خطر فراموشی بیخ گوش گویش شیرین گرگانی

لازم نیست هیچ چاشنی طنزی به گویش گرگانی اضافه کنید همین که یک نفر بیاید و خیلی ساده و روان برایت با لهجه گرگانی حرف بزند حظ می‌بری انگار شکری در جان کلامش ریخته باشند ناخودآگاه لبخندی بر گوشه لبانت نقش می‌بندد.

اما گویش زیبا و شیرین گرگانی در سرزمین مادری خود مظلوم مانده است، آن قدر مظلوم که معمولاً پرسیدن کلمات به زبان گرگانی معمولاً یکی از سؤالات سخت در مراسم و جشن‌های مناسبتی در گرگان است چیزی که معمولاً در هیچ جای دنیا اتفاق نمی‌افتد. شاید زبان گرگانی در نگارستان ایران میان این همه زبان‌های مختلف (شاهرودی، ترکمن، سیستانی، ترک، سبزواری، مشهدی، و... ) گم شده باشد.

وقتی به استان همسایه مازندران در بیخ گوشمان مراجعه می‌کنیم می‌بینیم چه با افتخار در تمام ادارات و کوی و برزن و رسانه استانی خود به زبان مازنی حرف می‌زنند و این اتفاق تقریباً در تمام استان‌های ایران می‌افتد ولی اینجا اگر از دست کسی هم در برود یک کلمه را به زبان گرگانی در جمع بیان کند حتماً دست مایه خنده می‌شود.

گویش گرگانی خروار خروار شکر دارد

حرف زدن به زبان گرگانی مهمترین هنر هنرمندان طنز شبکه سبز است. خوب که دقت می‌کنید متوجه می شوید، هنرمندان طنز استان ما فقط گرگانی حرف می‌زند، همین که لب باز می‌کنند گل لبخند بر لبان مردم می شکفد بی‌آن که زحمتی بکشند و سوژه‌ای آماده کنند، گویش گرگانی با خود خروار خروار شکر دارد.

از همه چیز بگذریم اما جای تأسف است که حتی کلمات روزمره و عادی (مثل سرفه زدن، عطسه زدن، خاک انداز و ماهی تابه و... ) در جشن‌های مدارس گرگان پرسیده می‌شود معمولاً تعداد بسیار محدودی قادر به جواب دادن هستند. 

حتی یک سریال تلویزیونی جدی به زبان گرگانی در شبکه سبز گلستان ساخته نشده است. قارنلی، ننه قمر و... همه دوستان خوب طنزپرداز گلستانی به پشتوانه لهجه گرگانی عزیز شدند ولی تا به حال هیچ سریال جدی و یا برنامه ثابت اجتماعی به زبان گرگانی در مرکز گلستان ساخته نشده و یا اگر هم به آن پرداختند آن قدر جالب توجه نبوده که در ذهن‌ها بماند، هر چند چندی پیش در برنامه‌ای یک مادربزرگ گرگانی را دعوت کرده بودند که با زبان گرگانی خاطره بگوید که برای بینندگان هم جالب بود.

گویش گرگانی یکی از این گویش‌های ارزشمند است که ریشه در تاریخ و فرهنگ منطقه گرگان و استرآباد دارد. این گویش که روزگاری جزئی از هویت مردم این نواحی بوده، امروز در معرض فراموشی قرار دارد حال برای ارائه راهکارهای مناسب در راستای حفظ این فرهنگ معنوی خبرنگار ایسنا با نویسنده گرگانی به گفت‌وگو پرداخته است که در زیر به آن می‌پردازیم:

گویش گرگانی از گویش های کهن ایران است

علی نصیبی با بیان اینکه گویش گرگانی یکی از گویش‌های کهن ایران است، اظهار کرد: این گویش در منطقه گرگان و استرآباد رواج داشته و بخشی از میراث فرهنگی این منطقه به شمار می‌رود.

وی با اشاره به اینکه در سال ۳۷۲ هجری قمری نویسنده کتاب «حدود العالم من المشرق الی المغرب»، استرآباد را شهری با آب و هوای مطلوب توصیف و به وجود دو زبان در این منطقه اشاره کرده است، ادامه داد: لوترای استرآبادی و پارسی گرگانی دو زبان نام برده در این کتاب هستند.

نویسنده گرگانی با اشاره به اینکه زبان لوترای به‌عنوان زبانی مخفی استفاده می‌شد، توضیح داد: هنگامی که افراد می‌خواستند مکالمه‌ای داشته باشند تا غریبه‌ای متوجه آن نشود، از این زبان استفاده می‌کردند.

نصیبی با بیان اینکه « مقدسی» در سال ۳۷۵ هجری قمری نوشته است که زبان مردم قومس (ایالت کومش، شامل بخش‌هایی از استان سمنان امروزی) و گرگان بسیار به هم نزدیک بوده است، افزود: دکتر خانلری نیز در تاریخ زبان فارسی آورده است که در قرن چهارم هجری علاوه بر زبان فارسی، ۴۰ گویش محلی در ایران وجود داشت که گویش قومس و گرگان یکی از آنها بوده است.

وی با اشاره به اینکه دکتر ذبیح‌الله صفا در تاریخ ادبیات ایران اشاره کرده است که از اوایل قرن پنجم هجری گرگان، قومس و ری از نخستین مناطقی بودند که زبان دری در آنها رواج یافت، ادامه داد: همچنین از دیگر افراد سرشناس گذشته چون فضل‌الله حروفی، بنیان‌گذار جنبش حروفیه، آثار خود را با گویش گرگانی می‌نوشته است.

نویسنده گرگانی با تاکید بر اینکه در حال حاضر گویش گرگانی به دلایل مختلفی کم‌رنگ شده است، تصریح کرد: گسترش زبان رسمی در مدارس و رسانه‌ها، مهاجرت‌های گسترده به گرگان، عدم توجه نهادهای رسمی مانند صداوسیما، فرهنگ و ارشاد، و میراث فرهنگی به این گویش، از مهم‌ترین عوامل فراموشی آن بوده‌اند.

استقبال مردم گرگان از تولیدات فرهنگی با گویش گرگانی

نصیبی از استقبال چشمگیر مردم از تولیدات فرهنگی وزین به زبان گرگانی خبر داد و گفت: برای مثال تئاترهایی که به این گویش اجرا می‌شدند یا عرضه کتاب‌هایی مانند چمبلوک و زنبلق با استقبال بی‌نظیری روبرو شدند.

وی با تاکید بر اینکه حفظ گویش گرگانی نیازمند تلاش همگانی است، اذعان کرد: صداوسیما می‌تواند نقش مؤثری در احیای این گویش داشته باشد. همچنین ثبت این گویش در یونسکو، حمایت از تئاترها و موسیقی به گویش گرگانی، و تشکیل انجمن‌های محلی می‌توانند به زنده نگه‌داشتن این میراث کمک کنند.

نویسنده گرگانی با بیان اینکه استفاده از دانش کهنسالان برای ثبت واژه‌ها و آموزش نسل جوان نیز اقدامی حیاتی است، خاطرنشان کرد: در بعضی امور خود مردم باید دست به کار شوند و به میدان بیایند؛ حفظ گویش گرگانی از جمله کارهایی است که خود مردم نیز باید در حفظ آن تلاش کنند.

نصیبی با اشاره به اینکه گویش گرگانی بخشی از هویت و تاریخ منطقه است و فراموشی آن به فرهنگ این سرزمین آسیب جدی وارد خواهد کرد، تصریح کرد: برای حفظ این گویش همراهی مردم، مسئولان و نهادهای فرهنگی ضروری است.