جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد در آستانه یک فاجعه زیست‌محیطی

در قلب رشته‌کوه زاگرس، جایی که روزگاری جنگل‌های بلوط استوار و سرسبز تا چشم کار می‌کرد، امروز نشانه‌های زوال و نابودی به وضوح دیده می‌شود. 

کهگیلویه و بویراحمد، استانی که بیش از نیمی از مساحت آن را جنگل تشکیل می‌دهد، به ظاهر باید نگین سبز ایران باشد و این استان با مساحتی بالغ بر 1.55 میلیون هکتار، 56 درصد از مساحت خود را به جنگل اختصاص داده است که این رقم، نشان‌دهنده جایگاه اول استان در سرانه جنگلی کشور با 1.2 هکتار به ازای هر نفر است (در مقایسه با میانگین کمتر از 0.2 هکتار در کشور)، و اما این تصویر تنها یک روی سکه است.

در واقعیت جنگل‌های بلوط کهگیلویه و بویراحمد با سرعتی نگران‌کننده در حال از دست دادن حیات خود هستند و درختان خشکیده، زمین‌های فرسوده و چهره‌های غمگین مردم محلی، گویای واقعیتی تلخ است فاجعه‌ای زیست‌محیطی در حال وقوع بوده و جنگل‌های بلوط این استان که 20 درصد کل جنگل‌های زاگرس را تشکیل می‌دهند، امروز با کاهش پوشش جنگلی در برخی مناطق به زیر 30 درصد و مراتعی که 40 درصد آن‌ها در وضعیت ضعیف قرار دارند و رو به زوال هستند.

تغییرات اقلیمی بدون شک، یکی از عوامل اصلی تخریب جنگل‌های بلوط بوده و خشکسالی‌های پی‌درپی  و افزایش دما درختان را ضعیف کرده و آن‌ها را در برابر آفات و بیماری‌ها آسیب‌پذیرتر ساخته است، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که عوامل دیگری از جمله قطع غیرقانونی درختان، چرای بی‌رویه دام و آتش‌سوزی‌های عمدی و سهوی نیز در این فاجعه نقش دارند.

درختان بلوط کهنسال که روزگاری سایه‌شان پناهگاه مردم محلی و حتی مسافران بود، امروز خشکیده و بی‌جان بر زمین افتاده‌اند و در برخی مناطق، اثری از جنگل باقی نمانده و تنها زمین‌های بایر و فرسوده به چشم می‌خورد.

بی‌توجهی مسئولان و کمبود امکانات

در حالی که جنگل‌های بلوط کهگیلویه و بویراحمد با تهدیدهای جدی روبه‌رو هستند، به نظر می‌رسد که مسئولان امر توجه کافی به این موضوع ندارند و کمبود امکانات و تجهیزات، ضعف قوانین و عدم نظارت کافی، باعث شده که تلاش‌های انجام شده برای حفاظت از جنگل‌ها، نتیجه‌بخش نباشد.

به گفته کارشناسان، طبق استاندارد جهانی از هر 800 هکتار باید یک جنگلبان حفاظت کند ولی در این استان به ازای هر 17 هزار هکتار یک جنگلبان وجود دارد که شرایط سختی را برای اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری فراهم کرده و این کمبود نیرو و تجهیزات، امکان گشت‌زنی و جلوگیری از قطع غیرقانونی درختان و آتش‌سوزی‌ها را به شدت محدود کرده است.

مردم محلی از وضعیت اسفناک جنگل‌ها ابراز نگرانی کرده و از مسئولان خواسته‌اند که برای نجات این میراث ارزشمند اقدام جدی انجام دهند.

یکی از اهالی روستای بن زرد دنا با لحنی اندوهگین گفت: ما سال‌ها است که شاهد نابودی جنگل‌ها هستیم، قبلاً زندگی ما به این جنگل‌ها وابسته بود، اما حالا دیگر چیزی برای ما نمانده است. 

یکی از کارشناسان منابع طبیعی نیز می‌گوید: متأسفانه اقدامات کافی برای حفاظت از این جنگل‌ها انجام نشده است و کمبود منابع، ضعف قوانین و عدم مشارکت جوامع محلی، از جمله مشکلاتی هستند که باید به آن‌ها رسیدگی شود.

جواد رحیمیان، رئیس اداره جنگل‌داری و جنگل‌کاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد از خشکیدگی 200 هزار هکتار از این جنگل‌ها خبر داده و از تلاش‌ها برای احیای این میراث طبیعی سخن گفته است.

وی با اشاره به اینکه مساحت جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد حدود 870 هزار هکتار است، افزود: به دلیل نبود مصالح و صعب‌العبور بودن مناطق، امکان اجرای عملیات اصلاحی در نیمی از این جنگل‌ها وجود ندارد.

یدالله رحمانی، استاندار کهگیلویه و بویراحمد با ابراز نگرانی از کمبود شدید امکانات و تجهیزات حفاظتی در این استان می‌گوید: استان کهگیلویه و بویراحمد علی‌رغم دارا بودن بالاترین سرانه جنگلی کشور، با کمبود شدید امکانات و تجهیزات روبه‌رو بوده و این موضوع را بزرگترین تهدید برای حفظ این ثروت ملی می‌دانیم.

رحمانی به سهم استان در پویش ملی کاشت یک میلیارد درخت اشاره کرد و افزود: سهم استان کاشت 15 میلیون اصله نهال است که تا کنون 3.3 میلیون اصله کاشته شده و برنامه امسال نیز کاشت 2 تا 2.5 میلیون اصله نهال است، اما کارشناسان معتقدند که کاشت درخت، تنها بخشی از راه حل است و باید به عوامل اصلی تخریب جنگل‌ها نیز رسیدگی شود.

بر اساس آمار رسمی حدود 200 هزار هکتار از جنگل‌های بلوط کهگیلویه و بویراحمد دچار خشکیدگی شده است و پوشش جنگلی در برخی از مناطق این استان به زیر 30 درصد رسیده است و مراتع استان که 12 درصد از مراتع حوزه زاگرس را تشکیل می‌دهند، حدود 40 درصد در وضعیت ضعیف قرار دارند.

راهکارهایی برای نجات بلوط‌های زاگرس

برای نجات جنگل‌های بلوط کهگیلویه و بویراحمد باید اقدامات فوری از جمله تقویت قوانین و نظارت بر قطع غیرقانونی درختان، توسعه روش‌های نوین آبیاری و مدیریت منابع آب، کنترل چرای بی‌رویه دام و اصلاح نژاد دام‌ها، افزایش آگاهی و آموزش جوامع محلی و مشارکت آن‌ها در حفاظت از جنگل‌ها، تخصیص منابع مالی کافی برای حفاظت و احیای جنگل‌ها، استفاده از فناوری‌های نوین برای پایش و مدیریت جنگل‌ها و مبارزه جدی و عملی با زمین‌خواری انجام شود.

جنگل‌های بلوط کهگیلویه و بویراحمد، میراثی ارزشمند برای ایران و جهان هستند که نابودی این جنگل‌ها نه تنها یک فاجعه زیست‌محیطی است، بلکه ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به اقتصاد و فرهنگ مردم محلی نیز خواهد بود و وضعیت بغرنج جنگل‌های بلوط نیازمند توجه فوری و اقدامات جدی است.