طلای گیاهی در چمدان خام‌فروشی

ایرنا/ آنغوزه، گیاه دارویی با قیمتی گزاف در بازار جهانی و دارا بودن حداقل ۶۰۰ خاصیت دارویی و درمانی، گنج پنهان خراسان جنوبی است که به دلیل نبود صنایع فرآوری در ایران، شیرابه این گیاه به صورت خام و فله‌ای از کشور خارج می‌شود.

خراسان جنوبی با دارا بودن بیش از ۸۰۰ گونه گیاه دارویی خودرو، یکی از قطب‌های ناشناخته و بکر تولید گیاهان دارویی در کشور به شمار می‌رود. گیاهانی چون آنغوزه شیرین و تلخ، آویشن، دنبل کوهی، کتیرا، شیرین‌بیان، وشا، کنگر و گل نرگس تنها بخشی از ظرفیت کم‌نظیر این خطه هستند که در دل طبیعت و مراتع وسیع آن روییده‌اند.

---

بازار

---

این استان با برخورداری از بیش از هشت میلیون و ۴۸۵ هزار و ۷۴ هکتار مرتع، حدود ۵۲۶ هزار و ۱۲۱ هکتار ظرفیت قابل کشت گیاهان دارویی دارد. با این حال، تنها بخش کوچکی از این ظرفیت ارزشمند مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد؛ ظرفیتی که اگر به درستی مدیریت و استفاده شود، می‌تواند تحولی بزرگ در اقتصاد محلی و ملی ایجاد کند.

در میان گیاهان دارویی، آنغوزه شیرین جایگاهی ویژه دارد؛ گیاهی نایاب و ارزشمند با سابقه‌ای هزار ساله در طب سنتی، صنعت عطرسازی و حتی جواهرسازی، این گیاه تنها در معدود نقاط جهان می‌روید و خراسان جنوبی یکی از مراکز اصلی رویش مرغوب‌ترین نوع آن است. شیرابه آنغوزه که با مشقت بسیار از دل طبیعت برداشت می‌شود، امروزه با قیمتی بیش از ۱۰ میلیون تومان به ازای هر کیلوگرم، ارزش طلایی یافته است.

با این وجود، بیش از ۹۰ درصد این محصول گرانبها به‌صورت فله‌ای و بدون نام و نشان ایرانی، به خارج از کشور صادر می‌شود؛ آن هم عمدتاً از مسیر دلالان افغانستانی به بازار هند. جایی که پس از فرآوری، آنغوزه ایرانی با برند کشورهای دیگر روانه بازارهای جهانی می‌شود؛ در حالی که زحمت اصلی برداشت، بر دوش دامداران و کشاورزان سختکوش خراسانی است و سود اصلی، نصیب سوداگران خارجی.

فراتر از درآمد، توسعه کشت گیاهان دارویی می‌تواند راهی برای احیای مراتع، ایجاد اشتغال پایدار، و افزایش تاب‌آوری جوامع محلی در برابر بحران‌های اقتصادی و اقلیمی باشد، فرصتی که اگر جدی گرفته شود، می‌تواند خراسان جنوبی را به یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی گیاهان دارویی تبدیل کند.

«آنغوزه» را بیشتر بشناسیم

گیاه «آنغوزه»به نام‌های فارسی خوراکما، آنگوزاکما و کورن کما، بوته‌ای بزرگ، علفی و چند ساله است که ارتفاع آن گاهی به ۲.۵ متر می رسد، ساقه آن نسبتاً محکم و ضخیم با سطحی خشن است، برگ‌های بزرگ و ضخیم دارد به طوری که طول آنها تا ۶۰ سانتی‌متر می‌رسد.

گیاه «آنغوزه» با بیش از ۶۰۰ خواص دارویی و درمانی، گنجینه‌ای با ارزش محسوب می‌شود، اکنون ۹۹ درصد این محصول در بشکه‌های پلاستیکی ۵۰ تا ۷۰ کیلوگرمی به صورت فله‌ای و با قیمت بسیار ارزان به کشور هندوستان صادر می‌شود در حالی که برداشت این گیاه با تخریب محیط ‌زیست و انقراض گونه‌های بومی همراه است.

«آنغوزه» شیره گیاهی است که از تیغ‌زدن ریشه یا پایین ساقه یا قطع ساقهٔ گیاهان مولد آنغوزه از ناحیهٔ یقه گیاه خارج می‌شود برداشت می‌شود و به دو صورت در بازار عرضه می‌شود. خراسان جنوبی برخوردار از ثروت طبیعی از جمله آنغوزه است، آن هم آنغوزه شیرین به عنوان مرغوب‌ترین و پرطرفدارترین نوع آنغوزه در جهان است که همین موضوع منجر به ارزش اقتصادی این گیاه شده‌ است.

براساس نظر کارشناسان گیاهان دارویی با فرآوری، می‌توان ارزش اقتصادی چند برابری را از این محصول داشته باشیم اما تاکنون هیچ‌گونه طرحی برای فرآوری این محصول در استان ارائه نشده است و انتظار می‌رود مسئولان با پژوهش‌های علمی، خواص گوناگون آن را استخراج و برای فرآوری این محصول چاره‌اندیشی کنند.

پیش‌بینی برداشت ۸۰ تن آنغوزه در خراسان جنوبی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با اشاره به اینکه برداشت گیاهان دارویی «آنغوزه» از اواخر خرداد آغاز شده و تا پایان شهریور ادامه دارد، گفت: در سال جاری بهره ۱۶ طرح بهره‌برداری آنغوزه در سطح استان با سطحی معادل ۴۱ هزار ۴۰۴ هکتار در شهرستان‌های طبس، بشرویه، عشق‌آباد، قاین و نهبندان انجام می‌شود.

علیرضا نصرآبادی با بیان اینکه امسال برداشت ۸۰ هزار و ۳۴۴ کیلوگرم آنغوزه از سطح استان پیش‌بینی می‌شود، افزود: ۴۳ هزار و ۲۰۷ هکتار رویشگاه آنغوزه در استان داریم که در سال‌های گذشته ۸۴ تن محصول از این سطح برداشت می‌شد.

وی با اشاره به این که ارزش ریالی این گونه به طور متوسط هر کیلوگرم ۱۰ میلیون تومان است، تصریح کرد: با برداشت این محصول درآمدی بالغ بر ۸۰۰ میلیارد تومان عاید بهره‌برداران می‌شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با بیان اینکه از هر بوته گیاه دارویی آنغوزه ۱۰۰ گرم شیرابه و ۲۰ گرم محصول خشک برداشت می‌شود افزود: شیرابه گیاه دارویی «آنغوزه» به صورت خام به خارج از کشور صادر می شود.

وی عنوان کرد: تاکنون حدود ۴۳ هزار و ۲۰۷ هزار هکتار از عرصه‌های ملی خراسان جنوبی زیر کشت گیاهان دارویی «آنغوزه» رفته است.

نصرآبادی تصریح کرد: رویشگاه خاص آنغوزه در کشور که از نوع باکیفیت‌ترین این گیاه و مطابق استانداردهای جهانی است در خراسان جنوبی وجود دارد که در شهرستان‌های طبس، بشرویه، نهبندن و قاینات رشد می‌کند.

وی ادامه داد: یکی از برنامه‌ها و اهداف سازمان جنگل‌ها و مراتع و به تبع آن منابع طبیعی استان حفظ، توسعه ، احیا و بهره‌برداری بهینه از منابع طبیعی است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: توزیع بذر رایگان، نظارت فنی، کمک به قرق و حفاظت از جمله حمایت‌های منابع طبیعی خراسان جنوبی برای رونق تولید گیاهان دارویی در این استان است.

صادرات فله‌ای آنغوزه به آن سوی مرزها

کارشناس مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم افزود: بیش از ۹۹ درصد محصول آنغوزه استان به علت نبود صنایع فرآوری به صورت خام و با بسته‌بندی نامناسب به هندوستان صادر می‌شود.

ابراهیم کیانی افزود: این گیاه دارویی با ارزش از مراتع شهرستان‌های طبس، بشرویه، فردوس، نهبندان و قاینات برداشت می‌شود.

وی بیان کرد: امسال توسط منابع طبیعی استان ۱۶طرح بهره‌برداری آنغوزه تهیه و با اولویت بهره‌برداران محلی و بومی برنده شده در مزایده مربوطه به مجریان داده شده است.

کارشناس مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با بیان اینکه یک‌هزار و ۸۳۰ خانوار در استان در زمینه جمع‌آوری محصول آنغوزه فعالیت دارند، گفت: هر خانوار در فصل برداشت این محصول به صورت میانگین ۴۳۹ میلیون تومان درآمد دارد.

وی اظهار کرد: این گیاه دارویی به صورت خیلی محدود و سنتی در کشور مصرف می‌شود و مابقی آن به صورت فله‌ای در بشکه‌های فلزی ۳۰ تا ۷۵ کیلویی به هندوستان صادر می‌شود.

کیانی عنوان کرد: تاکنون هیچ سرمایه‌گذاری طرحی برای فرآوری آنغوزه ارائه نکرده است و از طرفی تکنولوژی فرآوری این محصول با ارزش را در ایران نداریم و فقط این محصول بسته‌بندی می‌شود.

وی درخصوص بسته‌بندی و صادرات آنغوزه به صورت فله‌ای هم توضیح داد: این محصول تنها به هندوستان صادر می‌شود و این کشور تابع بسته‌بندی شیک و مناسب نیست و راغب است که آنغوزه را به صورت فله‌ای و با همین بسته‌بندی سنتی وارد کند.

سود میلیونی آنغوزه در جیب دیگران

آنغوزه که قابلیت تبدیل به طلای دارویی را دارد اما هر ساله شیرابه آن به صورت فله‌ای به کشورهایی مانند هندوستان و آلمان صادر می‌شود. در آنجا، این ماده خام با فناوری پیشرفته فرآوری شده و به داروهایی با ارزش صدها برابری تبدیل می‌شود که به اروپا بازمی‌گردند.

به رغم خواص شگفت‌انگیز آنغوزه در درمان بیماری‌هایی مانند صرع، اختلالات عصبی، تومورها و حتی زیبایی، هیچ تحقیق کاربردی برای استخراج ماده موثر آن در ایران انجام نشده است.

مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی هم گفت: گیاه آنغوزه که یکی از گیاهان مرتعی مهم کشور است، اکنون در معرض خطر انقراض قرار دارد و نیازمند حفاظت فوری است.

محسن پویان تصریح کرد: آنغوزه یک گیاه بومی مناطق خشک و کم‌آب ایران، به ویژه استان‌های خراسان جنوبی و فارس، است که به دلیل تغییرات اقلیمی و برداشت بی‌رویه برای مصارف خوراکی و دارویی، اکنون با تهدید جدی مواجه است.

بهره‌برداری از آنغوزه معمولاً از سال‌های دوم یا سوم کشت آغاز می‌شود و هدف اصلی برداشت آن، استخراج شیره گیاه است که در صنعت دارویی و غذایی کاربرد فراوانی دارد

وی افزود: این گیاه که در مناطق خشک و کم‌آب ایران رشد می‌کند، هر پنج سال یک‌بار به گل می‌رود و پس از گل‌دهی، ریشه‌اش خشک می‌شود و از بین می‌رود.

مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی عنوان کرد: بهره‌برداری از آنغوزه معمولاً از سال‌های دوم یا سوم کشت آغاز می‌شود و هدف اصلی برداشت آن، استخراج شیره گیاه است که در صنعت دارویی و غذایی کاربرد فراوانی دارد.

ویژگی‌های دارویی و صنعتی آنغوزه

وی در ادامه اظهار کرد: یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد آنغوزه، دارا بودن ترکیبات ضد ویروسی است که در درمان بیماری‌هایی مانند آنفلوانزای خوکی استفاده می‌شود.

پویان افزود: در کشورهای اروپایی، به ویژه یونان، از این گیاه برای تولید کپسول‌های دارویی برای درمان آنفلوانزای خوکی استفاده می‌شود و تحقیقات نشان داده است که تاکنون بیش از ۱۷ کاربرد دارویی از آنغوزه شناسایی شده است.

وی ادامه داد: علاوه بر این، شیره‌ی گیاه آنغوزه در صنایع مختلف، از جمله تولید چسب‌های زیورآلات نیز استفاده می‌شود. چسب بی‌رنگی که از باقی‌مانده شیره آنغوزه تولید می‌شود، یکی از چسب‌های گران‌قیمت در بازار است.

اقدامات مرکز تحقیقات گیاهان دارویی برای احیای آنغوزه

مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی از اقدامات علمی و تحقیقاتی مرکز تحقیقات گیاهان دارویی برای احیای آنغوزه و استفاده بهینه از آن خبر داد و گفت: این مرکز در حال آزمایش کشت این گیاه به صورت زراعی است و بذرهای مختلف این گیاه، به ویژه بذرهایی که در مناطق طبس و فردوس پرورش یافته‌اند، در آزمایش‌های اخیر جواب داده و می‌توانند به عنوان یک محصول زراعی پایدار در این مناطق معرفی شوند.

وی همچنین افزود: اکنون در حدود پنج تا شش هزار نشا از این گیاه را در مزارع آزمایشی داریم و اگر این کشت به نتیجه مطلوب برسد، می‌توان آنغوزه را به عنوان یک محصول کشاورزی مناسب برای مناطق کم‌آب کشور معرفی کرد.

پویان گفت: این گیاه به دلیل سازگاری بالا با شرایط خشک و کم‌آب، می‌تواند یک انتخاب مناسب برای کشاورزان در مناطق با آب و هوای خشک باشد.

وی یادآور شد: پیش از این، مشتریان اصلی آنغوزه ایران کشورهای اروپایی، به ویژه فرانسه، بودند، اما به دلیل تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی، اکنون هند به عنوان یکی از بزرگترین واردکنندگان آنغوزه ایران شده است.

مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی همچنین از تمایل شرکت‌های چینی به خرید این گیاه به صورت فله‌ای و فرآوری آن در چین خبر داد و افزود: چین به زودی ممکن است خرید آنغوزه از ایران را در مقیاس وسیع آغاز کند و فرآوری آن را در داخل کشور خود انجام دهد.

نیاز به سرمایه‌گذاری و زیرساخت‌های مناسب

وی تأکید کرد: برای بهره‌برداری کامل از پتانسیل‌های دارویی و صنعتی آنغوزه، نیاز به سرمایه‌گذاری و راه‌اندازی کارخانه‌های فرآوری در داخل کشور است.

پویان افزود: اگر بتوانیم در ایران فرآوری دارویی این گیاه را به روش‌های نوین آغاز کنیم، نه تنها می‌توانیم از آن برای تولید داروهای ضد ویروسی و دیگر محصولات دارویی استفاده کنیم، بلکه این گیاه می‌تواند یک منبع درآمد پایدار برای کشور باشد.

گیاه آنغوزه با توجه به خواص دارویی منحصر به فرد خود و سازگاری بالای آن با اقلیم‌های خشک، پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یک محصول زراعی و صنعتی ارزشمند در ایران دارد. با این حال، برای حفظ این گیاه در طبیعت و استفاده بهینه از آن در صنعت دارویی و فرآوری‌های مختلف، لازم است که اقدامات حفاظتی و علمی گسترده‌ای صورت گیرد. سرمایه‌گذاری در زمینه کشت زراعی، فرآوری و توسعه بازارهای صادراتی می‌تواند به حفظ این گیاه و بهره‌برداری پایدار از آن کمک شایانی کند.

آخرین خبر خراسان جنوبی در اینستاگرام :
https://instagram.com/skhorasan_today