زخم‌های یک اکوسیستم؛ خلیج گرگان می‌میرد؟

ایرنا/ خلیج گرگان، گوهر آبی سرزمین گلستان در ساحل جنوبی دریای خزر آرمیده است؛ پهنه‌ای که روزگاری با رقص ماهیان خاویاری، آواز پرندگان مهاجر و نسیم زندگی‌بخش دریا، قلب تپنده اکوسیستم منطقه بود اما امروز، زیر بار سنگین خشکسالی، آلودگی، سدسازی بی‌رویه و غفلت انسانی، این پهنه آبی در سکوتی غم‌انگیز به سوی نابودی می‌رود.

خلیج گرگان نه‌تنها پناهگاه طبیعت و زیستگاه گونه‌های بی‌شمار، بلکه میراثی گران‌بها برای نسل‌های آینده به شمار می‌رفت اما کاهش سطح آب دریای خزر، انباشت رسوبات، ورود فاضلاب‌های شهری و کشاورزی، کم‌رمق شدن رودخانه‌های بالادست، زخم‌هایی عمیق بر پیکر خلیج زده‌اند.

---

بازار

---

این بحران، تنها یک مسئله محلی نیست؛ مرگ خلیج گرگان، زنجیره غذایی دریای خزر را فرو می‌پاشد، گونه‌های ارزشمندی مانند ماهی ازون‌برون را به ورطه انقراض می‌کشاند و اکوسیستم کل منطقه را به مخاطره می‌اندازد.

در این میان، جلسه‌ای با حضور کارشناسان برگزار شد تا این فریاد خاموش طبیعت شنیده شود.

صاحب‌نظران با نقد کاستی‌های موجود و ارائه راهکارهایی از جنس دانش و عزم، مسیری برای احیای این میراث رو به زوال ترسیم کردند. این گزارش، حکایت چالش‌های بی‌امان خلیج گرگان، دستاوردهای شکننده و گام‌هایی است که باید برای بازگرداندن حیات به این قلب تپنده برداشت.

خلیج گرگان در محاصره بحران؛ زخم‌های عمیق طبیعت

خلیج گرگان، همسایه تالاب میانکاله و رگ حیات گلستان، در چنگال بحران‌های متعدد گرفتار شده است.

کاهش سطح آب دریای خزر که سالانه بین ۱۲ تا ۲۱ سانتی‌متر از ارتفاع خود را از دست می‌دهد، کانال‌های ارتباطی حیاتی مانند آشوراده و خوزینی را به رگ‌های خشکیده‌ای بدل کرده و رودخانه‌های بالادست که زمانی خلیج را سیراب می‌کردند، تحت فشار سدسازی‌های بی‌رویه و کشاورزی آب‌بر به جویبارهایی کم‌جان تبدیل شده‌اند.

آلودگی، زخمی دیگر بر پیکر این پهنه آبی است. فاضلاب خام شهرها و پساب‌های کشاورزی مملو از نیترات و فسفات، آب خلیج را مسموم کرده و اکسیژن را از ریه‌های ماهیان ربوده و رسوبات ناشی از فرسایش خاک در بالادست، مانند خنجری کُند، عمق خلیج را کاهش داده و کانال‌های آن را مسدود کرده است.

این مشکلات، نه‌تنها حیات آبزیان ارزشمندی مانند ماهی خاویاری را تهدید می‌کند، بلکه زنجیره غذایی کل اکوسیستم خزر را در معرض خطر قرار داده است.

صدای هشدار کارشناسان: غفلت، خلیج را به کام نابودی می‌کشاند

در جلسه بررسی وضعیت خلیج گرگان، عضو هیات علمی دانشگاه منابع طبیعی گرگان از خطرات پیش روی این پهنه آبی سخن گفت و با نکوهش شیوه‌های کنونی مدیریت منابع آبی، تأکید کرد: بی‌توجهی به مسائل حوزه‌های آبخیز بالادست، هر تلاشی برای احیای خلیج را بی‌ثمر خواهد ساخت.

عبدالعظیم فاضل ورود فاضلاب، تغییر کاربری اراضی به سوی کشت‌های پرآب‌بر، ضعف در مدیریت آبخیزداری و انباشت رسوبات را از جمله معضلات اصلی برشمرد.

وی پیشنهاداتی مانند مدیریت یکپارچه میان نهادهای مسئول، ساماندهی حوزه‌های آبخیز بالادست، احیای حق‌آبه زیست‌محیطی رودخانه‌ها، جلوگیری از ورود فاضلاب، ترویج الگوهای کشت کم‌آب‌بر و مهار فرسایش خاک از طریق روش‌های نوین مانند احداث بازارچه‌های مرزی در زمین‌های شیب‌دار ارائه کرد و علاوه بر آن، کاهش شوری آب خلیج را دستاوردی ارزشمند دانست و بر ضرورت پاسداشت آن تأکید ورزید.

خلیج گرگان فراتر از یک مسئله محلی

مدیر ماهیان خاویاری استان گلستان هم با نگاهی کلان، خلیج گرگان را نه‌تنها بخشی از اکوسیستم خزر، بلکه موضوعی با ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی دانست و با اشاره به تأثیر تغییرات اقلیمی و جوی بر این پهنه آبی، خواستار بازنگری در سیاست‌های موجود شد.

سیدمصطفی عقیلی‌نژاد پیشنهاد برگزاری کنفرانسی ملی با حضور متخصصان، ذی‌نفعان، جوامع محلی، دانشگاه‌ها و سازمان محیط زیست را مطرح کرد تا نقشه راهی جامع برای احیای خلیج تدوین شود.

وی همچنین با انتقاد از مصوبات بدون پشتوانه، مانند ماده ۶۰ قانون برنامه هفتم توسعه، خواستار برنامه‌ریزی‌های واقع‌بینانه در قالب طرح‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت شد.

عقیلی‌نژاد با تأکید بر تأثیر خلیج گرگان بر زنجیره غذایی خزر و کاهش ذخایر گونه‌های ارزشمند مانند ماهی خاویاری، از ضرورت خروج تصمیم‌گیری‌ها از فضای کنونی و جلب مشارکت همه‌جانبه ذی‌نفعان سخن گفت.

مدیریت منابع آبی، ضرورت سناریونویسی عملی

معاون شرکت آب منطقه‌ای استان گلستان هم با تأکید بر رویکرد سناریو محور، پیشنهاد کرد: به جای تحلیل‌های اقلیمی پرهزینه و نامطمئن، سناریوهایی بر اساس شرایط موجود تدوین شود.

حسین دهقان شناسایی ذی‌نفعان تخصصی، از جمله دستگاه‌های مرتبط با محیط زیست، شیلات، میراث فرهنگی، گردشگری و منابع طبیعی را ضروری دانست و بر لزوم تبیین انتظارات هر یک از این نهادها تأکید کرد.

وی کیفیت آب خلیج را عاملی تعیین‌کننده در بقای آن دانست و خواستار پرهیز از طرح‌های پیچیده و تمرکز بر راه‌حل‌های عملی شد.

معاون شرکت آب منطقه‌ای استان گلستان با اشاره به هزینه‌های بالای حفظ خلیج در شرایط کنونی، هشدار داد: بزرگ‌نمایی مسئله ممکن است به تأخیر در دستیابی به نتایج مطلوب منجر شود.

دهقان همچنین استفاده از تجربیات متخصصان حوزه ذخایر ژنتیک را برای احیای گونه‌های ازدست‌رفته پیشنهاد کرد.

گام‌های دولت چهاردهم در مسیر نجات خلیج

معاون اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان، از عزم جدی دولت برای احیای خلیج گرگان خبر داد و با اشاره به دستور رئیس‌جمهور مبنی بر اولویت‌بخشی به حفظ این اکوسیستم، از اجرای طرح‌هایی مانند ماندآبی، احداث ایستگاه پمپاژ و عملیات آب‌گذاری سخن گفت.

وحید خیرآبادی همچنین به اختصاص ۳۰۰ میلیارد ریال اعتبار برای طرح پمپاژ خلیج گرگان اشاره کرد که نشانه اهتمام ویژه دولت به این پروژه است.

وی با تأکید بر ضرورت کاهش مصرف آب در بخش‌های شهری، روستایی و صنعتی، از تدوین برنامه ملی تغییر اقلیم در چارچوب برنامه هفتم توسعه خبر داد.

خیرآبادی همچنین به همکاری با پژوهشگاه‌ها برای مطالعه تأثیر تبادل آبی و تدوین برنامه سازگاری اکوسیستم‌ها اشاره کرد و بر لزوم مدیریت بهینه منابع با توجه به امکانات موجود تأکید نمود.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان هم در این نشست بر لزوم توجه به سناریوهای بزرگ‌مقیاس در کنار مسائل کوچک‌مقیاس تأکید کرد و هشدار داد: بی‌توجهی به موضوعات کلان مانند حکمرانی آب و تغییرات اقلیمی می‌تواند به اشتباهات بزرگی، نظیر وضعیت بندر ترکمن، منجر شود.

سعید شربتی با اشاره به تأثیر سناریوهای مختلف بر شبه‌جزیره میانکاله و شکل‌گیری تالاب‌های جدید، بر اهمیت آینده‌نگری در تصمیم‌گیری‌ها تأکید کرد و گفت: بدون در نظر گرفتن روند تغییرات اقلیمی و کاهش تراز آب، تصمیمات اتخاذشده موقتی و ناکارآمد خواهند بود.

وی همچنین خواستار تدوین یک برنامه مطالعاتی جامع دریایی شد که در افق‌های زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، مسائل، تهدیدات و پتانسیل‌های موجود را بررسی کند.

خلیج گرگان، فراتر از یک پهنه آبی، نمادی از هم‌زیستی انسان و طبیعت و میراثی بی‌بدیل برای اکوسیستم دریای خزر است. مرگ تدریجی آن، نه‌تنها گلستان، بلکه کل منطقه را از حیات و تنوع زیستی فقیر خواهد کرد

شربتی از نبود برنامه‌ریزی برای جانمایی قلی دریایی و اکوتوریسم انتقاد کرد و آن را یکی از نقاط ضعف مدیریت کنونی دانست.

این استاد دانشگاه از مشارکت ۱۰۰ پژوهشگر در این طرح خبر داد که با انجام اندازه‌گیری‌های میدانی و تحلیل‌های گسترده، سناریوهای مختلف از ۱۲ هزار سال پیش تا ۱۰۰ سال آینده را بررسی خواهند کرد.

وی سناریوهای احتمالی آینده را شامل خشک شدن خلیج، اقدامات پیشگیرانه مانند پمپاژ و سدسازی، و هزینه‌های حفظ اکوسیستم عنوان کرد و بر لزوم سرمایه‌گذاری کلان در این پروژه تأکید نمود.

آیا قلب خزر دوباره خواهد تپید؟

خلیج گرگان، فراتر از یک پهنه آبی، نمادی از هم‌زیستی انسان و طبیعت و میراثی بی‌بدیل برای اکوسیستم دریای خزر است. مرگ تدریجی آن، نه‌تنها گلستان، بلکه کل منطقه را از حیات و تنوع زیستی فقیر خواهد کرد، زنجیره غذایی خزر را فرو خواهد پاشید و گونه‌های ارزشمندی چون ماهی خاویاری ازون‌برون را به سوی انقراض سوق خواهد داد.

با این حال، نشانه‌های امید همچنان زنده‌اند؛ کاهش شوری آب، عزم جدی دولت با تخصیص اعتباری مانند ۳۰۰میلیارد ریال برای طرح پمپاژ خلیج گرگان و تلاش‌های هماهنگ برای اجرای طرح‌هایی چون ماندآبی و آب‌گذاری، نویدبخش آینده‌ای روشن‌تر هستند.

نجات خلیج گرگان، مستلزم اقدامی فوری و یکپارچه است. احیای حوزه‌های آبخیز بالادست، مهار آلودگی فاضلاب‌های شهری و کشاورزی، تقویت تبادل آبی با دریای خزر، و ترویج الگوهای کشت کم‌آب‌بر، گام‌هایی حیاتی برای بازگرداندن حیات به این زیست‌بوم هستند.

تشکیل کارگروهی کارآمد در سطح استانداری، برگزاری کنفرانس ملی با حضور متخصصان و ذی‌نفعان، و جلب مشارکت جوامع محلی و نهادهای بین‌المللی، می‌تواند این تلاش‌ها را به ثمر نشاند.

خلیج گرگان منتظر عزمی راسخ و همتی والاست. قلب خزر تنها با تعهد جمعی ما دوباره خواهد تپید؛ فرصتی که اگر از دست برود، این گوهر بی‌بدیل طبیعت برای همیشه در سکوتی ابدی فرو خواهد رفت.

آخرین خبر گلستان در اینستاگرام :
Instagram.com/golestan_today