حکیم جرجانی، ستاره درخشان طب ایرانی و افتخار گلستان

ایرنا/ در گلستان، دیاری که از دیرباز مهد پرورش عالمان، شاعران و حکیمان بوده، شخصیتی برجسته در قرن ششم هجری ظهور کرد که نه‌تنها طب اسلامی را متحول ساخت، بلکه با قلم و اندیشه‌اش به غنای فرهنگ و زبان پارسی خدمت کرد.

سیداسماعیل جرجانی، پزشکی از خطه جرجان (گرگان امروزی)، با تألیف شاهکارهایی چون «ذخیره خوارزمشاهی»، نامی جاودان در تاریخ علم و ادب ایران بر جای گذاشت.

---

بازار

---

گلستان، این سرزمین کهن، با پیشینه‌ای درخشان در پرورش علما و دانشمندان، بار دیگر با جرجانی به اوج افتخار رسید و نشان داد که چگونه خاک این دیار، بستری برای شکوفایی علم و حکمت بوده است.

حکیم جرجانی، بزرگ‌ترین پزشک قرن ششم هجری، بنیان‌گذار علوم آزمایشگاهی و اولین پزشکی بود که علائم بیماری تومور غشای نازک و سخت مغزی را توصیف کرد.

وی با تسلط بر علوم گوناگون از جمله طب، داروسازی، فلسفه، عرفان، ادبیات و علوم دینی، به یکی از برجسته‌ترین چهره‌های دوران خوارزمشاهیان بدل شد.

جرجانی پس از فراگیری دانش نزد شاگردان ابن‌سینا در گرگان، به شهرهایی چون نیشابور، اصفهان، خوارزم و مرو سفر کرد و در دربار خوارزمشاهیان به‌عنوان پزشکی برجسته خدمت نمود.

ذخیره خوارزمشاهی: شاهکار پزشکی و ادبی

مهم‌ترین اثر جرجانی، ذخیره خوارزمشاهی، اولین دایره‌المعارف پزشکی به زبان فارسی است که در ۱۰ جلد نگاشته شد.

این کتاب، که پس از« قانون» ابن‌سینا معتبرترین اثر پزشکی زمان خود بود، به زبان‌های اردو، عبری و ترکی ترجمه شد و به دلیل نثر فاخر و روانش، از سوی علامه دهخدا «شاهکاری بی‌نظیر در نثر پارسی» لقب گرفت.

ذخیره نه‌تنها دانش پزشکی را به زبانی ساده و قابل‌فهم ارائه کرد، بلکه با به‌کارگیری واژگان پارسی، گامی بزرگ در راستای غنی‌سازی زبان فارسی برداشت.

جرجانی در این اثر، با استناد به منابع متنوع از بقراط و رازی تا طبیبان هندی و سریانی، نشان داد که چگونه می‌توان دانش جهانی را با فرهنگ ایرانی درآمیخت. او با ابداع روش‌های آزمایشگاهی نوین و توصیف بیماری‌هایی که پیش‌تر ناشناخته بودند، پزشکی را به سطحی جدید ارتقا داد.

دیگر آثار جرجانی: از خفی علایی تا الأغراض الطبیه

جرجانی به درخواست علاءالدین اتسز، خلاصه‌ای از ذخیره را با نام« خفی علایی» نگاشت که به دلیل حجم کم، به‌گونه‌ای طراحی شده بود که پادشاه بتواند آن را در چکمه‌اش حمل کند.

این اثر، نمونه‌ای از نبوغ جرجانی در تطبیق دانش با نیازهای زمانه بود. همچنین، کتاب« الأغراض الطبیه و المباحث العلائیه»، چکیده‌ای متوسط از ذخیره، به‌عنوان منبعی جامع در بهداشت، داروسازی و بیماری‌شناسی در پنج جلد نگاشته شد.

از دیگر آثار او می‌توان به یادگار «درباره طب و داروسازی»، زبده الطب، تدبیر یوم و لیله و ترجمه قانون ابن‌سینا اشاره کرد.

جرجانی با نگارش این آثار به زبان پارسی، راه را برای گسترش دانش پزشکی به زبان مادری هموار کرد و خدمتی بی‌بدیل به فرهنگ ایران ارائه داد.

جرجان یا گرگانج؟ زادگاه حکیم

سیداسماعیل جرجانی در نیمه دوم قرن پنجم هجری در جرجان (گرگان امروزی) متولد شد. برخی به اشتباه زادگاه او را گرگانج (در ازبکستان کنونی) دانسته‌اند اما زبان پارسی فاخر به‌کاررفته در ذخیره خوارزمشاهی و شهرت جرجان در متون ادبی آن دوران، گواه آن است که زادگاه او گلستان ایران بوده است.

جرجانی نه‌تنها پزشکی برجسته، بلکه عارفی فیلسوف و ادیبی توانا بود. وی با تکیه بر آثار پیشینیان و افزودن نوآوری‌های خود، پزشکی اسلامی را به اوج رساند.

تألیفات او که ترکیبی از دانش و ادب پارسی بودند، نشان‌دهنده عمق اندیشه و تعهد او به فرهنگ ایرانی است. جرجانی را می‌توان ادامه‌دهنده راه برزویه، طبیب ساسانی، دانست که همانند فردوسی و سهروردی به احیای فرهنگ و هویت ایرانی کمک کرد.

پاسداشت حکیم در ایران و گلستان

برای گرامیداشت این حکیم بزرگ، اقدامات فرهنگی و علمی متعددی در ایران و به‌ویژه گلستان انجام شده است. از نامگذاری ۳۰ فروردین، زادروز جرجانی، به‌عنوان روز علوم آزمایشگاهی تا ساخت تندیس، تأسیس مؤسسات آموزشی و بیمارستانی به نام وی، همگی نشان‌دهنده ارج نهادن به مقام این پزشک نامدار است.

دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز جایزه معتبر خود را به نام جرجانی نامگذاری کرده است. برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی و انتشار فصلنامه علمی پژوهشی در گلستان، گام‌هایی برای معرفی بهتر این ستاره درخشان تاریخ پزشکی ایران بوده است.

حکیم جرجانی، با آثار بی‌بدیل خود، نه‌تنها پزشکی را در جهان اسلام ارتقا داد، بلکه با قلم پارسی‌اش، به زبان و فرهنگ ایران خدمت کرد.

گلستان، این سرزمین کهن، با پرورش چنین بزرگانی، نشان داده است که همواره خاستگاه علم، حکمت و فرهنگ بوده است.

توجه به مفاخر این دیار، از جمله جرجانی، و نشر آثارشان، راهی است برای پیوند نسل جوان با تاریخ غنی و پرافتخار ایران.

آخرین خبر گلستان در اینستاگرام :
Instagram.com/golestan_today