نفس‌های آخر یک گیاه جاودان در کوه‌های خراسان

ایرنا/ «کاکوتی» گیاهی خوش‌عطر و دارویی که از دیرباز همراه همیشگی مردمان کوه‌نشین خراسان شمالی بود و این روزها نفس‌های آخر این میراث طبیعی به دلیل برداشت بی‌رویه، چرای بی‌برنامه دام‌ و کم‌توجهی به چرخه رویش به شماره افتاده است.

در دل کوه‌های سرفراز خراسان شمالی، جایی که باد از صخره‌ها آرام می‌گذرد و آفتاب در پیچ‌وخم دره‌ها نرم‌نرم طلوع می‌کند، گیاهی می‌روید که گویی روح طبیعت را در خود نهفته دارد؛ کاکوتی، این سبزینه‌ خوش‌عطر دیگر مثل گذشته نفس نمی‌کشد، دیگر آن‌چنان که باید در دامان کوه‌ها نمی‌روید و ما با دست‌های خود داریم به خاموشی‌اش عادت می‌کنیم.

---

بازار

---

کاکوتی تنها یک گیاه دارویی نیست، تنها چند ساقه‌ نازک بنفش با برگ‌های ریز و معطر نیست؛ کاکوتی بخشی از حافظه‌ قومی و زیستی مردمان این خطه است. بویش، یادآور مادربزرگ‌هایی است که صبح زود با دستانی پینه‌بسته رهسپار کوه‌ها می‌شدند از شیب‌های تند بالا می‌رفتند و برگ‌به‌برگ آن را با احترام می‌چیدند؛ نه برای تجارت، نه برای سود، بلکه برای سلامتی خانواده، برای دم‌نوشی ساده و شب‌های سرد زمستانی که دلگرم می کردند.

اما حالا، کوه‌ها ساکت‌اند؛ باد دیگر آن عطر آشنا را با خود نمی‌آورد و در بسیاری از دشت‌ها و دامنه‌ها ردی از کاکوتی نیست، حتی سایه‌ حضورش هم محو شده است.

کاکوتی در خطر انقراض

صبح زود است و خورشید هنوز خودش را از پشت قله‌های برفگیر بیرون نکشیده، اما صدای پای مردان و زنانی که به قصد جمع‌آوری کاکوتی، کوله‌پشتی‌ بر دوش راهی کوه شده‌اند در دره‌های اطراف روستای «هنامه» از توابع شیروان پیچیده است.

زهرا خانم زن ۵۷ ساله‌ای که سال‌هاست به قول خودش با کوه و بوته و باد بزرگ شده با نگاهی خیره به دامنه‌ کوه پتلگاه در روبروی روستا می‌گوید: قدیمترها فقط برای دل خودمان می‌چیدیم و هر خانواده دو سه مشت برای دم کردن چایی، ولی در حال حاضر کیسه پر می کنند و برای فروش به بازار بجنورد و شیروان می برند.

پهلویش، آقا ابراهیم پیرمرد ۷۰ ساله‌ای که موهای سپیدش با چفیه‌ای خاک‌خورده نشسته و چای را از داخل کندک که به زبان کرمانجی همان کتری گفته می شود به داخل استکان می ریزد و با حسرت می‌گوید: یادش بخیر، وقت‌هایی بوی کاکوتی از روستا می‌پیچید تا ته کوه می رفت و الان فقط خاک و سنگ از آن مانده است.

در پایین‌دست، جوانی که به تازگی وارد کار جمع‌آوری گیاهان دارویی شده است، می‌گوید: مردم برای کاکوتی پول می‌دهند و وقتی بازار داره، چرا نچینم؟

اندکی بعد مکثی می‌کند و می افزاید: راستش، مجبور هستم و برای امرارومعاش زندگی باید این کار را انجام دهم ولی سعی می کنم که درست بچینم و کاکوتی را ریشه کن نکنم.

او ادامه می دهد: روستای «اوغاز» هم همین حکایت را دارد و در ادامه از مادربزرگش نقل می‌کند که قدیما، وقتی کاکوتی گل می‌داد، بچه‌ها شادی می‌کردند و حالا مادربزرگش می گوید گل‌ها کم شده اند و رمقی برای کندن باقی کاکوتی ها نیست.

کاکوتی، فقط یک گیاه دارویی نیست؛ خاطره‌ای‌ که در دل هر خانه‌ روستایی، هر فنجان چای و هر قصه‌ی مادربزرگ‌ها نشست است و اما حالا این خاطره در حال محو شدن است؛ بی‌آنکه برایش مرثیه‌ای خوانده شود.

همصدایی مردم و مسئولان برای حفظ کاکوتی

با وجود زیبایی و خواص دارویی بی‌شمار گیاه کاکوتی، این گیاه کوه‌نشین به دلیل برداشت بی‌رویه، چرای بی‌برنامه دام‌ها و کم‌توجهی به فصل رویش در آستانه انقراض تدریجی قرار گرفته است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا از برنامه‌های حمایتی برای حفظ و توسعه کاکوتی خبر داد و می گوید: کاکوتی یکی از مهمترین گیاهان دارویی بومی این خطه است که هم از نظر دارویی و هم از نظر فرهنگی برای مردم منطقه اهمیت زیادی دارد و متاسفانه در سال‌های اخیر به‌دلیل برداشت‌های بی‌برنامه، برخی رویشگاه‌های طبیعی این گیاه به‌شدت آسیب دیده‌اند.

محمد محمدزاده ادامه می دهد: طرح‌هایی در سازمان جهاد کشاورزی با همکاری منابع طبیعی و محیط زیست برای حفاظت، احیاء و توسعه کشت این گیاه آغاز کرده‌ایم و مهمترین اقدام، آموزش بهره‌برداران و مردم محلی برای برداشت اصولی و علمی از طبیعت است تا هم از تخریب جلوگیری شود و هم سود اقتصادی پایداری نصیبشان گردد.

وی بیان می کند: برای کسانی که قصد کشت کاکوتی در باغچه‌های خانگی، مزارع کم‌بازده یا زمین‌های حاشیه‌ای دارند، بسته‌های تشویقی در نظر گرفته‌ایم و این بسته‌ها شامل تامین بذر و آموزش رایگان، تسهیلات کم‌بهره و حتی بیمه محصول است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی می افزاید: کاکوتی تنها یک گیاه دارویی نیست، بلکه بخشی از حافظه تاریخی و فرهنگی ماست و اگر امروز آن را بی‌ملاحظه بچینیم، فردا چیزی جز حسرت برایمان باقی نمی‌ماند.

او در پایان از مردم خواست در حفاظت از این گیاه همراه شوند و ما انتظار داریم مردم به‌ویژه جوانان، با طبیعت مهربان‌تر باشند و کاکوتی صدای خاموش کوه‌هاست؛ صدایی که اگر خاموش شود، دیگر بازگشتی نخواهد داشت و حفظش، وظیفه‌ای انسانی و ملی است.

بیش از ۳۰ هزار گونه گیاهی در دنیا وجود دارد که از این تعداد هشت هزار گونه در ایران شناسایی شده است و ۴۲۵ گونه گیاه دارویی در رویشگاه های طبیعی خراسان شمالی رشد می کند و تاکنون خواص ماده موثره ۷۵ گونه از آنها کشف شده است و میزان برداشت گیاهان دارویی در استان به طور متوسط سالانه چهار تن است.

بیشتر گونه های گیاه دارویی، معطر و ادویه ای استان قابلیت صنعتی شدن دارند که معروف ترین آنها کاکوتی، باریجه، کتیرا و شیرین بیان، زیره سبز، آویشن باغی، نعنا فلفلی، خاکشیر، گشنیز، کدو تخم کاغذی است.

آخرین خبر خراسان شمالی در اینستاگرام :
https://instagram.com/bojnord_today