خراسان شمالی در «خط قرمز» مهاجرت؛ نیروی کار اینجا نمی‌ماند!

موضوع نیروی کار و ماندگاری نیروی جوان فعال اقتصادی در استان یکی از زمینه‌های پیشرفت هر منطقه و جامعه‌ای است. ماندگاری نیروی فعال اقتصادی در مناطق مختلف می‌تواند زمینه‌ساز توسعه فرصت‌های شغلی و گسترش آن را فراهم کند و از سوی دیگر تراز اقتصادی هر منطقه نیز توسعه می‌یابد.

موضوع مهاجرت نیروی فعال اقتصادی که می‌تواند زمینه‌ساز توسعه استان باشد یکی از معضلات بازار کار در خراسان شمالی است. این موضوع تابع دلایل مختلفی است که مهم‌ترین آن‌ها نبود فرصت‌های شغلی و سرمایه‌گذاری در استان خراسان شمالی در یک دهه گذشته به ویژه در دهه 90 است.

نرخ بیکاری استان خراسان شمالی بر اساس آخرین پیمایش در سال 1402 حدود 7 درصد بوده که نسبت به سال 1400 حدود 11 واحد کاهش را تجربه کرده است.

در حالی که استان خراسان شمالی یک میلیون و 806 هزار و 263 نفر جمعیت فعال و آماده کار دارد از این میزان فقط 42 درصد در تحولات اقتصادی استان مشارکت دارند. در این میان نرخ بیکاری مردان در استان خراسان شمالی 8.1 و نرخ بیکاری زنان 10.9 درصد است همچنین نرخ بیکاری در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی است و این نشان دهنده مهاجرت جمعیت روستایی برای انجام کار در سایر مناطق کشور است.

از سوی دیگر با اینکه سهم کشاورزی در استان خراسان شمالی در مقایسه با سایر زیرساخت‌ها بیشتر است، اما آمارها نشان دهنده این است که بیشترین تسهیلات اشتغال‌زایی در بخش‌های حوزه بازرگانی و خدمات بوده و همین موضوع موجب نبود زیرساخت‌های مالی برای ایجاد مشاغل کشاورزی مسکن و ساختمان٬ صنعت و معدن در استان خراسان شمالی و مهاجرت نیروی کار شده است.

آخرین آمار؛ خراسان شمالی رتبه ششم مهاجرت منفی در کشور

محمدباقر رضازاده کارشناس و فعال اقتصادی درباره یکی بودن مهاجرت مردم با مهاجرت نیروی کار از یک منطقه گفت: با توجه به تأثیرپذیری مهاجرت از جمعیت در معرض، یکی از بهترین و در عین حال مهم‌ترین شاخص‌های مهاجرتی برای مقایسه بین مکانی و بررسی توزیع فضایی آن، میزان «خالص مهاجرت» است. این شاخص که تاثیر مهاجرت بر تغییرات جمعیت یک منطقه را نشان می‌دهد از تفاضل تعداد افرادی است که به‌عنوان مهاجر وارد یک منطقه شده‌اند، از تعداد افراد ساکنی که به‌عنوان مهاجر، محل زندگی خود را به مناطق دیگری تغییر داده‌اند به‌دست می‌آید. 

وی افزود: چنانچه این دو باهم برابر باشد میزان خالص مهاجرت برابر با صفر خواهد بود؛ چنانچه تعداد مهاجران وارد شده بیشتر از خارج شده باشد، شاخص مزبور مثبت خواهد بود که مهاجرپذیری منطقه را نشان می‌دهد و در‌صورت شرایط عکس، یعنی بیشتر بودن مهاجران خارج شده از وارد شده، شاخص مذکور عددی منفی را نشان داده که مهاجر‌فرستی منطقه را نشان می‌دهد. 

مدرس اقتصادی دانشگاه گفت: بررسی میزان خالص مهاجرت استان‌های کشور طی دوره 1385-1375 نشان می‌دهد در این دوره استان‌های کرمانشاه، همدان، اردبیل، کردستان، لرستان، آذربایجان‌شرقی، سیستان‌و‌بلوچستان و خراسان‌شمالی دارای بالاترین سطح منفی میزان خالص مهاجرت هستند. در دوره 1385 تا 1390 آمارها حاکی از آن است که که در این دوره استان‌های لرستان، کرمانشاه، چهارمحال‌وبختیاری، سیستان‌و‌بلوچستان، خوزستان، اردبیل، همدان، کردستان و کهگیلویه‌وبویراحمد به‌ترتیب بالاترین میزان خالص مهاجرت منفی را داشته‌اند. 

رضازاده تصریح کرد: در آخرین دوره سرشماری رسمی یعنی 1395-1390، تعداد کل مهاجران جابه‌جا شده در کشور افزایش پیدا کرد و به بیش از دو میلیون نفر رسیده است. بررسی تعداد مهاجران وارد شده و خارج شده از استان‌های کشور نیز نشان از افزایش شدت مهاجرت دارد. در این دوره، بالاترین خالص مهاجرت منفی مربوط به استان‌های لرستان، چهارمحال‌وبختیاری، ایلام، همدان، کرمانشاه، خراسان‌شمالی، کهگیلویه‌و‌بویراحمد، خوزستان و اردبیل بوده است.

کاهش نیروی کار تابع مهمی از مهاجر فرست بودن استان است

مهاجرت فرست بودن استان منجر به کاهش نیروی انسانی جوان مناطق مهاجرفرست شده و مانع توسعه‌یافتگی بیشتر این  منطقه شده است.

رضا حسینی مدرس اقتصادی و فعال بازار کار در این باره اظهار داشت: بررسی‌ها حکایت از آن است که دامنه سنی مهاجران عمدتا بین 20 تا 40 سالگی است. همچنین مردان بیشتر از زنان مهاجرت می‌کنند و مهاجرت زنان نیز عمدتا به‌صورت تبعیت از همسران‌شان بوده است.  اما بررسی ساختار سنی- جنسی مهاجران استان و البته کشوری طی سال‌های 1375- 1365 نشان می‌دهد در این دوره بیشترین مهاجرت مربوط به سنین 15 تا 35 سال بوده است. 

وی افزود: در دوره 1385-1375 نیز بالاترین سهم مهاجران مربوط به سنین 15 تا 34 سال با سهم 35 درصدی از کل جمعیت مهاجران بوده است. در دوره 1385 تا 1390 و 1390 تا 1395 نیز بررسی‌ها حکایت از آن دارد که در این دوره‌ها سهم بالایی از مهاجران مربوط به سنین 15 تا 35 سال یعنی افراد در سن کار و تحصیل بوده است. از سوی دیگر، مقایسه جنسی مهاجرت در دوره 1365 تا 1395 نشان می‌دهد در این دوره سهم زنان گرچه همواره کمتر از مردان بوده اما سهم آنان طی دوره 30 ساله افزایشی بوده است. این موضوع با افزایش سهم زنان از دانشجویان تحصیلات تکمیلی که بسیاری از آنها پس از تحصیل به شهر خود برنمی‌گردند، قابل توضیح است. 

طبق آمارهای مرکز آمار ایران طی سال‌های 1375-1365 حدود 53.2 درصد از مهاجران مردان و 46.2 درصد نیز زنان بوده‌اند. در دوره 1375 تا 1385 سهم مردان از مهاجران 55.6 و سهم زنان 44.3 درصد بوده است. در دوره 1385 تا 1390 سهم مردان از مهاجرت 53.5 و زنان 47.5 درصد بوده است. اما در آخرین سرشماری این دوره نیز نشان از افزایش مهاجرت‌های زنان و رسیدن به سطح 48.4 درصد در مقابل 51.6 درصدی سهم مردان از مهاجران است. 

در یک جمع‌بندی، بالاترین درصد مهاجران در سن 15 تا 34 سال قرار دارند. بخشی از این‌ها دانشجویان هستند که بعضا پس از اتمام تحصیلات به شهر و روستای خود برنمی‌گردند و بخش دیگری از مهاجران (بخش عمده) کارگران ماهر و غیرماهری هستند که به دنبال یافتن شغل مهاجرت کرده‌اند. 

همچنین سهم مردان از مهاجران در همه دوره‌ها (1365 تا 1395) بیشتر از زنان بوده است. این دو ویژگی مهاجرت باعث کاهش جمعیت در سن کار در مناطق مهاجرفرست و افزایش افراد متقاضی کار در مناطق مهاجرپذیر می‌شود که اگر بالاتر از ظرفیت مهاجرپذیری در مقصد باشد منجر به شکل‌گیری مشاغل غیررسمی و اقتصاد زیرزمینی، مناطق حاشیه‌نشین و سکونتگاه‌های غیررسمی، آسیب‌های اجتماعی، افزایش بار ترافیکی و معضلات دیگری در این مناطق می‌شود.

آماری که در این گزارش آمد٬ نشان می دهد زنگ خطر خروج نیروی کار ماهر و تحصیل‌کرده سال‌هاست در خراسان شمالی به صدا درآمده و لزوم توجه به ایجاد زیرساخت‌هایی برای ایجاد شغل‌هلی جذاب و پر درآمد برای این گروه یک اولویت فوری برای استان است.