سبک زندگی/ 6 برکت عظیم صله رحم!

روزگارنو/ کفر و فسق سبب سقوط حق خويشاوندى نمى‌شود، بلکه صله رحم در اين گونه موارد نيز امرى پسنديده است و چه بسا موجب هدايت و نجات بستگان از گمراهى شود اسلام تحکيم پيوندهاى خويشاوندى و استحکام روابط خانوادگى را به شدّت مورد تأکيد و توجّه قرار داده چنانچه خداى متعال آن را در رديف پرستش خويش قرار داده، مى‌فرمايد: وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وِ بِذِى الْقُرْبى‌ ... «1» و خدا را بپرستيد و هيچ چيز را شريک او قرار ندهيد و به پدر و مادر و خويشان نيکى کنيد. در جاى ديگر مى‌فرمايد: وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذى‌ تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَيْکُمْ رَقيباً «2» بترسيد از آن خدايى که به نام او از يکديگر درخواست مى‌کنيد و درباره ارحام کوتاهى نکنيد، همانا خداوند مراقب شماست. خويشانت بال و پَرِ تو هستند. امير مۆمنان على عليه السلام نيز به فرزندش چنين سفارش مى‌کند: أَکْرِمْ عَشيرَتَکَ، فَإِنَّهُمْ جَناحُکَ الَّذى‌ بِهِ تَطيرُ، وَ أَصْلُکَ الَّذى‌ إِلَيْهِ تَصيرُ، وَ يَدُکَ الَّتى‌ بِها تَصُولُ «3» خويشانت را گرامى بدار، زيرا آنان بال و پَرِ تو هستند که با آنان پرواز مى‌کنى و اصل و ريشه تو مى‌باشند که به ايشان باز مى‌گردى (از آنان کمک گرفته و به آن‌ها سرفرازى) و دست (ياور) تو هستند که با آن‌ها (به دشمن) حمله مى‌کنى (و پيروز مى‌شوى). حتي اگر خويشاوندانت مرتد يا کافر باشند ارتباط خود را با آن ها قطع مکن. کفر و فسق سبب سقوط حق خويشاوندى نمى‌شود، بلکه صله رحم در اين گونه موارد نيز امرى پسنديده است و چه بسا موجب هدايت و نجات بستگان از گمراهى شود. راوى مى‌گويد: به امام صادق عليه السلام عرض کردم: «کسانى با من خويشاوندى‌دارند، امّا با من هم‌عقيده نيستند، آيا براى آنان بر عهده‌ام حقّى است؟ فرمود: بلى؛ حق خويشاوندى را چيزى قطع نمى‌کند و اگر با تو هم‌عقيده باشند، براى آنان دو حق است؛ يکى حقّ خويشاوندى و ديگرى حقّ اسلام. «4» روش‌هاى رسيدگى به خويشان‌ برخى از روش‌هاى صله رحم و حمايت از خويشاوندان عبارتند از: 1. کمک جانى: مى‌توان گفت که بزرگ‌ترين مرتبه صله رحم، رسيدگى جانى به خويشان است و آن در جايى است که جان يکى از بستگان انسان در خطر باشد که در اين صورت وى بايد تا پاى جان بايستد و از خويشاوندان خود- در چارچوب اسلام و معيارهاى مکتبى- دفاع کند، تا ضرر را از او دفع نمايد. رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: مَنْ مَشى‌ إِلى‌ ذى‌ قَرابَةٍ بِنَفْسِهِ وَ مالِهِ لِيَصِلَ رَحِمَهُ أَعْطاهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَجْرَ مِأَةِ شَهيدٍ «5» هر کس با جان و مالش، صله رحم کند، خداى متعال اجر صد شهيد به او مى‌دهد. 2. کمک مالى: اگر در مواردى ميان بستگان انسان افراد نيازمند وجود دارد، رسيدگى مالى به ايشان لازم و از درجه اهمّيّت بالايى برخوردار است. امير مۆمنان على عليه السلام نيز مى‌فرمايد: فَمَنْ أَتاهُ اللَّهُ مالًا فَلْيَصِلْ بِهِ قَرابَتَهُ«6» کسى که از سوى خدا ثروتى به دست آورد، بايد بستگان خويش را به وسيله آن دستگيرى کند. 3. کمک فکرى: رسيدگى فکرى در جايى است که يکى از بستگان انسان براى هدايت‌شدن نياز به راهنمايى دارد. به عنوان مثال: يکى از اقوام انسان اهل نماز و روزه نيست، اگر رفتن نزد وى و راهنمايى او، سخن‌گفتن از فضيلت نماز و روزه و ترساندن از پيامدهاى ترک نماز و روزه در او مۆثّر مى‌شود، بر انسان لازم است که نزدش رفته و به او کمک فکرى کند و اين از مصاديق امر به معروف و نهى از منکر است. به استفتايى در اين زمينه توجّه فرماييد: «آيا انسان مى‌تواند از نظر شرعى با خويشاوندانى که بى‌تقوا و بى‌نماز و ضدّ انقلابند از قبيل پدر، مادر، خواهر و غيره قطع رحم نمايد؟ جواب: قطع رحم جايز نيست، ولى بايد آن‌ها را با مراعات موازين امر به معروف و نهى از منکر کند.» «7» 4.کمک عاطفى: گاهى رفتن به منازل خويشان، سلام و احوال‌پرسى، تلفن‌زدن و نامه‌نوشتن، محبّت ايجاد مى‌کند و سبب دل‌جويى از خويشان مى‌شود. امير مۆمنان عليه السلام فرمود: صِلُوا أَرْحامَکُمْ وَ لَوْ بِالتَّسْليمِ «8» با بستگان خود صله رحم کنيد، گرچه با سلام‌کردن (به آنان) باشد. امام صادق عليه السلام نيز مى‌فرمايد: پيوند ميان برادران آن گاه که پيش هم هستند، ديدار همديگر است و در مسافرت نامه‌نوشتن به يکديگر. «9» گاهى نيز شرکت در غم و شادى خويشان از موارد صله رحم است؛ شرکت در مراسم تشييع جنازه و مجالس ترحيم و دل‌جويى از بازماندگان آنان، و نيز شرکت در مجالس جشن و سرور ايشان، رسيدگى عاطفى به آنان‌بوده، در تقويت و تحکيم رابطه خويشاوندى نقش مۆثّرى دارد. 5. ترک آزار: يکى از برترين روش‌هاى صله رحم با خويشاوندان، ترک اذّيت و آزار آنان است. بدين معنا که پرهيز از غيبت، تهمت، زخم زبان و شماتت آنان، دخالت‌نکردن در زندگى آن‌ها به عناوين مختلف، عيب‌جويى‌نکردن از آنان و ... از برترين موارد صله رحم است. امام صادق عليه السلام دراين باره فرمود: أَفْضَلُ ما تُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ کَفُّ الْأَذى‌ عَنْها «10» برترين چيزى که به آن صله رحم مى‌شود، خوددارى‌کردن از اذّيت و آزار آنان است. آثار رسيدگى به خويشان‌ صله رحم آثار و فوايد ارزنده‌اى براى انسان در بر دارد که در اين‌جا به برخى از آن‌ها اشاره مى‌کنيم: 1. طول عمر: يکى از مهم‌ترين آثار صله رحم، طولانى‌شدن عمر است. امام رضا عليه السلام در اين باره فرمود: يَکُونُ الرَّجُلُ يَصِلُ رَحِمَهُ فَيَکُونُ قَدْ بَقِىَ مِنْ عُمْرِهِ ثَلاثُ سِنينَ فَيُصَيِّرُهَا اللَّهُ ثَلاثينَ سَنَةً وَ يَفْعَلُ اللَّهُ ما يَشاءُ «11» چه بسا مردى که تنها سه سال از عمرش باقى مانده است، امّا خدا به خاطر صله رحم، باقى‌مانده عمرش را به سى سال مى‌رساند و خدا آنچه را مى‌خواهد، انجام مى‌دهد. شخصى به نام مَيسِر از امام باقر يا امام صادق عليهم السلام نقل کرده که آن حضرت فرمود: اى مَيسر! گمان مى‌کنم به خويشان خود نيکى مى‌کنى؟ گفتم: آرى فدايت شوم! من در نوجوانى در بازار کار مى‌کردم و دو درهم مزد مى‌گرفتم، يک درهم آن را به عمّه‌ام و درهم ديگر را به خاله‌ام مى‌دادم. آن‌گاه امام فرمود: به خدا سوگند تا کنون دو بار مرگت فرا رسيده، ولى به خاطر صله رحم به تأخير افتاده است. «12» 2.فراوانى روزى: حضرت سجّاد عليه السلام فرمود: مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَمُدَّ اللَّهُ فى عُمْرِهِ وَ أَنْ يَبْسُطَ لَهُ فى رِزْقِهِ فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ ... «13» هر کس دوست دارد، خدا عمرش را طولانى و روزى‌اش را افزايش دهد، بايد صله رحم کند. 3.حسن خلق: امام صادق عليه السلام فرمود: صِلَةُ الْأَرْحامِ تُحْسِنُ الْخُلْقَ «14» رسيدگى به خويشان، اخلاق را نيکو مى‌کند. 4. پاکى اعمال و دفع بلا: امام باقر عليه السلام فرمود: صِلَةُ الْأَرْحامِ تُزَکِّى الْأَعْمالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلْوى‌ ... «15» رسيدگى به خويشان، اعمال را پاک مى‌کند و بلا را دور مى‌سازد. 5. آسانى حساب: امام صادق عليه السلام فرمود: صِلَةُ الرَّحِمِ تُهَوِّنُ الْحِسابَ يَوْمَ الْقِيامَةِ ... وَ تَقى مَصارِعَ السُّوءِ «16» رسيدگى به خويشان حساب روز قيامت را آسان کرده و از مرگ بد جلوگيرى مى‌کند. 6. آبادى شهرها: امام صادق عليه السلام فرمود: صِلَةُ الرَّحِمِ وَ حُسْنُ الْجَوارِ يَعْمُرانِ الدِّيارَ صله رحم و خوش‌رفتارى با همسايه شهرها را آباد مى‌کند. نفرين بر قطع کنندگان رحم قطع رحم و ترک رسيدگى به خويشان و بستگان در اسلام سخت مورد نکوهش قرار گرفته است. خداوند تعالى کسانى را که از خويشاوندان خود بريده، با آنان قطع رابطه مى‌کنند، در سه جاى قرآن مورد لعن و نفرين قرار داده است. «17» از جمله در آيه‌اى مى‌فرمايد: فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِى الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ أُولئِکَ الَّذينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ «18» اگر از فرمان خدا روى‌گردان شويد، آيا جز اين انتظار مى‌رود که در زمين فساد کنيد و قطع رحم نماييد؟ آن‌ها کسانى هستند که خداوند آنان را لعنت کرده است. امام صادق عليه السلام در ضمن بيان خود به نقل از پدرش فرمود: پدرم حضرت سجّاد عليه السلام فرمود: إِيَّاکَ وَ مُصاحَبَةَ الْقاطِعِ لِرَحِمِهِ فَإِنَّهُ وَجَدْتُهُ مَلْعُوناً فى‌ کِتابِ اللَّهِ فى ثَلاثِ مَواضِعَ «19» از معاشرت و دوستى با کسى که با بستگان خود قطع رابطه کرده بپرهيز، زيرا چنين کسى را در کتاب خدا (قرآن) در سه جا مورد لعن و نفرين يافته‌ام. بارالها بحق محمّد و آله الطاهرين عمل به آموزه هاي معصومين عليهم السلام را توشه راهمان قرار بده. اللهم صل علي محمد و آل محمّد و عجّل في فرج مولانا صاحب الزمان. پي نوشت ها: 1.نساء (4) ، آيه 36 . 2. نساء (4) ، آيه 1 . 3.نهج البلاغه ، نامه 31 ، ص 939 . 4.بحارالانوار ، ج 74 ، ص 131 . 5. وسائل الشيعه ، ج 6 ، ص 287 . 6.نهج البلاغه ، خطبه 142 ، ص 432 . 7.استفتاآت ، ج 1 ، ص 488 . 8.اصول کافى ، ج 2 ، ص 155 . 9. همان ، ص 670 . 10.همان ، ص 151 . 11.اصول کافى ، ج 2 ، ص 150 . 12. بحارالانوار ، ج 6 ، ص 264 . 13.اصول کافى ، ج 2 ، ص 156 . 14.بحارالانوار ، ج 74 ، ص 114 . 15.اصول کافى ، ج 2 ، ص 152 . 16.بحارالانوار ، ج 71 ، ص 104 . 17. بقره (2) ، آيه 27 ، رعد (13) ، آيه 25 و محمد (47) ، آيات 22 ـ 23 . 18.محمد (47) ، آيات 22 ـ 23 . 19. سفينة البحار ، ج 1 ، ماده رحم .