تکرار تراژدی طوفان سیستان در سایه سکوت و بلاتکلیفی مسئولان

در سال‌های اخیر، منطقه سیستان در استان سیستان و بلوچستان با بحران‌های شدید زیست‌محیطی و اقلیمی دست و پنجه نرم می‌کند؛ بحرانی که مهم‌ترین نمود آن در قالب طوفان‌های مکرر گرد و خاک و پرواز ریزگردها در آسمان به دلیل وجود بادهای ۱۲۰ روزه، خود را نشان داده است.

ریشه این معضل به خشکسالی‌های مزمنی بازمی‌گردد که از اوایل دهه ۱۳۸۰ در منطقه آغاز شد و تا به امروز ادامه دارد. از دلایل اصلی این خشکسالی می‌توان به تغییرات اقلیمی و آب و هوایی، کاهش چشمگیر بارش‌های سالانه، گرم‌تر شدن هوا و همچنین کاهش ورودی آب از رودخانه هیرمند اشاره کرد. مهم‌تر از همه، کاهش محسوس حق‌آبه ایران از رود هیرمند توسط افغانستان است که پس از احداث سد کمال‌خان، موجب شد تالاب هامون که پیش‌تر منبع ذخیره طبیعی آب و پوشش گیاهی بود، به تدریج خشک شود. با خشک شدن هامون و از میان رفتن پوشش گیاهی، زمین‌های منطقه به کانون‌های فعال گرد و غبار تبدیل شدند که در فصول گرم سال با وزش بادهای ۱۲۰ روزه، ذرات معلق را به آسمان می‌فرستند و هوای منطقه را به شدت آلوده کرده و مشکلات تنفسی به خصوص برای افراد سالمند ایجاد می‌کنند.

در تابستان ۱۴۰۳، غلظت آلاینده‌ها در برخی نقاط استان از ۱۴۵۰ میکروگرم بر مترمکعب گذشت؛ یعنی ده برابر حد مجاز. این وضعیت باعث مراجعات گسترده مردم به مراکز درمانی و ایجاد اختلال در زندگی روزمره شد که پیش بینی می‌شود امسال نیز همین روند تکرار شود.

برای مهار این بحران، اقداماتی چون مذاکره برای دریافت حق‌آبه، تلاش برای احیای پوشش گیاهی، کاشت نهال‌های مقاوم و جلوگیری از حرکت ریزگردها انجام شده، اما به گفته کارشناسان، این تلاش‌ها نتیجه‌ای نداشته و کافی نیست. راه‌حل اساسی در یک سیاست کلان، باز پس گیری حق آبه سیستان، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های محیط‌زیستی و مدیریت هوشمند منابع آب است.

در تماس خبرنگار ما با دفتر فرمانداری شهرستان هامون و همچنین روابط عمومی فرمانداری شهرستان هیرمند، مسئولان محلی به اقدامات انجام‌شده در زمان طوفان اشاره کردند. بنابر اعلام آنان، همواره پس از اعلام سازمان هواشناسی مبنی بر وقوع طوفان، ستاد مدیریت بحران در فرمانداری تشکیل شده و اداره برق، آب و فاضلاب، هلال احمر و راه و شهرسازی شهرستان در حالت آماده‌باش قرار می‌گیرند.

دستیار فرماندار شهرستان هیرمند در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: متأسفانه طوفان همراه با ریزگردها در زابل و دیگر مناطق شمالی استان، هر ساله به‌واسطه بادهای ۱۲۰ روزه رخ می‌دهد و مشکلات زیادی را برای مردم به‌وجود می‌آورد. اما واقعیت این است که اقدامی جدی از سوی ملی برای حل این معضل صورت نگرفته است.

حیدر رمن با تأکید بر ضرورت نگاه ملی به بحران سیستان افزود: مشکل منطقه سیستان، صرفاً یک مسئله استانی یا محلی نیست. این موضوع باید در سطح وزارتخانه‌ها، دولت و مجلس شورای اسلامی به‌صورت جدی پیگیری شود تا نتیجه مطلوب حاصل گردد.

وی خشکسالی تالاب هامون را یکی از ریشه‌های اصلی این بحران دانست و گفت: خشک شدن تالاب هامون به‌دلیل جلوگیری از ورود حق‌آبه سیستان توسط افغانستان، علت اصلی پرواز ریزگردها و افزایش مشکلات تنفسی در منطقه است.

طرح‌های نیمه‌کاره و شکست‌خورده

دستیار فرماندار شهرستان هیرمند با اشاره به برخی اقدامات صورت‌گرفته افزود: طرح‌هایی برای مهار گردوغبار اجرا شده اما هیچ‌کدام نتیجه‌ی مطلوبی به دنبال نداشته‌اند. به‌عنوان مثال، در برخی مناطق مالت‌پاشی شده است که نه تنها کافی نیست، بلکه به محیط‌زیست نیز آسیب می‌زند.

وی در ادامه گفت: یکی دیگر از طرح‌ها، ایجاد کمربند سبز با کاشت درختچه‌های مقاوم بود که به‌دلیل نبود منابع آبی و تداوم خشکسالی، این پروژه نیز عملاً شکست خورد.

به گفته جمع مسئولان محلی سیستان: اگر مشکل حق‌آبه رودخانه هیرمند حل شود و تالاب هامون دوباره احیا گردد، بسیاری از این مشکلات نیز از بین خواهد رفت.