نگین های اخلاقی در خطبه های عید فطر امام علی(ع)

راسخون/ عيد فطر نه پايان عبوديت و بندگي و انس و همنشيني با خداي متعال بلکه آغاز يک مارتني زيبا براي رسيدن به بهترين منزلگاه عالم هستي است. منزلگاهي در نزديکي خدا و رضايت او منزلگاهي که با نردبان عبوديت و بندگي حق تعالي و هنر مواجه نيک و اخلاق مدارانه در دنيا حاصل مي شود.

لحظه هاي ناب الفت و همنشيني با خداي متعال در فصل بهار قرآن و ضيافت آسماني به سرعت در حال سپري شدن است. مهماني با شکوهي که فرشتگان آسمان بيشتر قدر آن را دانستند و براي درک و بهره مندي از برکات شگفت انگيز آن مسافر حيات دنيوي شدند و خود را به جمع عاشقانه و عارفان ماه مبارک رمضان رساندند. فرصت زيبا و استثنايي که شايد براي بسياري از افراد در سال ديگر تکرار نخواهد شد و به واسطه کوچ و سفر از اين دنياي خاکي دوباره تجربه نشود. 
 ماراتني شگفت انگيز در بهترين ماه خدا
تجربه ثانيه هاي انس و ارتباط عاشقانه باخداي متعال و بهره مندي از آثار و برکات آن، توفيق و هوشياري خاصي مي طلبيد  تا اينکه به سادگي از  لحظات ناب و خاطره انگيز ارتباط با خدا عبور نکنيم. فرصت طلايي که بيشتر براي کساني مثمر ثمر بود که توانستند خورجين زندگي خود را از ياقوت هاي معارف ديني و قرآني پر کنند و توانستند علاوه بر ارتباط عاشقانه با خداي متعال رنگ و بوي زندگي خود را همسو و هم رنگ با عطر و رنگ خدايي نمايند.

 از اين رو کساني که بهره اي از اين معارف و توشه هاي الهي نداشتند، با بي تفاوتي نظاره گر عبور و گذر اين فرصت استثنايي بودند و  ذره اي براي ياقوت هاي طلايي که در اين ماه از دست دادند غمگين نشدند، در واقع غمگيني واقعي آنها زماني خواهد بود که خداي متعال آن را با نام يوم الحسرت معرفي کرده و اين چنين افرادي اين چنين بانگ برخواهند داشت: «أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى‏ عَلى‏ ما فَرَّطْتُ في‏ جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ کُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرينَ؛ تا آنکه [مبادا] کسى بگويد: «دريغا بر آنچه در حضور خدا کوتاهى ورزيدم؛ بى‏ترديد من از ريشخندکنندگان بودم.»

در اين بين افراد هوشيار براي در امان ماندن از آن روز تعصب انگيز و حسرت آور حتّي براي يک ثانيه آن به خود تعلل و سستي به خرج نمي دهد و براي سبقت گرفتن در اين ماراتون بهشتي به دنبال سبقت در کارهاي خوب و خداپسندانه هستند: «فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ ؛پس در کارهاى نيک بر يکديگر پيشى گيريد.» 

نگين هاي اخلاقي در خطبه هاي عيد فطر امام علي(ع)
حضرات معصومين(عليهم السلام) تمام تلاش و همت خود را به کار بسته اند تا اينکه به هر بهانه اي ظرف معرفت و  آگاهي جامعه بشري را از آثار و برکات اين ضيافت الهي پر نمايند و  زمينه بهره مندي جامعه انساني را در ثانيه هاي آن فراهم نمايند. از جمله در روز پاياني ماه مبارک رمضان يا همان عيد فطر، خطبه هاي معرفت انگيز آنها قلب هاي زنگار بسته از جهل و ناداني را جلا مي بخشد. يکي از خطبه هاي بسيار شور انگيز و معرفت زا خطبه هاي امام علي عليه السلام  در کتاب شريف نهج البلاغه است که به  اذعان محققان  در روز پاياني ماه رمضان و در ايام عيد فطر ايراد شده است. در ادامه تلاش داريم به برخي از گوهر هاي اخلاقي اين خطبه ها اشاره نماييم.

---

بازار

---

معناي واقعي عيد در انديشه امام علي و اهل بيت(عليهم السلام)
يکي از نکات ظريف و ماندگاري که در حکمت 428 نهج البلاغه مورد توجه قرار گرفته است، چيستي و ماهيت عيد در انديشه علوي است. هر چند برخي افراد مناسبت هاي خاصي از سال را به جهت بزرگداشت آن عيد مي دانند و آن را پاس داشته و به جشن و سرور مي پردازند، ولي با اين وجود در نگاه امام علي(عليه السلام) گويي اين سرور و شادي مي تواند منحصر در ايام خاصي نباشد.

بر اين اساس اگر  قلب و روح انساني در هر ثانيه و لحظه از عمر انسان از زهر کشنده گناه و معصيت الهي  در امان باشد و  آلوده محرمات الهي نشود آن روز مي تواند عيد شمرده شود. از اينرو در حکمت 428 نهج البلاغه از حضرت اين چنين نقل شده است: «الإمامُ عليٌّ عليه السلام ـ قالَ في بَعضِ الأعيادِ ـ : إنَّما هُوَ عيدٌ لِمَن قَبِلَ اللّه ُ صِيامَهُ و شَکَرَ قِيامَهُ ، و کُلُّ يَومٍ لا يُعصى اللّه ُ فيهِ فهُوَ عيدٌ؛ امام على عليه السلام ـ در يکى از اعياد ـ فرمود : همانا اين عيد براى کسى عيد است که خداوند روزه و نمازش را پذيرفته باشد و هر روزى که در آن نافرمانى خدا نشود، آن روز عيد است.» 

دستآورد طلايي و بهشتي ماه رمضان
اين سخن زيبايي که از امام علي عليه السلام  نقل شده انسان را متوجه اين موضوع مي نمايد که دستآورد هاي طلايي يک ماه بندگي و عبوديت و همنشيني در ضيافت الهي اگر دوري از گناه و معصيت و مرزبندي باشيطان و هواي نفس نباشد، گويي انسان سهمي از سرور و نتيجه ارزشمند ماه رمضان را عائد خود نکرده است؛ چرا که بر اساس روايات يکي ازبهترين اعمال در اين ماه خدا تمرين ترک گناه و مهارت نه گفتن به مناطق ممنوعه الهي است.
 
از طرفي خداي متعال نيز در قرآن کريم يکي از آثار و برکات و فلسفه روزه داري در اين ماه مبارک را پرهيزکاري، تقوا و کناره گيري از گناه معرفي کرده است: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنوا کُتِبَ عَلَيکُمُ الصِّيامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقونَ؛[5]اي افرادي که ايمان آورده‌ايد! روزه بر شما نوشته شده، همان‌گونه که بر کساني که قبل از شما بودند نوشته شد؛ تا پرهيزکار شويد.» اگر انسان روزه دار در اين فرصتهاي طلايي نتواند مهارت ترک گناه را در سرزمين وجودي خود تقويت نمايد بعد از 40 سال عمر گرفتن از خدا و روزه داري تازه متوجه خواهد شد که توشه واقعي را از اين ايام استتثنايي برداشت نکرده است.
گر نه موشي دزد در انبار ماست        گندم اعمال چل ساله کجاست

يأس و نااميدي ممنوع
يکي از مهمترين آموزه هاي ديني و اخلاقي که در فراز هاي ابتدايي خطبه 45 نهج البلاغه مورد توجه و بيان قرار گرفته، موضوع ممنوعيت نااميدي و يأس از درگاه الهي است.«الْحَمْدُ لِلَّهِ غَيْرَ مَقْنُوطٍ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ لَا مَخْلُوٍّ مِنْ نِعْمَتِهِ وَ لَا مَأْيُوسٍ مِنْ مَغْفِرَتِه‏؛[6]ستايش خداوندى را سزاست که کسى از رحمت او مأيوس نگردد، و از نعمت‏هاى فراوان او بيرون نتوان رفت، خداوندى که از آمرزش او هيچ گنه کارى نا اميد نگردد.»

در واقع يأس و نااميدي از رحمت و مغفرت الهي ازجمله گناهان و حربه هاي خطرناک و بزرگي است که شيطان به وسيله آن مي تواند انسان را تابدترين منزلگاه جهنم از هستي ساقط نموده و هر گونه حيات و زندگي الهي را از او سلب نمايد. انسانهاي نااميد به خود اين جرأت را مي دهند که در هر گناه و آلودگي وارد شده و تمام مرزها و حريم ها را از جلوي خود بر دارند. عمده دليل اين کار نيز اين است که آنها مي پندارند که جهنمي هستند و ديگر راه نجاتي براي آنها وجود ندارد، از اين رو در مسير غلط و نازيباي خود غوطه ور مي شوند.

دنيا يکي از مرموز ترين منزلگاه هاي حيات بشري است که افراد بسياري را در خود غرق کرده و مانع رسيدن آحاد مردم به سوي سعادت و حيادت ابدي شده است. از اين رو مهارت مواجه شدن با آن و بهره گيري از فرصت هاي طلايي که در آن نهاده شده مي تواند به جاي اينکه يک تهديد به حساب آيد فرصتي براي پر گشودن به سوي محبوب باشد. 

استقبال و فرش قرمز خدا براي گنهکاران
در فرهنگ قرآن و اهل بيت(عليهم السلام) انسان به هر اندازه که پرونده اعمالش سنگين و سياه باشد نيز نبايد خود را از درگاه الهي محروم سازد  و روي بازگشت به سوي محبوب را نداشته باشد، چرا که اين رهنمود اميد بخش و نجات دهنده خداي متعال است که همه گنهکاران را با هر ميزان گناه و آلودگي اين چنين پذيرا مي باشد و مي فرمايد: «قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ؛ بگو: «اي بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌ايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد که خدا همه گناهان را مي‌آمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است.»
 
 به اذعان برخي از مفسران و قرآن پژوهان آيه فوق جمله از اميد بخش‏ ترين‏ آيات الهي است که نور اميد را در دل گنهکاران زنده مي کند. نکات ريز و طلايي که خداي متعال در آيه فوق خطاب به گنهکاران ذکر مي کنند شگفت انگيز است، يکي از اين زيبايي ها را مي توان در کليد واژه «يَا عِبَادِيَ» اي بندگان من، جستجو کرد. در واقع خداي متعال بنده هاي گنهکار را با مهروزي بدون حد و مرز با تعبير اي بنده ي من، بنده خودم، ياد مي کند، او بنده گنهکار را از خود جدا نمي داند و با اين تعبير خواهان بازگشت اوست. از اين رو مفسران قرآن در توصيف اين آيه زيبا بيان داشته اند: «آيه فوق گسترده ‏ترين آيات قرآن است که شمول آن هر گونه گناه را در بر مى‏ گيرد، و نيز به همين دليل از اميد بخش‏ ترين آيات قرآن مجيد محسوب مى ‏شود.»

اسير و مقهور زيبايي هاي دنيا و هواي نفس نشو!
يکي از خطرناک ترين و پيچيده ترين موانع سلوک اخلاقي، جلوه گري هاي حيات مادي و گرايش هاي هواي نفساني است. هر چند انسان در زندگي خود تجربه هاي فراواني در خصوص شيريني و لذت هاي زود گذر مادي و دنيوي دارد، ولي با اين وجود اشتهاي سيري ناپذير هواي نفس هميشه تلاش دارد انسان را مقهور لذت هاي دنيوي کرده و او را اسير و معتاد آن نمايد، موضوع و آسيب خطرناکي که علت عمده سقوط و انحراف انسان از جاده سعادت و کمال به شمار مي آيد. هر چند خداي متعال و حضرات معصومين(عليهم السلام) بارها و بارها ناپايداري و بي ارزشي اين چنين شهواتي را گوش زد کرده اند ولي انسانهايي که در مسير صحيح تربيت و سلوک اخلاقي گام برنداشته اند نوعاً اسير و گرفتار اين چنين مانع پيچيده اي شده اند.  
 
مهارت مواجه شدن با  دنيا در انديشه امام علي(ع)
 امام علي عليه السلام خطر پيچيده جلوه گري هاي حيات مادي و گرايش هاي هواي نفساني را اين چنين در خطبه 45 مورد توجه و واکاوي قرار مي دهند: «دنيا خانه اي‌ است که فنا بر آن مقدر شده، و بر اهلش کوچيدن حتم گشته، در کامها شيرين و در نظرها سبز و خرّم است، به سوي‌ خواهانش شتابان مي‌ آيد، و در دل نظرکننده اش عشق خود را جا مي‌ کند. از اين دنيا با بهترين توشه اي‌ که فراهم نموده ايد کوچ کنيد، و فوق اندازه کفاف در آن نخواهيد، و بيش از آنچه براي‌ زندگي‌ لازم است از آن نطلبيــد.» در اين بيانات ارزشمند و گوهر هاي ناب امام علي(عليه السلام) به طور زيبا و ارزشمندي ماهيت دنيا و زيبايي هاي مرگبار آن را براي جامعه بشري توصيف کرده است.

دنيا يکي از مرموز ترين منزلگاه هاي حيات بشري است که افراد بسياري را در خود غرق کرده و مانع رسيدن آحاد مردم به سوي سعادت و حيادت ابدي شده است. از اين رو مهارت مواجه شدن با آن و بهره گيري از فرصت هاي طلايي که در آن نهاده شده مي تواند به جاي اينکه يک تهديد به حساب آيد فرصتي براي پر گشودن به سوي محبوب باشد. از اين رو امام علي(عليه السلام) در حکمت 131 آن را بهترين محل براي تجارت اولياي الهي معرفي مي فرمايد،که در آن به دنبال توشه اي براي حيات ابدي مي گردند. «مَتْجَرُ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ اکْتَسَبُوا فِيهَا الرَّحْمَةَ وَ رَبِحُوا فِيهَا الْجَنَّةَ؛ و جايگاه تجارت دوستان خداست، که در آن رحمت خدا را به دست آوردند، و بهشت را سود بردند.»

سخن آخر
عيد فطر نه پايان عبوديت و بندگي و انس و همنشيني با خداي متعال بلکه آغاز يک مارتني زيبا براي رسيدن به بهترين منزلگاه عالم هستي است. منزلگاهي در نزديکي خداو رضايت الهي قرار دارد، منزلگاهي که با نردبان عبوديت و بندگي حق تعالي و هنر مواجه نيک و اخلاق مدارانه در دنيا حاصل مي شود.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar