اعتقاد اسلام توجه دین هم به بعد فردی و هم ابعاد اجتماعی و سیاسی است

مهر/ قم- عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی (ره) گفت:در اسلام، اعتقاد بر این است که دین نه تنها به مسائل فردی بلکه به ابعاد اجتماعی و سیاسی نیز توجه دارد.

حجت الاسلام والمسلمین علی مصباح یزدی در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: الهیات مقاومت، اصطلاحی است نوظهور و ارزشمند که نیاز به بررسی عمیق‌تری دارد تا مفاهیم، شرایط و ابعاد آن واضح‌تر شود.

---

بازار

---

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) بیان کرد: الهیات مقاومت مانند فلسفه و فقه تلاشی برای افزودن یک بُعد معنایی به الهیات است و در دیگر جوامع علمی و دینی نیز مفاهیمی مشابه وجود دارد؛ به عنوان مثال، در فضای مسیحیت اصطلاح «الهیات رهایی‌بخش» مطرح شده است که هدف آن برجسته‌سازی تعالیم دینی مرتبط با نیازها و مسائل جوامع تحت ستم است که این نوع الهیات تلاش می‌کند روح مبارزه با ظلم و میل به آزادی را با استناد به آموزه‌های مسیحی بازخوانی کند و در مسیر این اهداف باز تنظیم نماید.

حجت الاسلام والمسلمین مصباح یزدی عنوان کرد: الهیات مقاومت را می‌توان در دسته‌بندی «الهیات کاربردی» جای داد؛ اما این اصطلاح نیز نیاز به بحث مستقلی دارد ضمن اینکه الهیات کاربردی به نحوی تلاش می‌کند تا از باورها و ارزش‌های اسلامی استفاده کند و آن‌ها را به زندگی عملی امتداد دهد؛ یعنی چارچوبی برای حل معضلات فردی و اجتماعی ارائه دهد و سبک زندگی اسلامی را از جنبه‌های مختلف، از اقتصاد و سیاست گرفته تا تربیت و مقاومت، روشن سازد.

وی ادامه داد: در این مسیر، اصول اعتقادی اسلام که ستون‌های ایمان اسلامی هستند، مبنا قرار می‌گیرند و اگر باورهای عمیق دینی مانند توحید یا ربوبیت الهی به درستی درک شوند، نقش آن‌ها در زندگی افرادی که این اعتقادات را پذیرفته‌اند کاملاً بارز خواهد بود ضمن اینکه این اصول می‌توانند فاصله زندگی یک فرد معتقد را با کسی که چنین باوری ندارد نشان دهند و از طریق استخراج این اقتضائات، مبنایی برای سبک زندگی اسلامی ارائه شود.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) اذعان کرد: چنین رویکردهایی معمولاً بر پیش‌فرض‌هایی استوارند؛ از جمله اینکه اسلام دینی جامع است که درباره مسائل مختلف زندگی انسان دیدگاه‌های مشخصی دارد و این نگرش با رویکردهای سکولار رایج در غرب بعد از رنسانس تفاوت‌هایی جدی دارد.

در اسلام، اعتقاد بر این است که دین نه تنها به مسائل فردی بلکه به ابعاد اجتماعی و سیاسی نیز توجه دارد

حجت الاسلام والمسلمین مصباح یزدی افزود: در سکولاریسم، دین غالباً به ارتباط شخصی با خدا محدود شده و از همه جوانب علمی، اجتماعی و سیاسی زندگی جدا شده است، اما در اسلام، اعتقاد بر این است که دین نه تنها به مسائل فردی بلکه به ابعاد اجتماعی و سیاسی نیز توجه دارد، و از همین رو می‌تواند یک مبنای مفهومی قوی برای «الهیات مقاومت» باشد.

وی تصریح کرد: در زمینه الهیات کاربردی و مقاومت، نیاز به پذیرش برخی پیش‌فرض‌ها داریم؛ نخستین پیش‌فرض، اعتقاد به جامعیت دین است؛ یعنی این ایده که دین برای هدایت انسان در مسیر سعادت دنیوی و اخروی پیام دارد و بدون چنین دیدگاهی، الهیات کاربردی نمی‌تواند نقش مؤثری در زندگی عملی داشته باشد و به عبارتی‌، اگر کسی به جامعیت دین باور نداشته باشد، این نوع الهیات برای وی بی‌معنا خواهد بود.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) گفت: دومین پیش‌فرض، تبیین رابطه میان دنیا و آخرت است که از منظر اسلام، سعادت ابدی انسان، که پس از مرگ حاصل می‌شود، ارتباط مستقیمی با رفتارهای اختیاری او در دنیا دارد؛ به این معنا که اعمال دنیوی ما یا تأثیر مثبت بر این سعادت جاودان خواهند داشت یا تأثیر منفی که بنابراین، برای بحث از الهیات کاربردی نیاز داریم این رابطه دنیا و آخرت را به درستی درک و تفسیر کنیم.

حجت الاسلام والمسلمین مصباح یزدی اضافه کرد: سومین پیش‌فرض، رابطه نظر و عمل است که این موضوع، اگرچه خود بحثی عمیق و چالشی در فلسفه اخلاق و ارزش‌هاست، اما برای ورود به بحث الهیات کاربردی، نیازمند پذیرش این دیدگاه هستیم که نظر و عمل باید با یکدیگر مرتبط باشند.

وی اضافه کرد: با این پیش‌فرض‌ها می‌توان مبانی فکری آیت‌الله مصباح را بررسی کرد، چراکه ایشان بحث‌های گسترده‌ای پیرامون جامعیت دین، رابطه دنیا و آخرت و پیوند نظر و عمل مطرح کرده‌اند و بر اساس این دیدگاه، ارزش‌های عملی از واقعیات نظری به دست می‌آیند؛ ضمن اینکه این دیدگاه چارچوبی روشن برای بحث درباره الهیات کاربردی و مقاومت فراهم می‌کند.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) گفت: آیت‌الله مصباح معتقد بودند که برای ورود به هر بحثی، نخست باید مفاهیم کلیدی آن دقیقاً روشن و شفاف تعریف شوند، چرا که بسیاری از اختلافات فکری ناشی از سوءتفاهم‌های مفهومی است که در اثر اشتراک لفظی یا تفاوت در تعریف واژگان ایجاد می‌شود؛ بنابراین، توضیح دقیق و شفاف مفاهیم، گامی اساسی در هر بحث علمی است.

حجت الاسلام والمسلمین مصباح یزدی ادامه داد: آیت‌الله مصباح همچنین بر شناسایی مؤلفه‌ها و عوامل مرتبط با موضوع مورد مطالعه تأکید داشتند و اینکه اگر موضوع ساده و تک‌عاملی است، مشخص شود؛ اما اگر پیچیده و چندعاملی است، اجزای آن به تفکیک شناسایی شوند تا امکان بررسی دقیق هر یک از آن‌ها به طور جداگانه فراهم شود.

وی عنوان کرد: گام سوم در برخورد با یک موضوع، بررسی دیدگاه‌ها و تحقیقات دیگران درباره آن است و باید ببینیم این موضوع چه پژوهش‌ها و تجربیاتی در گذشته به همراه داشته تا از نقاط قوت آنها استفاده و از تکرار اشتباهات پیشین جلوگیری کنیم. وگام چهارم جایگاه‌یابی یک موضوع یا مسئله در نظام فکری اسلامی است.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) اذعان کرد: در بحث مقاومت، لازم است تعیین کنیم که این مقوله در نظام اسلامی چه جایگاهی دارد و همچنین باید ریشه‌ها و زمینه‌های آن را در منظومه تفکر اسلامی شناسایی، و پیامدهای آن را مشخص کنیم.

حجت الاسلام والمسلمین مصباح یزدی اظهار کرد: مقاومت، در وهله اول، یک اصطلاح گسترده و چندجانبه است که در زمینه‌های مختلف کاربرد دارد؛ برای مثال، در الکترونیک از مقاومت صحبت می‌شود، یا در پزشکی به مقاومت در برابر میکروب‌ها اشاره می‌شود، اما موضوع بحث ما اینجا مربوط به این موارد نیست؛ بلکه به مفهوم مقاومت در حوزه رفتارها و پدیده‌های انسانی پرداخته می‌شود.

مقاومت انسانی یعنی واکنشی از سوی افراد که آن را به عنوان ایستادگی یا پایداری تعریف می‌کنیم

وی ادامه داد: مقاومت انسانی یعنی واکنشی از سوی افراد که آن را به عنوان ایستادگی یا پایداری تعریف می‌کنیم و این مفهوم به طور معمول با واژگانی مانند استقامت، پایمردی، ثبات قدم و پافشاری مترادف است و به طور کلی، مقاومت زمانی معنا پیدا می‌کند که فرد برای تغییر وضع نامطلوب و رسیدن به هدفی آرمانی، یا حفظ وضعیت موجود مطلوب، در برابر موانع و چالش‌های پیش رو ایستادگی کند.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) بیان کرد: گاهی وضع موجود مناسب است و برخی عوامل تهدیدکننده قصد دارند این تعادل را برهم بزنند که در چنین حالتی، مقاومت یعنی مقابله با این موانع و تلاش برای حفظ وضعیت فعلی. گاهی هم شرایط موجود قابل قبول نیست و باید برای دستیابی به شرایط مطلوب تلاش کرد و در برابر موانع مقاومت و ایستادگی نمود.

حجت الاسلام والمسلمین مصباح یزدی افزود: این معنا از مقاومت بسیار نزدیک به مفهوم صبر در ادبیات عربی است، زیرا صبر نیز عناصری مشابه دارد، ضمن اینکه صبر گاهی در طاعت صورت می‌گیرد، جایی که فرد برای انجام فرمان خداوند بر موانع غلبه می‌کند. و گاهی هم صبر در برابر معصیت است؛ یعنی ایستادگی در برابر عواملی که انسان را به سوی گناه سوق می‌دهند.

وی بیان کرد: بنابراین، باید توجه داشت که در هر نوع مقاومتی، چند مؤلفه اساسی وجود دارد: هدفی مطلوب که باید به آن رسید، موانعی که سر راه وجود دارند، و پافشاری بر حفظ مسیر صحیح علیرغم دشواری‌ها؛ و مقاومت یعنی گم نکردن آن هدف و کنار نگذاشتن تلاش به دلیل وجود موانع.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم از دیدگاه اسلامی بررسی کنیم، شناخت هدف، شناسایی موانع، و روش‌های مقابله با آن‌ها باید بر مبنای اصول دینی پیش رود که بدین ترتیب، مسیر پایداری و مقاومت ارزشمندتر و معنادارتر خواهد بود.