي‌شود که زمين شناسان وجود آن‌ها را به‌دليل بخار شدن آب وارد شده در زمان بارندگي به درون کوه مي‌دانند و ربطي بين اين پديده با بخارهاي آتشفشاني وجود ندارد.

کوه تفتان
فعال
استان سيستان و بلوچستان
ارتفاع: ۴۰۴۲ متر از سطح دريا
 

زمين‌شناسان کوه تفتان را آتشفشان فعال ايران مي‌دانند و گرچه سال‌ها از آخرين فوران آتشفشان قله «چهل تن» که قله آتشفشاني کوه تفتان است، مي‌گذرد، هم‌چنان بخارهاي گوگرد بر فراز اين قله ديده مي‌شوند. کوه تفتان در جنوب شرقي زاهدان و شمال غربي خاش قرار دارد و نماي کوه مانند زين اسب است.  اين کوه چهار قله با سه دهانه آتشفشاني دارد. در اين کوه آتشفشاني لايه‌هاي خاکستر کم هستند و گدازه‌ها مسافتي در حدود ۱۳۰۰ کيلومتر مربع را پوشانده‌اند. در ارتفاعات تفتان سه درياچه که دو تا از آن‌ها آب شيرين و ديگري شور هستند، وجود دارند.

بخارهاي گوگردي بر فراز کوه تفتان از فاصله ۱۰۰ کيلومتري ديده مي‌شوند. تفتان به رشته آتشفشاني سلطان کوه در پاکستان تعلق دارد که در حال حاضر خاموش است. گازها و مواد خارج شده از قله آتشفشاني تفتان در ترکيب با آب ماده سمي و خطرناک اسيد سولفوريک را توليد مي‌کنند که به نام تيز آب سلطاني معروف است. آخرين فعاليت آتفشاني کوه تفتان در حدود ۶۹۰۰ سال قبل بوده است.

کوه بزمان
نيمه فعال
استان سيستان و بلوچستان
ارتفاع: ۳۴۹۰ متر از سطح دريا

کوه بزمان نيز از ديگر کوه‌هاي آتشفشاني در نزديکي کوه تفتان است که در ۳۰ کيلومتري شمال شهر بزمان قرار دارد. شهر بزمان نيز در فاصله ۹۰ کيلومتري از شمال غربي ايرانشهر قرار گرفته است. اين کوه را آتشفشاني نيمه فعال مي‌دانند که دليل آن نيز قرار گرفتن چشمه‌هاي آبگرم در اطراف قله و تغيير رنگ سنگ‌هاي قله به سبب خروج گازهاي آتشفشاني است. ارتفاع قله آتشفشاني بزمان از زمين‌هاي اطرف در حدود ۲۱۰۰ متر است. نشانه‌هايي از خروج گدازه‌هاي آتشفشاني در دامنه شرقي ديده مي‌شود. در دامنه شمالي نيز که شيب تندتري دارد، آثاري از فوراني عظيم از گدازه‌ها باقي مانده‌اند که شکلي مخروطي ساخته‌اند.

قطر دهانه آتشفشاني در بزمان به ۵۰۰ متر مي‌رسد و از شواهد موجود در اطراف قله، زمين شناسان اين کوه را جوان‌ترين کوه آتشفشاني ايران مي دانند. گستره پوشيده از گدازه‌هاي باقي مانده، مساحتي به‌اندازه ۱۴۰۰ کيلومتر مربع را در اين کوه پوشش داده‌اند. عمر فوران‌هاي آتشفشان در کوه بزمان بيش از ۶ ميليون سال پيش بوده و آخرين باز نيز اين کوه در حدود ۴۱ هزار سال قبل فوران کرده است.

کوه سبلان
نيمه فعال
استان اردبيل
ارتفاع: ۴۸۱۱ متر از سطح دريا
 

کوه سبلان سومين قله بلند ايران است که در استان اردبيل و در رشته کوه آذربايجان قرار دارد. از آخرين زمان فوران آتشفشان قله سبلان اطلاعي در دست نيست؛ اما شکل قطعه قطعه گدازه‌ها در مساحتي به‌اندازه ۱۲۰۰ کيلومتر مربع، در دامنه‌هاي اين کوه، از فوران‌هاي شديد و پي در پي آتشفشان در اين کوه در سال‌هاي دور خبر مي‌دهد. قله‌هاي آتشفشاني کوه سبلان سه تا هستند و معروف‌ترين آن‌ها قله سلطان است.

درياچه واقع در دامنه شمالي سبلان و در جوار بلندترين قله، به احتمال زياد باقي مانده فوران آتشفشان است. چشمه‌هاي آبگرم دامنه‌هاي جنوبي نيز با حرارتي در حدود ۴۰ درجه سانتي‌گراد و مملو از گوگرد، فعاليت آتشفشاني کوه سبلان را تاييد مي‌کنند؛ گرچه اين کوه ساليان درازي است که خاموش است.

کوه سهند
نيمه فعال
استان آذربايجان شرقي
ارتفاع: ۳۷۰۳ متر از سطح دريا
 

کوه سهند نيز از ديگر کوه‌هاي آتشفشاني ايران در سال‌هاي دور بوده است که از آخرين زمان فوران آتشفشان آن اطلاع دقيقي در دست نيست. اين کوه در دسته آتشفشان‌هاي رشته کوه آرارات در ارمنستان است و در شمال غربي درياچه اروميه قرار دارد. کوه سهند ۱۷ قله دارد که بلندترين آن‌ها‌ قله «قوچ گولي» است. مخروط پهن و گسترده کوه سهند با گدازه‌هاي باقي مانده از فوران آتشفشان در دامنه‌هاي اين کوه، فعال بودن آتشفشان سهند در گذشته را نشان مي‌دهد.

در حال حاضر سال‌هاي زيادي از خاموش ماندن آتشفشان سهند مي‌گذرد و هيچ نشانه‌اي از فوران مجدد آتشفشان سهند وجود ندارد؛ البته به‌دليل نقص دانش بشري نمي‌توان در مورد آتشفشان‌هاي خاموش به‌صورت قطعي نظر داد.

آتشفشان هاي فعال جهان

در نقاط مختلف کره زمين، کوه‌هاي آتشفشاني فعالي وجود دارند که فوران آتشفشان آن‌ها در سال‌هاي گذشته تلفات جاني زيادي در شهرهاي اطراف کوه داشته است؛ اما وقتي در نقطه‌اي از جهان فوران آتشفشان رخ مي‌دهد، تمام دنيا تحت‌تاثير اين حادثه قرار مي‌گيرد.

انبوه دود و خاکستري که از کوه‌هاي آتشفشاني به هوا وارد مي‌شود مانع رسيدن نور خورشيد در فاصله زماني قابل‌توجه به آن منطقه مي‌شود. برخلاف انتظار عمومي از گرم شدن زمين در اثر پديده آتشفشان، تنها در فاصله کوتاهي پس از اين پديده به‌دليل باقي ماندن حجم دود در آسمان و نرسيدن نور خورشيد به زمين، مناطق اطراف آتشفشان دچار افت محسوس دما مي‌شوند. در بعضي موارد فوران دود تا مدت‌ها بعد ادامه دارد؛ مانند آتشفشان آگونگ که تا ۱۱ ماه بعد اهالي جزيره بالي موفق به ديدن نور خورشيد نشدند و در نتيجه سالي بي‌تابستان با کاهش محسوس دما را تجربه کردند. اين پديده بر ميانگين دماي هواي کل جهان نيز تاثير مي‌گذارد و در نتيجه افت محسوس دما در ميانگين دماي هواي جهاني کره زمين در آن سال، رخ مي‌دهد.



گرچه فوران آتشفشان در عصر حاضر از مرگبارترين حوادث طبيعي است، تاثيري که از بقاياي گدازه‌ها و مواد مذاب روي زمين‌هاي اطراف مي‌ماند، در طولاني مدت سبب حاصلخيزي آن مناطق مي‌شود. مطالعه تاريخ نشان مي‌دهد که نزديک‌ترين نقاط به کوه‌هاي آتشفشاني محل شکل‌گيري تمدن‌ها بوده‌اند. ارزيابي ميزان سهمگين بودن آتشفشان‌هاي معروف جهان به‌سادگي ممکن نيست و حجم اين حادثه طبيعي در حدي است که دانشمندان به‌سادگي قادر به تفکيک ميزان خسارت‌هاي وارد شده در نقاط مختلف جهان و مقايسه آن‌ها با يکديگر نيستند.

کشورهاي زيادي در قاره‌هاي مختلف، کوه‌هاي آتشفشاني فعال دارند که متاسفانه فوران آتشفشاني آن‌ها از مرگبارترين حوادث طبيعي تاريخ بوده‌اند. در اين بخش از مقاله به معرفي فعال‌ترين آتشفشان‌هاي جهان با تفکيک کشورها مي‌پردازيم.

اندونزي
 

يکي از مرگبارترين فوران‌هايي آتشفشاني در سال ۱۸۱۵ در کشور اندونزي اتفاق افتاد. اين انفجار در کوه «تامبورا» در جزيره «سومباوا» دهانه‌اي به قطر نزديک به ۶۵۰۰ متر باز کرد و فوران آتشفشان نزديک به ۵۰ کيلومتر در هوا پرتاب شد. در زمان انفجار در حدود ۱۹ هزار نفر از بين رفتند و تلفات جاني پس از اين فوران نيز در حدود ۸۲ هزار نفر برآورد شد. وقوع اين آتشفشان سبب سرماي هوا و سال بي تابستان شد که دليل آن پوشش آسمان از دود و خاکستر پس از فوران و نرسيدن نور خورشيد به زمين بود. اين کوه براي آخرين بار در سال ۱۹۶۷ فوران کرده است.


ديگر کوه آتشفشاني کشور اندونزي کوه «آگونگ» در شرق جزيره بالي است. اين کوه با ارتفاع بيش از ۳۰۰۰ متر در سال ۱۹۶۳ فوران کرد. آخرين فوران کوه آگونگ پيش از آن به ۱۲۰ سال قبل برمي‌گشت. انفجار آتشفشان آگونگ در اين سال نزديک به ۱۱ ماه طول کشيد و بيش از ۱۶۰۰ نفر کشته و ۸۶ هزار  نفر بي خانمان در پي داشت. آخرين بار در سال ۲۰۱۷ خروج گاز و گدازه از دهانه اين آتشفشان ديده شده است و تا به امروز نيز به شکلي خفيف ادامه دارد. اين کوه يکي از خطرناک‌ترين آتشفشان‌هاي فعال در جهان به حساب مي‌آيد.

کوه «مراپي» نيز ديگر آتشفشان فعال کشور اندونزي است که در سال ۲۰۱۴ دود و گدازه از دهانه آن فوران کرده است. کشور اندونزي کوه‌هاي آتشفشان‌ زيادي دارد که در حال حاضر زير رصد کامل قرار گرفته‌اند تا در صورت بروز حادثه‌ بتوانند به سرعت مناطق اطراف را تخليه کنند.

فيليپين


از ديگر کشورهايي که در سال‌هاي اخير شاهد فوران مرگ‌بار آتشفشان بوده است مي‌توان کشور فيليپين را نام برد. در سال ۱۹۹۱ فوران آتشفشان کوه «پيناتوبو» موجب مرگ نزديک به ۸۵۰ نفر شد. خاکستر و دود حاصل از اين فوران پروازها را مختل کرد و دماي هوا را تا پنج درجه در سال بعد کاهش داد. باران‌هاي اسيدي در طول سال بعد در اين منطقه مي‌باريد. نکته جالب توجه در مورد آتشفشان پيناتوبو اين است که تا پيش از حادثه سال ۱۹۹۱ اين کوه هرگز فعاليت آتشفشاني نداشته و فوران نکرده بود؛ اما نخستين فوران اين کوه از شديدترين‌ها فوران‌هاي آتشفشاني در جهان شد.


کوه کانلاون، منبع عکس: ويکي پديا، عکاس نامشخص

کوه «کانلاون» آتشفشان فعال ديگر فيليپين است که در سال ۲۰۱۶ با فوران دود و خاکستر فعاليت خطوط هوايي گذري از اقيانوس آرام را دچار مشکل کرد. اين کوه در جزيره «نگروس» قرار دارد و ارتفاع آن نزديک به ۲۵۰۰ متر از سطح دريا است. ديگر کوه آتشفشاني اين کشور «تال» نام دارد و در فاصله ۵۰ کيلومتري از شهر مانيل واقع شده است. آتشفشان تال از خطرناک‌ترين آتشفشان‌هاي جهان است که از سال ۱۵۷۲ تاکنون، ۳۳ بار فوران کرده است و از فعال‌ترين آتشفشان‌هاي جهان محسوب مي‌شود. اين کوه در ميان جزيره‌اي با چشم‌انداز زيبا قرار دارد. آتشفشان‌هاي نام برده شده در کشور فيليپين از فعال‌ترين آتشفشان‌ها در جهان هستند.

آمريکا


کشور آمريکا با توجه به گستردگي و تنوع جغرافيايي خود کوه‌هاي فعال آتشفشاني زيادي دارد. زمين شناسان و دانشمندان آمريکايي پنج کوه در اين کشور را از خطرناک‌ترين آتشفشان‌هاي فعال در جهان با امکان انفجار شديد مي‌دانند. در نتيجه تحقيقات دانشمندان سازمان زمين شناسي آمريکا، ۱۰ درصد از آتشفشان‌هاي فعال جهان در اين کشور قرار گرفته‌اند. در ميان ۱۶۱ آتشفشان فعال و جوان در آمريکا، ۱۸ مورد را مي‌توان خطر جدي براي اين کشور و جهان دانست.



آتشفشان کوه «کيلاويا» در جزاير هاوايي، يکي از پنج آتشفشان فعال اين جزيره به شمار مي‌رود. آتشفشان «ماونا لوا» نيز در جزاير هاوايي قرار دارد و بزرگ‌ترين آتشفشان جهان است که ارتفاع قله آن تا کف اقيانوس به ۱۰ کيلومتر مي‌رسد. ايالت واشنگتن نيز آتشفشان هاي فعال زيادي دارد. کوه «رينير» که بلندترين کوه آمريکا است، يکي از خطرناک‌ترين آتشفشان‌هاي فعال جهان محسوب مي‌شود و تنها ۶۰ کيلومتر تا شهر سياتل فاصله دارد. کوه «سنت هلن» در اين ايالت در سال ۱۹۸۰ با انفجاري شديد فوران کرد و کيلومترها از جنگل‌هاي اطراف را به‌همراه حيوانات از بين برد. در اين حادثه طبيعي ۵۷ نفر کشته شدند. اين فوران مرگبارترين آتشفشان آمريکا به حساب مي‌آيد. کوه‌هاي «گلاسير» و «بيکر» از ديگر آتشفشان هاي فعال در ايالت واشنگتن آمريکا هستند.

ايالت اورگن کوه‌هاي آتشفشاني «نيوبري»، «هود»، درياچه آتشفشاني «کراتر» و رشته کوه «سه خواهر» را در خود جاي داده است. آخرين فوران کوه هود به سال ۱۸۶۶ بازمي‌گردد. ايالت کاليفرنيا نيز با کوه‌هاي آتشفشاني «لانگ ولي»، «لسن» و «شاستا» از فعال‌ترين نقاط آتشفشاني جهان محسوب مي‌شود. لانگ ولي از بزرگترين کاسه‌هاي آتشفشاني جهان در کوه «ماموت» است. گنبد گدازه کوه لسن با بيش از پنج کيلومتر مکعب حجم، بزرگ‌ترين گنبد آتشفشاني جهان را دارد. اين کوه در سال ۱۹۱۵ فوران کرد و تا ۴۵۰ کيلومتر اطراف آن از گدازه‌هاي آتشفشاني پوشيده شد. کوه شاستا که پنجمين کوه بلند آمريکا نيز هست، گرچه سال‌ها خاموش مانده است، محققان احتمال زيادي براي فعاليت مجدد آن قائل هستند.

ايالت آلاسکا در آمريکا بيشترين سهم از کوه‌هاي فعال آتشفشاني در اين کشور را دارد. کوه «ردابت» با ارتفاعي بيش از ۳۰۰۰ متر، آخرين بار در سال ۲۰۰۹ فوران کرد. کوه «آکوتان» در جزيره‌اي به همين نام قرار گرفته و آخرين فوران آتشفشاني آن مربوط به سال ۱۹۷۹ ميلادي مي‌شود. در کوه «ماکوشين» نيز آخرين بار در سال ۱۹۹۵ ميلادي، فوران آتشفشان اتفاق افتاد. کوه «اسپور» نيز با ۳۳۰۰ متر ارتفاع، آخرين بار در سال ۲۰۰۴ فوران کرد. آتشفشان «آگوستين» مجموعه‌اي از گنبد و جريان گدازه است که در جزيره‌اي در ساحل جنوبي آلاسکا قرار دارد و آخرين فوران آن بين سال‌هاي ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ رخ داده است.

ايتاليا
 

کوه «وزوو» که با نام «وزوويوس» نيز شناخته مي‌شود از فعال‌ترين آتشفشان‌هاي قاره اروپا است که در شرق ناپولي در کشور ايتاليا قرار دارد. در فوران آتشفشاني اين کوه در سال ۱۹۴۴، شهرهاي پمپيي، هرکولانيوم، نوکرانيوم، اوپلونتيس و استابيا زير گدازه‌هاي آتشفشاني مدفون شدند و تا به امروز نيز به همان شکل از آن‌ها نگهداري شده است. قطر دهانه اين آتشفشان نزديک به ۴۰۰ متر و به نظر مي‌رسد که مدتي است خاموش مانده است، اما فعاليت‌‌هاي آتشفشاني اين کوه را هم‌چنان رصد مي‌کنند.


از ديگر آتشفشان‌هاي فعال در کشور ايتاليا مي‌توان به کوه «اتنا» در شمال شرقي جزيره سيسيل اشاره کرد. ارتفاع اين کوه آتشفشاني در حدود ۳۳۵۰ متر است و قدمت نخستين فوران آن به بيش از ۳۵۰۰ سال پيش باز مي‌گردد. از حدود ۱۰۰۰ سال پيش تاکنون فوران‌هاي اين کوه آتشفشاني جان هزاران نفر را گرفته است. آخرين فوران اين کوه در سال ۲۰۱۱ اتفاق افتاد. کوه اتنا از فعال‌ترين آتشفشان‌هاي جهان به حساب مي‌آيد.

ژاپن


کشور ژاپن به‌دليل موقعيت جغرافيايي ويژه‌اي که دارد يکي از زلزله‌خيزترين نقاط جهان است. کوه‌هاي آتشفشاني اين کشور به‌دليل وقوع زلزله‌هاي شديد، احتمال بالايي براي فعال شدن دارند. کوه «آسو» يکي از آتشفشان‌هاي بزرگ ژاپن است که در جزيره «کيوشو» قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دريا به حدود ۱۶۰۰ متر مي‌رسد. در جزيره «مياکجيما» نيز که بخشي از استان توکيو محسوب مي‌شود، کوه آتشفشاني فعالي وجود دارد.



کوه «فوجي» که بلندترين کوه ژاپن نيز هست، از مهم‌ترين آتشفشان‌هاي اين کشور به حساب مي‌آيد که در طول سال‌هاي اخير خاموش مانده است. اين کوه در غرب توکيو قرار دارد و آخرين فوران آتشفشاني آن در سال ۱۷۰۷ اتفاق افتاد؛ اما نکته قابل‌توجه در اطراف اين کوه نزديکي آن به شهر توکيو و وقوع زلزله‌هاي شديد در اطراف کوه فوجي است که توجه زمين شناسان را به فعال شدن دوباره آن جلب مي‌کند؛ به همين دليل به‌طور پيوسته فعاليت کوه فوجي را رصد مي‌کنند.


در اين مقاله سعي کرديم اطلاعاتي مفيد در مورد پديده آتشفشان ارائه دهيم و آتشفشان‌هاي فعال در ايران و جهان را نيز نام برديم.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar