عمار یاسر؛ کسی که شهادتش حقانیت حضرت امیرالمومنین علی (ع) را به اثبات می‌رساند

زندگينامه عمار ياسر

عمار ياسر يا عمار بن ياسر صحابي پيامبر (ص)، از نخستين مسلمانان و از ياران نزديک و نخستين شيعيان امام علي (ع) بود. وي فرزند ياسر و سميه اولين شهداي اسلام بود. عمار در هجرت به مدينه همراه پيامبر (ص) بود و در ساخت مسجد قبا همکاري داشت و در همه جنگ‌هاي پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم نيز شرکت داشت. رواياتي از پيامبر اسلام (ص) در فضيلت عمار نقل شده از جمله اينکه بهشت مشتاق اوست.

مشخصات فردي

نام کامل عمار بن ياسر بن عامر

کنيه ابويقظان

محل زندگي مکه، مدينه

مهاجر/انصار مهاجر

نسب/قبيله عنس بن مالک از قبايل قحطاني يمن

خويشاوندان ياسر (پدر)، سميه (مادر)

شهادت ربيع الثاني سال ۳۷ قمري

نحوه شهادت در جنگ صفين در رکاب امام علي (ع)

مدفن رقه (سوريه)

مشخصات ديني

زمان اسلام آوردن سال‌هاي آغازين بعثت

حضور در جنگ‌ها غزوات، جنگ صفين

هجرت به حبشه و مدينه

نقش‌هاي برجسته فرمانده قسمتي از سپاه امام علي (ع) در جنگ‌هاي جمل و صفين

ديگر فعاليت‌ها مخالفت با خلفاء و سقيفه بني ساعده

عمار بعد از رحلت پيامبر (ص) در حمايت از حضرت علي (ع) در ابتدا از بيعت با ابوبکر سر باز زد. وي در زمان خليفه دوم فرماندار کوفه و فرمانده سپاه اسلام در اين شهر شد. عمار در زمان خليفه سوم از جمله مخالفان خليفه بود و در اعتراضات عليه او شرکت داشت.

عمار در زمان خلافت علي (ع) از همراهان و نزديکان آن حضرت بود و در جنگ صفين به دست لشکريان معاويه شهيد شد. پيامبر (ص) در حديثي شهادت وي به دست گروه باغي (شورشگر) را از پيش اطلاع داده بود.

آرامگاه عمار در شهر رقه سوريه کنار آرمگاه اويس قرني قرار دارد که در ۱۳۹۳ش به دست گروه داعش به طور کامل تخريب شد.

نسب

عمار بن ياسر بن عامر، کنيه‌اش ابويقظان، و حليف (هم پيمان) بني مخزوم بود. [۱]نسب عمار به خاندان عنس بن مالک از قبايل قحطاني و ساکن يمن مي‌رسد. ياسر پدر عمار در جواني به مکه رفت و در آنجا اقامت کرد و با ابوحذيفه که از بني‌مخزوم بود، پيمان بست. [۲]مادرش سميه دختر خباط [۳]اولين شهيد زن در اسلام است. [۴]عمار، برادرش عبدالله، پدرش ياسر و مادرش سميه، به دست قريش شکنجه شدند تا از اسلام روي‌گردان شوند. سميه و ياسر در اثر اين شکنجه‌ها شهيد شدند. [۵]

صحابي پيامبر (ص)

براساس روايتي، عمار پس از سي و چند نفر مسلمان شد و بنا بر روايتي ديگر، يکي از هفت تن مسلمان نخست بود. [۶]مشرکان، عمار را مجبور کردند که به پيامبر (ص) ناسزا بگويد؛ پيامبر اکرم (ص) عذر او را پذيرفت و به او فرمود اگر ديگر بار نيز مجبورش کردند، چنين کند. در پي اين ماجرا بود که آيه مَن کفَرَ بِاللَّهِ مِن بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُکرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ (ترجمه: هر کس پس از ايمان آوردن خود، به خدا کفر ورزد [عذابي سخت خواهد داشت]مگر آن کس که مجبور شده [ولي]قلبش به ايمان اطمينان دارد.) [ ۱۶–۱۰۶][۷]نازل شد. [۸]بنا بر برخي از گزارش‌ها، عمار از جمله مهاجران به حبشه بود. [۹]و در هجرت به مدينه همراه پيامبر (ص) بود و در ساخت مسجد قبا همکاري داشت. [۱۰]وي در همه جنگ‌هاي پيامبر (ص) نيز شرکت داشت. [۱۱]رواياتي از پيامبر اسلام (ص) در فضايل عمار نقل شده است؛ از جمله اينکه بهشت مشتاق علي، عمار، سلمان و بلال است. [۱۲]همچنين از پيامبر (ص) نقل شده است که فرمودند: «عمار با حق است و حق با عمار، عمار گرد حق مي‌چرخد هرجا که باشد، و قاتل عمار در آتش است». [۱۳]

در دوران خلفا

عمار در کنار سلمان، مقداد و ابوذر غفاري از نخستين شيعيان دانسته شده‌اند که در زمان پيامبر (ص) بدين نام شناخته شده‌اند. [۱۴]عمار در دفاع از ولايت امام علي (ع) در آغاز از بيعت با ابوبکر سر باز زد. [۱۵]وي در زمان خليفه اول در جنگ يمامه شرکت کرد و در اين جنگ، گوشش بريده شد. [۱۶]در دوران خلافت عمر فرماندار کوفه و فرمانده سپاه مسلمانان در اين شهر شد. [۱۷]در دوران فرماندهي او جنگ نهاوند روي داد و بخشي از مناطق داخلي ايران فتح شد؛ [۱۸]

در زمان خليفه سوم مشاجراتي ميان وي و عمار درگرفت. يکي از اين موارد اعتراض عمار به تبعيد ابوذر غفاري به ربذه بود که به مشاجره بين عمار و عثمان انجاميد و عمار به دستور عثمان به سختي کتک خورد. عثمان قصد داشت عمار را نيز از مدينه تبعيد کند؛ اما با اعتراض بني‌مخزوم و امام علي (ع) از اين کار منصرف شد. [۱۹] برخي گزارش‌ها ماجراي برخورد، مشاجره و ضرب و شتم عمار را، زماني دانسته‌اند که او و ساير کوفيان به شراب‌خواري و بي‌قيدي وليد بن عقبه که از سوي عثمان حاکم کوفه بود، اعتراض کردند. [۲۰]  گزارش ديگر ضرب و شتم عمار را زماني ذکر کرده است که عمار به نحوه تقسيم بيت المال از سوي عثمان اعتراض و به اين سخن خليفه که نحوه مصرف بيت‌المال را از اختيارات خود مي‌دانست، انتقاد کرد. [۲۱]عمار در ماجراي شورش بر عثمان با معترضان همراه بود. او در مصر به معترضان پيوست و در مدينه در محاصره عثمان شرکت داشت. [۲۲]

در زمان خلافت اميرالمومنين (ع)

عمار ياسر از طرفداران خلافت علي (ع) بود. پس از کشته شدن خليفه دوم و ماجراي تشکيل شوراي تعيين خليفه، در گفتگويي با عبدالرحمن بن عوف به او توصيه کرد علي (ع) را انتخاب کند تا مردم دچار تفرقه نشوند. [۲۳]بعد از کشته شدن عثمان، عمار از جمله افرادي بود که مردم را به بيعت با امام علي (ع) دعوت مي‌کردند. [۲۴]وي در حکومت اميرالمؤمنين (ع) در جنگ‌هاي جمل و صفين شرکت داشت. در جمل، فرمانده سمت چپ لشکر امام (ع) بود. [۲۵]و در روز سوم جنگ صفين نيز فرمانده لشکر امام (ع) بود. [۲۶]

شهادت

عمار در جنگ صفين در صفر [۲۷]يا ربيع الثاني سال ۳۷ق [۲۸]به شهادت رسيد. امام علي (ع) بر او نماز گزارد. [۲۹]عمار هنگام شهادت، بيش از نود سال داشت. برخي ۹۳، برخي ۹۱ و برخي ۹۲ سال گفته‌اند. [۳۰]شهادت عمار در جنگ صفين به دست سپاهيان معاويه، همواره از عوامل سرزنش معاويه و از دلايل حقانيت علي (ع) در اين نبرد دانسته شده است.

دليل اين مسئله، حديثي از پيامبر (ص) بود که قاتل عمار را، گروهي باغي (يعني گروه خارج از اطاعت امام عادل) معرفي مي‌کرد. ابن عبدالبر اين حديث را متواتر و از صحيح‌ترين احاديث دانسته است. [۳۱]گفته‌اند که خزيمه بن ثابت، در جنگ جمل و صفين حاضر شد، ولي شمشير از غلاف بيرون نياورد؛ ولي در جنگ صفين هنگامي که ديد عمار به دست لشکر معاويه کشته شده گفت: اکنون گروه گمراه براي من مشخص شد و شروع به جنگ در رکاب امام علي (ع) کرد تا اينکه به شهادت رسيد. [۳۲]

آرامگاه

قبر عمار در محل شهادتش در استان رقه در سوريه قرار دارد. [۳۳]که بر فراز آن، گنبدي از بتون و سيمان قرار داشت. [۳۴]در کنار مقبره عمار ياسر، قبر چند تن از شهيدان جنگ صفين از جمله اويس قرني و اُبَي بن قيس قرار دارد. قبل از انقلاب اسلامي ايران، قبر عمار و اويس در اتاقي کوچک و محقر قرار داشت؛ اما پس از پيروزي انقلاب اسلامي، به توصيه امام خميني و با موافقت حافظ اسد، رئيس جمهور وقت سوريه، زمين اطراف مقبره خريداري شد و در سال ۱۳۸۲ش با پشتيباني دولت وقت ايران، زيارتگاهي بر روي آن بنا نهاده شد. [۳۵]

تخريب

در ۲۱ رمضان سال ۱۴۳۴ق برابر با ۶ مرداد سال ۱۳۹۲ش، همزمان با شب قدر، گروه‌هاي تکفيري در سوريه که کنترل استان رقه را به دست گرفته بودند، با حمله خمپاره‌اي به حرم عمار ياسر و اويس قرني، صحن آن را تخريب و با شليک پياپي موشک به ديوار‌هاي حرم، بخش‌هاي از آن را منهدم کردند.

در ۲۴ جمادي‌الاول ۱۴۳۵ق برابر با ۶ فروردين سال ۱۳۹۳ش، داعش با کارگذاشتن مواد منفجره، دو مناره مقبره عمار ياسر و اويس قرني را تخريب کردند. [۳۶]داعش در ۱۵ رجب سال ۱۴۳۵ قمري برابر با ۲۵ ارديبهشت سال ۱۳۹۳ش اين زيارتگاه را به طور کامل تخريب کرد. [۳۷]

پانويس

۱. ابن اثير، أسد الغابة، ۲۰۰۱، ج۴، ص۴۳.

۲. ابن اثير، اسد الغابه، ۲۰۰۱، ج۳، ص۳۰۸.

۳. ابن اثير، أسد الغابة، ۲۰۰۱، ج۴، ص۴۳.

۴. ابن اثير، الکامل، ۱۳۷۰ش، ص۸۸۵.

۵. امين، اعيان الشيعة، ۱۴۲۰، ج۱۳، ص۲۸.

۶. ابن اثير، اسد الغابه، ۲۰۰۱، ج۴، ص۳۰۹.

۷. سوره نحل، آيه۱۰۶،

۸. ابن اثير، أسد الغابه، ۲۰۰۱، ج۴، ص۳۰۹؛ امين، اعيان الشيعة، ۱۴۲۰، ج۱۳، ص۲۸،

۹. ابن هشام، السيرة النبوية، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۲۲۰.

۱۰. ابن الأثير، أسد الغابة، ۲۰۰۱، ج۴، ص۴۶.

۱۱. ابن سعد، طبقات الکبري، دار صادر، ج۳، ص۱۰۹.

۱۲. ابن عبدالبرّ، الاستعياب في معرفة الاصحاب، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۲۹.

۱۳. اميني، الغدير، ۱۳۹۷، ج۹، ص۲۵.

۱۴. رجوع کنيد به: نوبختي، فرق الشيعه، ۱۴۰۴ق، ص۱۸؛ شهابي، ادوار فقه، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۲۸۲.

۱۵. يعقوبي، تاريخ يعقوبي، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۵۲۴.

۱۶. ابن عبدالبرّ، الاستعياب في معرفة الاصحاب، ۱۴۱۵، ج۳، ص۲۲۸.

۱۷. طبري، تاريخ الأمم، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۱۴۴.

۱۸. ابن قتيبه، اخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۸.

۱۹. يعقوبي، تاريخ يعقوبي، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۷۳.

۲۰. ابن قتيبه، اخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۵۱.

۲۱. مقدسي، البدء و التاريخ، مکتبة الثقافة الدينية، ج۵، ص۲۰۲.

۲۲. بلاذري، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۵۴۹.

۲۳. مقدسي، البدء و التاريخ، مکتبة الثقافة الدينية، ج۵، ص۱۹۱.

۲۴. طوسي، الأمالي، ۱۴۱۴ق، ص۷۲۸.

۲۵. مفيد، الجمل، مکتبة الداوري، ص۱۷۹.

۲۶. بلاذري، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۳۰۳.

۲۷. طبري، تاريخ الأمم، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۵۱۱.

۲۸. ابن عبدالبر، استيعاب، ۱۹۹۲م، ج۳، ص۱۱۳۸.

۲۹. ابن سعد، الطبقات الکبري، دار صادر، ج ۳، ص۲۶۲.

۳۰. ابن عبدالبرّ، الاستعياب في معرفة الاصحاب، ۱۴۱۵ق، ج ۳، ص۲۳۱.

۳۱. ابن عبدالبرّ، الاستعياب في معرفة الاصحاب، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۱.

۳۲. ابن سعد، الطبقات الکبري، دار صادر، ج۳، ص۲۵۹.

۳۳. حرزالدين، مراقد المعارف، ۱۹۹۲م، ج۲، ص۱۰۰.

۳۴. قائدان، اماکن زيارتي سياحتي سوريه، ۱۳۸۱ش، ص۱۹۸.

۳۵. خامه‌يار، «زيارتگاه‌هاي اهل بيت و اصحاب در سوريه»، ص۴۰.

۳۶. داعش مرقد عمار ياسر و اويس قرني را منفجر کرد، سايت خبري مشرق.

۳۷. زيارتگاه عمار ياسر در سوريه تخريب شد، خبرگزاري حج و زيارت.

منابع

ابن هشام الحميري، السيرة النبوية، ج۱، تحقيق: محمد محيي الدين عبدالحميد، مصر، مکتبة محمد علي صبيح وأولاده، ۱۳۸۳ق-۱۹۶۳م.

اميني، عبدالحسين، الغدير في الکتاب و السنة و الادب، ج۹، بيروت، دار الکتاب العربي، ۱۳۹۷-۱۹۷۷م.

ابن اثير، علي بن احمد، أسد الغابة في معرفه الصحابه، ج۴، بيروت، دارالمعرفه، ۲۰۰۱م.

ابن اثير، عزالدين، الکامل في التاريخ، ترجمه محمد حسين روحاني، تهران، اساطير، چاپ اول، ۱۳۷۰ش.

ابن سعد، الطبقات الکبري، ج۳، بيروت، دار صادر، بي‌تا.

ابن قتيبه دينوري، احمد بن داود، اخبار الطوال، تحقيق عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدين شيال، قم، منشورات الرضي، ۱۳۶۸ش.

ابن عبدالبر، الاستيعاب في معرفة الاصحاب، تحقيق و تعليق: علي محمد معوض، عادل احمد عبدالموجود، بيروت، دارالکتب العلمية، ۱۴۱۵ق. /۱۹۹۵م.

امين، السيدمحسن، اعيان الشيعة، ج۱۳، حققه واخرجه وعلق عليه حسن الامين، بيروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۲۰ق ـ۲۰۰۰م.

بلاذري، احمد بن يحي بن جابر، انساب الاشراف، تحقيق: محمدباقر محمودي، بيروت، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، ۱۳۹۴ق-۱۹۷۴م.

حرزالدين، محمد، مراقد المعارف، قم، منشورات سعيد بن جبير، ۱۹۹۲م.

خامه‌يار، احمد، «زيارتگاه‌هاي اهل بيت و اصحاب در سوريه»، وقف ميراث جاويدان، شماره ۷۶، سال ۱۳۹۰

شهابي، محمود، ادوار فقه، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، ۱۳۶۶ش.

طبري، محمد بن جرير، تاريخ الأمم و الملوک، تحقيق محمد أبو الفضل ابراهيم، بيروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.

طوسي، محمد بن حسن بن علي بن حسن، الأمالي، تحقيق: قسم الدراسات الإسلامية - مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة للطباعة والنشر والتوزيع، ۱۴۱۴ق.

قائدان، اصغر، اماکن زيارتي سياحتي سوريه، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۰ش.

مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، محقق محمدباقر محمودي، بيروت، دار احياء التراث العربي، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.

مفيد، محمد بن محمد، الجمل، قم، مکتبة الداوري، بي‌تا.

مقدسي، محمد بن طاهر، البدء و التاريخ، بور سعيد، مکتبة الثقافة الدينية، بي‌تا.

نوبختي، حسن بن موسي، فرق الشيعة، بيروت، دارالاضواء، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.

يعقوبي، ابن واضح احمد بن ابي يعقوب، تاريخ يعقوبي، ترجمه محمد ابراهيم آيتي، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، ۱۳۷۸ش.

داعش مرقد عمار ياسر و اويس قرني را منفجر کرد، سايت خبري مشرق، تاريخ انتشار: ۶ فروردين ۱۳۹۳ش.

زيارتگاه عمار ياسر در سوريه تخريب شد، خبرگزاري حج و زيارت.

آشنايي با اسوه‌ها ۷: عمار ياسر، پاتوق کتاب فردا