اذن عزا به روایت «عقد عَلم» در خراسان جنوبی

ایرنا/ «عَلم بندان» یا «عقد علم» از آیین‌های سنتی خراسان جنوبی است که بیش از یک قرن قدمت داشته و به منظور شروع عزاداری‌ها در عصر آخرین روز از ماه ذی الحجه اجرا می‌شود و هر ساله مردم در هیات محبان الزهرا (س) شهر بیرجند برای برپایی این آیین حضور پر شور دارند.

مردم خراسان جنوبی در جای جای این استان پهناور آداب و رسوم خاصی برای عزاداری سید و سالار شهیدان دارند اما آیین علم بندان رسم مشترکی است که آغازی بر سوز دل‌ها و همنوایی با کاروان عشاق کربلا محسوب می‌شود.

---

بازار

---

علم مهم‌ترین وسیله در اجرای مراسم سوگواری محرم به شمار می‌رود و در هر یک از نقاط استان مردم هر یک از علم ها را به نشانه امام حسین (ع) و اصحابش نامگذاری کرده و هر علم را نمادی از آن شخصیت می‌پندارند.

علم بندان معمولا در غروب آخرین روز ماه ذی‌الحجه برگزار می‌شود، برای اجرای هر چه باشکوه تر این آیین سادات و بزرگان مقابل مسجد گرد هم می آیند و بر تیر چوبی به ارتفاع سه تا پنج متر پارچه‌های سیاه و سبز آویز می‌کنند.

علم بندان تجدید قوا برای عزا

روز علم بندان مردم را به وسیله چاووشی خوانی یا اعلام از بلندگو آگاه می‌سازند و پس از جمع شدن مردم، بزرگان و سادات محل لباس‌ها، دستمال، پارچه‌ها و توغ علم را می‌بندند و حین کار، اسپند دود می‌کنند، یک نفر چاووشی می‌خواند و دیگران صلوات می‌فرستند.

بر فراز علم‌ها قبه‌ای گنبدی شکل یا سرپنجه‌ای از جنس برنج می‌گذارند که نقش این پنج انگشت، نشانه انگشتان بریده حضرت ابوالفضل العباس (ع) است، سپس سیب هایی بر سر علم قرار می‌دهند که تا ۱۰ محرم باقی می ماند و بعد به نیت شفا به بیماران می‌دهند، با علم بستن آنان نمادی می‌سازند از علم کربلا و کسانی که قدرت مناسب و اندام ورزیده‌ای دارند علم را در دست گرفته و به عزاداری و نوحه‌ خوانی می‌پردازند.

مردم برای علم احترام زیادی قائل هستند به طوری که وقتی علم‌ها را می ‌بندند انگار که دوباره با آن جان می‌گیرند و هرگز به علم پشت نمی‌کنند.

آنطور که در مرکز استان خراسان جنوبی رسم است طبق روال هر سال علمداران عصر آخرین روز ذی الحجه در محل هیات حسینی بیرجند علم‌ها را می‌بندند و به طرف هیات رضوی حرکت می‌کنند سپس مراسم اصلی در محل هیات محبان الزهرا (س) این شهر برگزار می‌شود.

هیات حسینی به عنوان اولین هیات مذهبی بیرجند با ۹۰ سال قدمت یاد می‌شود که میزبان عزاداران از سراسر کشور است. هیات حسینی از سال ۱۳۱۲ آغاز به کار کرد و گفته می‌شود اولین هیات بیرجند بود که توانست بیرق عزای حسین را در جنوب خراسان برپا کند.

گذر علم‌ها بر دوش سادات علمدار

آیین علم بندان در بیرجند شب اول ماه محرم در هیات محبان الزهرا (س) و برخی هیات‌های دیگر با حضور تعدادی از سادات که به سادات علمدار معروف هستند، انجام می‌شود.

امسال هم در آستانه دهه اول محرم علم‌ها عصر امروز (پنجشنبه) از هیات حسینی در محله پایین ده شهر بیرجند به حرکت درمی آید و در گذر از کوچه پس کوچه های چهاردرخت و محله سرده به هیات رضوی و از آنجا به محل هیات محبان الزهرا می رسد.

مردم شهر بیرجند طبق رسم هر ساله از گوشه و کنار خودشان را به وعدگاه هر ساله رساندند تا بار دیگر پای علم عزای محرم با اندیشه های ناب حسینی تجدید پیمان کنند.

علم گردانی در قهستان سنتی موروثی

اما مراسم علم بندان در شهر قهستان شهرستان درمیان با آیین ویژه تری برگزار می‌شود در این شهر مراسم علم بندان در روز چهارم محرم‌ الحرام برگزار و اهالی علت آن را ورود اهل بیت به کربلا ذکر می کنند.

در این شهر هرکدام از علم‌ها به نام یکی از ائمه اطهار(ع) نامگذاری و برپا می‌شود و به این ترتیب ۱۲ علم به نام ۱۲ امام و دو علم به نام حضرت فاطمه زهرا(س) و قمر بنی ‌هاشم حضرت ابوالفضل العباس(ع) در مراسم خاص با حضور سادات با پارچه‌هایی به رنگهای مختلف پوشانده می‌شود.

مردم محل برای برطرف شدن گرفتاری‌ها و مشکلات شان پارچه‌هایی البته نو نذر علم‌ها می‌کنند که این پارچه‌ها با نظم و رنگ بندی خاصی توسط سادات و بزرگان بر روی علم‌ها بسته می‌شود و با برافراشته شدن علم‌ها، اسپند دود می‌کنند، یک نفر چاووشی می‌خواند و دیگران صلوات می‌فرستند و همزمان مراسم سینه زنی و عزاداری امام حسین(ع) هم آغاز می‌شود.

در شهر قهستان علم نسل به نسل از پدر به پسر بزرگتر خانواده به ارث می‌رسد و هرکدام از علم‌ها علاوه بر اینکه دارای صاحبی موروثی است دارای علم‌گردان موروثی نیز هست.

در این شهر نگهداری طوق بالای علم در تمام سال بر عهده علم ‌گردان است، علم‌ گردان در زمان مراسم، حراست و مواظبت از علم را برعهده دارد و به اعتقاد اهالی اگر علم دچار خسارت شود و یا بر زمین بیفتد، صاحب علم باید قربانی کند در غیر این صورت برای خانواده صاحب علم اتفاق ناگواری در سال رخ می‌دهد.

از روز چهارم محرم تا پایان مراسم عزاداری در عصر عاشورا، علم گردانان علم‌ها را در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر می ‌چرخانند و برای صحت و سلامتی اهالی منزل و شادی مردگان آنان ذکر فاتحه سر می ‌دهند.

به اذعان اهالی این شهر آمدن علم‌ها به درب منزل بسیار خوش یمن و نیامدن آنان بد یمن است، بنابراین اهالی مواظب هستند در این چند روز علم‌ها به درب منازل آنان آمده و برای لحظاتی جلوی منزل آنان توقف کنند.

در این منطقه هر علم‌ گردان برای خود یک جارچی یا همراه دارد که مسئول جمع‌ آوری نذورات مردمی بوده و در پایان مراسم نذورات جمع ‌آوری شده بین علم‌ گردان و جارچی تقسیم و یا برای ساخت اماکن مذهبی هزینه می‌شود.

مشابه این آیین در دیگر نقاط شهر و روستاهای مختلف خراسان جنوبی هم برگزار می‌شود.

علم بندان در فهرست میراث ملی معنوی

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه علم از مهم‌ترین نمادها در اجرای مراسم سوگواری محرم به شمار می‌رود گفت: در هر یک از نقاط استان هر یک از علم‌ها را به نشانه امام حسین (ع) و اصحابش نامگذاری کرده و هر علم را نمادی از آن شخصیت می‌پندارند.

سید احمد برآبادی افزود: در برخی روستاها این مراسم در روزهای پنجم، ششم و هفتم محرم آغاز می‌شود و علت آن را ورود اهل بیت(ع) به کربلا ذکر می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه علم‌ها اغلب بانی و علمچی دارند که صاحب علم محسوب می‌شوند گفت: این کار به طور موروثی از پدر به پسر بزرگ‌تر خانواده می‌رسد.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی افزود: پس از جمع شدن مردم، بزرگان و سادات محل، لباس ها، دستمال، پارچه‌ها و توغ (towq) علم را می‌بندند و در حین کار اسپند دود می‌کنند و یک نفر چاووشی می‌خواند و دیگران صلوات می‌فرستند.

وی افزود: این آئین با شماره ۶۲۷ در فهرست میراث معنوی کشور (ناملموس) به ثبت رسیده است.

آخرین خبر خراسان جنوبی در اینستاگرام :
https://instagram.com/skhorasan_today