شمع و سقا؛ روایت تاسوعا در خراسان جنوبی

ایرنا/ بیرجند - ایرنا - تاسوعای حسینی در خراسان جنوبی، روزی متفاوت است؛ روزی که نه‌فقط با اشک و ماتم، که با آیین‌هایی عمیق و ریشه‌دار وفاداری و ادب حضرت عباس (ع) گرامی داشته می‌شود؛ از سینه‌زنی در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر تا شمع‌گردانی در روستاهای کهن همه مرثیه ای برای علمدار کربلا است.

به گزارش ایرنا آیین‌های عزاداری دهه اول محرم در خراسان جنوبی، به روز نهم رسید؛ روزی که به نام حضرت اباالفضل العباس (ع) مزین شده و مسلمانان و آزادگان جهان در برابر وفای بی‌مثالش سر تعظیم فرود می‌آورند. نوای مرثیه‌ها از سحرگاه تاسوعا در کوچه‌ها و حسینیه‌ها پیچیده است؛ نوحه‌هایی که با سوزی قدسی، غیرت و ادب عباس را فریاد می‌زنند؛ "ای اهل حرم میر و علمدار نیامد...".

---

بازار

---

تاریخ کهن، میزبان سوگ امروز

امروز در مرکز بیرجند، حسینیه امام رضا (ع) یا همان مدرسه تاریخی شوکتیه، صحنه‌ای مملو از سوگواران است؛ جایی که بنای ۱۳۵ ساله آن، هر سال در محرم جان دوباره می‌گیرد. این مکان، علاوه بر برگزاری آیین تعزیه و شبیه‌خوانی، محملی برای سنت‌های اصیل عزاداری‌ است که هویت مذهبی مردم این دیار را پاس داشته‌اند.

از نذر آب تا شمع‌گردانی

در جای‌جای استان، از نهبندان تا طبس، از فردوس تا قائن، مردم با نذرهای ویژه به استقبال تاسوعا می‌روند. نذر آب، سقایی نوجوانان به نیت حضرت عباس (ع)، پخش حلوا، آش و غذاهای نذری، همگی بخشی از آئین‌های خودجوشی است که در این روز جلوه‌گر می‌شوند. زنان در بیرجند نیز با برگزاری آیین‌های خاصی مانند "هفت‌منبر" در عصر تاسوعا، حضور پررنگ خود را در این عزاداری‌ معنوی به نمایش می‌گذارند.

هفت منبر، تنها یک رسم نیست؛ آیینی است زنانه، با قدمتی دیرین، که عصر نهم محرم، در دل محله‌های قدیمی بیرجند جان می‌گیرد. زنانی از نسل‌های مختلف، نوجوان و کهنسال، از ساعات بعد از ظهر به بعد، به نیت شهدای کربلا، هفت منبر چوبی یا حسینیه را با پای پیاده زیارت می‌کنند؛ هر منبر، خانه‌ای از اندوه و امید، نذر و نیاز، اشک و آرزو است.

در هر خانه یا حسینیه، سینی‌هایی از خرما، حلوا، چای و گاه شمع‌هایی روشن در سکوت، سوگواران را در خود می‌گیرد. زنان پیش از ورود آهسته صلواتی زمزمه می‌کنند، فاتحه‌ای می‌فرستند، نذر خود را در دل می‌خوانند و بی‌صدا راهی منبر بعدی می‌شوند. نه فریادی هست، نه نوحه‌ای، اما سنگینی فضا، دل هر بیننده‌ای را می‌لرزاند.

در برخی از خانه‌ها، هنوز منبرهای چوبی قدیمی نگهداری می‌شود؛ همان‌ها که مادران و مادربزرگ‌ها سال‌هاست بر آن شمع روشن می‌کنند، خرما می‌چینند و حاجت می‌خواهند. روایت است که دعای شب هفت منبر رد نمی‌شود؛ به‌ویژه اگر در سکوت و خلوص دل گفته شود.

مسجد آیتی، مسجد جامع، مسجد خواجه خضر، مسجد حیدر حسن، مسجد صاحب الزمانی، مسجد امام حسن (ع)، چشمه خلیلی (قدمگاه)، منزل دختر آخوند، حسینیه گود و مدرسه علمیه معصومیه بیرجند از جمله اماکنی است که مراسم هفت منبر در آنها برگزار می‌شود.

هفت منبر، آیینی که نه‌تنها یادآور شب‌های پرمحن اهل بیت (ع) در کربلاست، بلکه گویای نقش پررنگ زنان در نگهداشت سنت‌ها و عزاداری اصیل شیعی در این دیار کویری است. جایی که وفاداری، از پله‌های چوبی یک منبر، تا نگاه خیس یک دختر نوجوان، امتداد یافته است.

اما یکی از جلوه‌های خاص عزاداری تاسوعا، در روستای بهدان در نزدیکی خراشاد برپا می‌شود؛ جایی که آیین کهن شمع‌گردانی، غروب روز نهم محرم را با روشنایی شمع‌هایی روغنی و بلند، به صحنه‌ای از اشک و وفاداری تبدیل می‌کند.

آیینی به قدمت بیش از یک قرن

در حسینیه ابوالفضلی بهدان، مردان و زنان، شمع‌های سنتی را در سینی‌های گل‌اندود قرار می‌دهند و با اشعاری عاشورایی در سوگ اهل بیت (ع)، در فضای نورانی و محزون حسینیه به عزاداری می‌پردازند. محمدحسین بهروان، یکی از اهالی روستا می‌گوید: «این آیین بیش از صد سال قدمت دارد. پدرم می‌گفت در جوانی‌اش برگزار می‌شده و از پدرش درباره آن شنیده بود. فلسفه آن شاید به شب عاشورا یا شام غریبان برگردد؛ به خاموشی خیمه‌ها، بی‌پناهی اهل بیت، یا روشنایی برای درگذشتگان.»

تحلیلی بر آیین‌ها؛ هویت مشترک یک قوم وفادار

نگاهی عمیق‌تر به آیین‌های تاسوعا در خراسان جنوبی، وجهی فراتر از مراسم مذهبی صرف را نمایان می‌کند. این آیین‌ها، سرمایه‌های فرهنگی و اجتماعی‌اند؛ حلقه اتصال نسل‌ها، بستری برای تقویت مشارکت‌های مردمی و سازوکار تربیتی برای جوانان. حضور فعال نوجوانان در موکب‌ها و مراسم، نقش‌آفرینی زنان، نظم و هماهنگی دسته‌های عزاداری و حفظ آداب کهن، نشان می‌دهد که عزاداری برای امام حسین (ع)، در این خطه، منشأ وحدت و انسجام اجتماعی است.

تاسوعا ادامه دارد، در دل مردم کویر

با پایان روز، اما اشک‌ها هنوز جاری است؛ در حسینیه‌ها، بر شانه‌های علم، در چشمان نوجوان سقا و در لرزش صدای پیرغلامان. مردم خراسان جنوبی، در تاسوعا، فقط عزادار نیستند؛ میراث‌دار وفاداری‌اند.