امام کاظم؛ مرد موفقیت‌های بزرگ در بحران‌ها

اقتدار حکومت عباسي

اين کارشناس مذهبي گفت:دوره امام هفتم با اوج قدرت عباسيان هم‌زمان بود. دولت عباسي به‌ويژه در زمان هارون، به قله عظمت خود رسيد. اين دوره به جهت درآمد زياد، رونق تجارت، پيشرفت علم، فلسفه و موفقيت در فتوحات، عصر طلايي دوران حکومت عباسي ناميده مي‌شود. نواحي غربي بغداد، از شهر الانبار تا مصر و آفريقا، قسمت شرقي از شيروان تا ترکيه و منطقه خراسان تحت سلطه هارون بود. در دوران هارون حتي دولت مقتدر روم به حکومت عباسي غرامت سالانه مي‌داد.

تقيه و انشعاب شيعيان

وي گفت: شيعيان در حکومت عباسيان به‌خصوص در زمان هارون سخت تحت فشار بودند و از طرف امام مامور به تقيه بودند. اين تقيه به حدي شديد بود که امام صادق (ع) براي حفظ جان امام کاظم (ع) پنج نفر از جمله خليفه عباسي را به‌عنوان وصي خود معرفي کرد. هرچند امام صادق، بار‌ها امامِ پس از خود را به اصحاب خاصش معرفي کرده بود اما، همين امر زمينه‌ساز ظهور فرقه‌هاي اسماعيليه، فطحيه و ناووسيه و گسستگي جامعه شيعه شد.

وضعيت امام کاظم (ع)

حجت الاسلام والمسلمين روشن گفت:دوران ۳۵ ساله امامت ايشان با خلافت منصور، هادي، مهدي و هارون عباسي همزمان بود. سختگيري حکام عباسي نسبت به امام بسيار زياد بود. ايشان ادامه داد: از موسي‌بن‌جعفر (ع) هيچ مخالفت علني در برابر حکومت وقت گزارش نشده است. او اهل تقيه بود. به عنوان مثال، در نامه‌اي به خيزران، مادر هادي عباسي، مرگ او را تسليت گفت.

وي افزود:امام کاظم (ع)، در طول دوران امامتش چندين بار از سوي خلفاي عباسي احضار و زنداني شد. نخستين‌بار در زمان خلافت مهدي بود که امام را از مدينه به بغداد منتقل کردند. هارون نيز دو مرتبه امام را زنداني کرد. مرتبه اول بعد از مدتي آزاد شد، اما مرتبه دوم به مدت چهار سال به طول انجاميد که در نهايت به شهادت امام منجر شد.

درس موفقيت از سيره امام کاظم (ع)

حجت الاسلام والمسلمين روشن افزود: شايد براي خواننده اين سوال پيش آيد امامي که به لحاظ ظاهري در اوج فشار و جبهه يارانش پراکنده بوده، و از طرفي دشمنش در اوج قدرت است، چه خطري دارد که به زندان افتد و کشته شود؟ آن‌هم در شرايطي که امام هيچ‌گونه اقدام علني عليه حکومت انجام نمي‌دادند! زندان و شهادت بهترين نشانه‌ي زندگي و سيره موفقيت‌آميز آن امام است.

اين کارشناس مذهبي بيان کرد:راز موفقيت امام کاظم در برابر حکومتي سفاک و تماما مسلح اين بود که هيچ‌گاه تسليم شرايط و محيط نشد و خود را از‌پيش‌بازنده نپنداشت. امام با درک عميق شرايط، دورانديشي و برنامه‌ريزي، انتخاب درست و استفاده از اندک موقعيت‌هاي پيش آمده، به آنچه مي‌خواست، دست يافت. گوشه‌هايي از زندگي پر برکت امام را از اين زاويه بررسي خواهيم کرد.

سيره عبادي

وي ادامه داد:زندگي مومنانه، پيچيده و هنرمندانه است. برخلاف زندگي ملحدانه که تنها بر جنبه مادي و حيواني تمرکز دارد و هيچ پيچيدگي ندارد، مومن بايد حتي در سخت‌ترين شرايط، هم جنبه زندگي دنيوي و هم اخروي را لحاظ کند. بسياري از ما، در کوران حوادث، به‌راحتي به خدا پشت کرده و زبان به اعتراض مي‌گشاييم. همين امر موجب بر هم خوردن تعادل و خارج شدن زندگي از ريل طبيعي مي‌شود. اما امام کاظم (ع) در بحراني‌ترين شرايط نيز وظايف خود را به‌عنوان بنده خدا از ياد نبرد.

وي تصريح کرد: بر اساس منابع شيعه و سني، امام کاظم (ع) بسيار اهل عبادت بود؛ تاجايي‌که به ايشان لقب عبد صالح داده بودند. امام کاظم (ع) آن قدر عبادت مي‌کرد که زندان بانان او نيز تحت تأثير قرار مي‌گرفتند. حتي هنگامي که به دستور هارون به زندان منتقل شد، خدا را سپاس مي‌گفت که فرصتي براي عبادت يافته است: «خدايا همواره از تو فراغتي براي عبادتت طلب مي‌کردم و تو آن را برايم فراهم کردي؛ پس تو را سپاس مي‌گويم».

سيره اخلاقي

حجت الاسلام والمسلمين روشن گفت:در منابع شيعه و سني، گزارش‌هاي مختلفي درباره بردباري و سخاوت امام کاظم (ع) وجود دارد. شيخ مفيد او را بخشنده‌ترين مردم زمان خودش دانسته که شب‌ها براي فقيران مدينه آذوقه مي‌برد. وي به کساني که به او آزار مي‌رساندند نيز بخشش مي‌کرد و حتي برايشان هديه مي‌فرستاد.

حجت الاسلام و المسلمين روشن مطرح کرد: دليل ملقب شدن امام هفتم شيعيان به کاظم، اين بود که خشم خود را کنترل مي‌کرد. به عنوان مثال گفته شده مردي از نوادگان عمر بن خطاب به امام علي (ع) توهين کرد. همراهان امام خواستند به او حمله کنند، اما امام مانع شد و با او مهرباني کرد تا جايي که او به عظمت امام اقرار نمود.

سيره علمي-فرهنگي

اين کارشناس مذهبي افزود:تلاش براي تقويت بنيان‌هاي فکري جامعه و ارتقاء فرهنگ روشنگري، بهترين و در عين حال دشوارترين اقدام ممکن در مقابل حکومت‌هاي مستبد است. امام کاظم (ع) در عين هجمه‌هاي سياسي کمرشکن، هيچ‌گاه از اين رسالت غفلت نورزيد. فعاليت‌هاي علمي و فرهنگي ايشان در قالب روايات و مناظرات علمي انجام مي‌شد. با توجه به نياز‌هاي آن دوران، اين روايات بيشتر در موضوعات کلامي، اخلاقي و فقهي است. همچنين مناظرات متعددي از جمله مناظره با دانشمندان يهودي و مسيحي، ابوحنيفه و حتي مناظره با مهدي و هارون عباسي از ايشان گزارش شده است.

سيره سياسي

حجت الاسلام والمسلمين روشن گفت:به‌طور کلي موضع سياسي امام در برابر حاکمان عباسي، موضع تحقير و بي‌اعتنايي بود. ايشان به شيوه‌هاي مختلفي از جمله مناظره و عدم همکاري، بر عدم مشروعيت خلفاي عباسي تأکيد مي‌کرد و مي‌کوشيد اعتماد مردم را نسبت به آنان سست کند. برخي اقدامات مهم سياسي ايشان عبارتند از:

۱. رد انتساب عباسيان به پيامبر: مثلا در گفت‌وگويي که ميان او و هارون رخ داد، امام با تکيه بر آيات قرآن انتساب خود به پيامبر را از طريق مادرش حضرت زهرا (س) اثبات کرد.

۲. رد سقيفه: مثلا هنگامي‌که مهدي عباسي رد مظالم مي‌کرد، امام کاظم (ع) فدک را از او مطالبه کرد. مهدي از ايشان خواست تا حدود فدک را مشخص کند و امام مرز‌هايي را تعيين کرد که با قلمرو حکومت عباسيان برابري مي‌کرد.

۳. تضعيف حکومت: امام هفتم شيعيان اصحاب خود را به عدم همکاري با عباسيان سفارش مي‌کرد، از جمله صفوان جمال را از کرايه دادن شتران خود به هارون منع کرد. در عين حال از علي‌بن‌يقطين که در حکومت هارون، عهده‌دار وزارت بود، خواست در دربار بماند و به شيعيان خدمت کند.