تنگی نفس از گردوغبار؛ تالاب صالحیه البرز از کانون‌های آلایندگی

ایرنا/ - تغییرات شرایط اقلیمی مهمترین موضوعی است که در سه دهه اخیر کشور را تحت تاثیر قرار داده که در این میان تالاب صالحیه شهرستان نظرآباد استان البرز به دلیل کم آبی و خشکسالی به عنوان یکی از کانون های اصلی آلودگی هوا و گسترش ریزگردها در هسته مرکزی کشور شناخته شده است.

این گرد و غبار چند روزی است به عنوان پدیده غالب بر مناطق مختلف کشور از جمله استان البرز مسلط شده بطوریکه سازمان هواشناسی امروز ۱۸ تیرماه برای استان‌های تهران، البرز، قزوین، سمنان، قم، مرکزی، همدان، ایلام، بوشهر، خوزستان، لرستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان، کرمان، اصفهان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان و یزد وزش باد شدید و خیزش گردوخاک و افزایش غلظت آلاینده‌ها، کاهش کیفیت هوا ، کاهش دید افقی پیش‌بینی و هشدار نارنجی صادر کرده است.

---

بازار

---

در بهار و تابستان، زمانی که بادهای موسمی از غرب می‌وزند، گرد و غبار بیشتر از سایر فصول وارد آسمان شهرها کشور می شود که زخم های برجای مانده در منابع طبیعی و تغییرات اقلیم عوامل تشدید کننده آن هستند، این روزها که گرد و غبار و آلاینده ها در هوا در برخی از استان های کشور به مرحله خطر نیز رسیده براساس اظهارات معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، تالاب خشک شده صالحیه در استان البرز به عنوان مهمترین کانون فعال گرد و غبار در پایتخت است .

اما در این میان تالاب صالحیه که از آن به عنوان مهمترین کانون گرد و غبار تهران یاد می شود از پهنه های سیلابی استان البرز به شمارمی رود؛ این تالاب نقش مهمی در کنترل سیلاب های حوضه مرکزی استان دارد؛ محدوده تالاب صالحیه در استان البرز و تالاب اله آباد در استان قزوین از یک زیستگاه مشترک تشکیل یافته است .

وسعت حریم و بستر تالاب صالحیه بر اساس مطالعات وزارت نیرو حدود ۴۸ هزار هکتار است که حدود ۱۶ هزار هکتار آن در استان البرز و ۳۲ هزار هکتار در استان قزوین واقع است.

حقابه تالاب صالحیه که نقش موثری در ممانعت از خشک شدن آن و جلوگیری از پدیده گرد و غبار دارد بطور غیر رسمی از سازمان مدیریت امور آب کشور (در فصول غیر کشاورزی) دریافت می شود که هفت درصد از حقابه باید از استان البرز و مابقی از استان قزوین و زنجان تامین شود که تاکنون تحقق نیافته است .

حضور بیش از ۱۱۰ گونه پرنده مهاجر و بومی، تعداد ۲۶ گونه پستاندار ،۲ گونه دوزیست و تعداد ۲۷ گونه خزنده در فهرست حیات وحش محدوده تالاب صالحیه به ثبت رسیده است. این زیستگاه‌ به عنوان محل استراحت، تغذیه و تجدید قوا برای پرندگان در درون فلات ایران بسیار حائز اهمیت است. انواع پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی شامل غاز خاکستری ، نوک پهن، فیلوش، کله سبز ،خوتکا، چنگر ، گیلانشاه ، آنقوت ، تنجه ، درنا ، فلامینگو ،حواصیل خاکستری، اگرت، خروس کولی، انواع آبچیلک و پرندگان خشکزی شامل هوبره ، کوکر شکم سیاه ، سنقر خاکستری ، سارگپه معمولی ،دال و انواع گنجشک سانان ، پستانداران مهم منطقه شامل گرگ،کفتار، گربه وحشی روباه، شغال، گراز، تشی، سنجاب زمینی خرگوش، خزندگان شامل قورباغه معمولی و وزغ سبز و از انواع خزندگان گرزه مار یا افعی، افعی زنجانی و افعی البرزیو نیز ماهی آفیانوسدر محدوده ورودی خررود( درمحدوده استان قزوین) در زیستگاههای منطقه قابل مشاهده می باشد.

اما این منبع مهم طبیعی و زیستگاه حیات وحش در شهرستان نظرآباد استان البرز با چالش های تغییرات اقلیمی، افت آبهای زیرزمینی، احداث سد نهب و بالاخانلو درقزوین و کینه ورس درزنجان، احداث زهکش بطول بیش از ۴۰ کیلومتر، توسعه نامتوازن کشاورزی و عدم اجرای برنامه الگوی کشت ، و حضور دام سنگین (شتر) د رسالهای اخیر مواجه شده است .

استان البرز که طی سه روز گذشته براساس اطلاعات مرکز پایش حفاظت محیط زیست این استان روزهای ناسالم و حتی در برخی ازساعات مخاطره آمیز را تجربه کرده از پدیده گردوغبار و ذرات معلق مستثنی نبوده و همچنان با این پدیده دست و پنجه نرم می کند اما اینکه گفته می شود تنها تالاب این استان مهمترین کانون فعال گرد و غبار برای همسایه خود (تهران ) است با پاسخ های کارشناسانه مدیرکل حفاظت محیط زیست این استان و کارشناسان این اداره کل همراه بوده که در این گزارش ارایه می شود .

احیای کامل تالاب صالحیه البرز برای برون رفت از مشکلات گردو غبار منوط به تامین حقآبه است

"کیوان رحیمی" معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان البرز دراین باره گفت: احیای تالاب صالحیه به طور عمده متمرکز بر کنترل تخریب‌ها و حل مشکل حیاتی آب است.

وی تاکید کرد: موفقیت در احیای کامل این تالاب، علاوه بر تامین پایدار و کافی حقآبه زیست‌محیطی آن نیازمند مدیریت زهکش احداثی و کنترل کامل دام می‌باشد.

رحیمی گفت: تالاب صالحیه در استان البرز با چالش‌های جدی مواجه است، اما اقداماتی در سال‌های اخیر آغاز شده و برنامه‌هایی نیز در دست انجام است که عبارت هستند از پیگیری تامین حقابه تالاب ، تلاش برای اختصاص حقابه رایزنی برای اولویت‌دهی به نیاز آبی زیست‌ محیطی تالاب در کنار مصارف کشاورزی و صنعتی،محدودیت‌هایی که بر چرای بی‌رویه دام در حریم تالاب اعمال شده با اجرای برنامه های حفاظتی قرق و حفاظت فیزیکی و امنیتی همراه با مطالعات و پایش علمی که علاوه براین موارد اقدامات موثری نیز برای برنامه های اموزشی و ترویجی جوامع محلی و سمن های مردم نهاد به اجرا درآمده است.

وی به اخذ سند مالکیت تالاب به نمایندگی محیط زیست و به نام دولت جمهوری اسلامی اشاره کرد و افزود: تامین پایدار و کافی حقابه مهمترین و حیاتی‌ترین اقدام است که به این مورد مهم باید بررسی منابع آب جایگزین ،مدیریت یکپارچه حوضه آبریز ، اجرای احیای پوشش گیاهی و کنترل گونه‌های مهاجم، تدوین و اجرای "طرح جامع مدیریت زیست‌بومی تالاب صالحیه" را هم اضافه کرد .

رحیمی بیان کرد: تهیه طرحی علمی که تمام جنبه‌های هیدرولوژیکی، اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی تالاب و حوضه آبریز آن را پوشش دهد و اقدامات حفاظتی، احیایی و بهره‌برداری پایدار را تعریف کند که این طرح هنوز به صورت جامع تهیه یا اجرا نشده از دیگر ضروریات برای حل چالش های تالاب صالحیه دراستان البرز است .

وی اضافه کرد : تقویت مشارکت جوامع محلی، مدیریت و کنترل فشارهای توسعه‌ای شامل توسعه کشاورزی، صنعتی و شهری در حوضه آبریز و رقابت بر سر آب، پایش و کنترل آلودگی با پیشگیری از ورود فاضلاب و پسماند،پایش دوره‌ای جمعیت پرندگان مهاجر برای ارزیابی سلامت اکوسیستم،

کمبود اعتبارات و نیروی انسانی کافی برای اجرای طرح‌های بزرگ احیا و پایش مستمر از دیگر ضروریات برای حل مشکلات تالاب صالحیه است .

حیات تالاب صالحیه در گرو تامین حقابه پایدار و کنترل فشارهای انسانی

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز نیز با تشریح وضعیت شکننده تالاب صالحیه و تهدیدات فزاینده‌ای که این زیست‌بوم ارزشمند را در معرض نابودی قرار داده، تاکید کرد: احیای پایدار تالاب منوط به تحقق سه محور اساسی شامل تأمین مستمر حقابه، کنترل بارگذاری‌های انسانی و هماهنگی عملیاتی دستگاه‌های مسوول است که بی توجهی به این امور مهم پایداری زیست‌محیطی این کانون رطوبتی را در معرض خطر جدی قرار می دهد .

"قربانعلی محمد پور " اضافه کرد: تالاب صالحیه به‌عنوان یکی از حساس‌ترین کانون‌های رطوبی فلات مرکزی ایران، نقشی بی‌بدیل در کنترل سیلاب‌های فصلی، تعدیل دمای محلی، کاهش گرد و غبار و حفظ تنوع زیستی ایفا می‌کند؛ اما فشارهای انباشته‌شده طی ۲ دهه گذشته، این تالاب را به مرز فروپاشی اکولوژیکی رسانده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست البرز با اشاره به موقعیت استراتژیک تالاب در محدوده دشت اشتهارد و نقش آن در تعادل هیدرولوژیکی جنوب‌غرب استان، گفت: گستره تالاب طبق مستندات وزارت نیرو حدود ۴۸ هزار هکتار و محدوده اثر آن حدود ۳۲ هزار هکتار برآورد شده که بخش عمده‌ای از آن به دلایل متعدد، از جمله عدم تامین حق‌آبه و فشارهای بهره‌برداری، با خشکیدگی و کاهش عملکرد اکولوژیکی روبرو است.

شکاف عمیق بین نیاز آبی و منابع تامین آب تالاب صالحیه

محمدپور افزود: با وجود اهمیت بالای این تالاب، تاکنون طرح جامعی برای احیای آن تهیه نشده و اقدامات انجام‌شده به‌صورت موضعی، ناپیوسته و فاقد پشتوانه اعتباری کافی بوده که اختصاص تنها ۱.۵ میلیون مترمکعب آب طی ۱۰ سال اخیر برای بخشی از تالاب، بیانگر شکاف عمیق میان نیاز آبی واقعی و منابع تامین‌شده‌ است.

وی با اشاره به چالش‌های اصلی پیش‌روی احیای تالاب اظهار کرد: تجاوز به حریم، چرای بی‌رویه دام، عدم تخصیص پایدار منابع آب، فقدان نظام مدیریت واحد و ضعف نظارت در فعالیت‌های معدنی و عمرانی از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده قلمرو طبیعی تالاب محسوب می‌شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز یادآور شد: تاکنون بخش‌هایی از حریم تالاب به‌صورت غیرقانونی واگذار یا تصرف شده و بخشی دیگر تحت فشار فعالیت‌های صنعتی، با افت کیفی شدید منابع آب زیرزمینی و آلودگی روبه‌رو است.

وی تامین حقابه زیست‌محیطی از طریق اصلاح الگوی تخصیص و تعریف اولویت آبی تالاب،محدودسازی ورود دام به عرصه‌های حساس با اجرای طرح‌های چرای مدیریت‌شده،کنترل ساخت‌وساز و فعالیت‌های معدنی در حریم تالاب از طریق تقویت نظام صدور مجوز،اجرای طرح‌های احیای پوشش گیاهی بومی و کنترل گونه‌های مهاجم،تدوین و اجرای برنامه مدیریت جامع با مشارکت همه ذی‌نفعان،تقویت اکوتوریسم مسوولانه با هدف توسعه پایدار و آموزش جوامع محلی را از راهکارهای احیای پایدار تالاب صالحیه دانست .

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز همچنین بر پایش اکولوژیکی دوره‌ای شامل بررسی کیفیت آب، رسوبات، خاک، جمعیت پرندگان و تغییرات اقلیمی منطقه تاکید کرد.
وی گفت: حل بحران صالحیه تنها در سایه مدیریت یکپارچه منابع و اجماع مدیریتی امکان‌پذیر است و اکنون کمبود منابع مالی و انسانی، روند اجرای طرح‌های احیا را با چالش روبه‌رو کرده و نیازمند حمایت فرابخشی و تزریق اعتبار از سطح ملی هستیم.

سخن پایانی: آینده تالاب صالحیه به‌عنوان یک زیست‌بوم حیاتی، مستقیماً با سیاست‌گذاری‌های آبی، توسعه صنعتی منطقه و نوع نگاه به حفاظت از منابع طبیعی گره خورده است؛ هرگونه تاخیر در اقدام، به معنای از دست رفتن فرصت احیا و ورود تالاب به مرحله زوال برگشت‌ناپذیر خواهد بود.

آخرین خبر البرز در اینستاگرام :
https://instagram.com/alborztoday