قطب عناب ایران گرفتار خام‌فروشی؛ کشاورزان امیدوار به رونق بازار

خراسان جنوبی با عنوان استانی کویری، قابلیت‌های مختلفی در حوزه‌های مختلف در دل پنهان دارد. ظرفیت‌هایی مانند کشاورزی که در دنیا سرآمد بوده و محصولاتی مانند زرشک، زعفران و عناب آوازه‌اش را به آن سوی مرزها کشانده است. حالا باغات عناب در استان سفره ارتزاق صدها خانواده در این سرزمین بوده و هزاران نفر از این طریق امرار معاش می‌کنند.

این استان با ۹۸ درصد تولید عناب ایران به عنوان قطب انحصاری این محصول مطرح است اما به دلیل خام فروشی و نبود صنایع تبدیلی، سود دسترنج کشاورزان به جیب دلالان می‌رود.

در شرایطی که صادرات عناب می‌تواند به تجارتی سودآور تبدیل شود، در نبود بازار فروش و حضور پررنگ دلالان در بازار، تاکنون نتوانسته مرهم زخم‌های اقتصادی استان باشد.

هر چند بنا به گفته مسئولان، دولت برای حمایت از کشاورزان خرید توافقی را آغاز کرده اما عناب‌کاران معتقدند قیمت‌های تعیین شده پاسخگوی هزینه‌های کشاورزان نیست.

در شرایطی که کشاورزان امیدوار بودند تا وعده متولیان برای تحقق ایجاد انبار بورس عناب، راه خروجی برای مشکلات شأن باشد، متأسفانه قول نافرجام متولیان در ایجاد انبار بورس، امید کشاورزان را خشکانده و چشم‌انتظار عملیاتی شدن شعارها هستند.

جواد اشرفی، معاون وقت هماهنگی امور اقتصادی استاندار خراسان جنوبی ۲۹ مرداد ماه ۱۴۰۲ در سومین آئین شکرگزاری عناب در شهرستان خوسف گفت: انبار بورس عناب در شهرستان خوسف طی ۲۰ روز آینده راه اندازی می‌شود.

از آن زمان تاکنون روزهای زیادی آمدند و رفتند، اما هنوز انبار بورس در همان مرحله وعده‌ها باقی مانده و گویی تمایلی برای تحقق ندارد.

بنا به گزارش‌های میدانی، در کنار مسائل ریز و درشتی مانند گرانی سم و کود، کمبود آب در برخی از باغات عناب اعم از خوسف بر کلاف مشکلات کشاورزان گره کور زده و خسارت‌های زیادی بر این قشر تحمیل می‌کند.

افزایش تولید، کاهش کیفیت

یک کشاورز از روستای سیوجان، بخش مرکزی بیان کرد: در حال حاضر میزان عناب روی درخت، نسبت به سال گذشته ۲۰ درصد افزایش داشته اما از نظر کیفیت کاهش دارد.

رضا محمدی با بیان اینکه زمان برداشت حدود ۱۵ روز آینده است، افزود: با توجه به گرمای هوا، پیش‌بینی می‌شود محصول پیش از زمان موعود برسد که این امر، کیفیت را کاهش می‌دهد.

وی با گلایه از نبود کارخانه فرآوری، بیان کرد: همچنین محصول عناب نه تنها به دیگر کشورها صادر نمی‌شود بلکه در برخی شهرهای داخل هم محصولی ناشناخته است.

محمدی با بیان اینکه در حال حاضر تهران، قزوین و کرج بازارهای هدف هستند، افزود: متأسفانه به دلیل نبود مشتری، حدود ۲۰۰ تن عناب از کشاورزان سیوجان از سال گذشته در منازل و انبارها مانده و فروش نرفته است.

وی که خود خریدار عناب از کشاورزان است، افزود: تا بهمن ماه سال گذشته، متوسط هر هفته یک کامیون عناب به دیگر استان‌ها ارسال می‌کردم اما از این تاریخ تاکنون تنها یک کامیون بارگیری و ارسال کردم.

این کشاورز با اشاره به مشکلات پیش رو، بیان کرد: گران بودن سم، کود و بالابودن هزینه‌های کارگری از جمله مشکلات پیش رو است.

وی با بیان اینکه متأسفانه سهمیه آب چاه‌های کشاورزی کاهش یافته است، افزود: قطع شدن برق خود معضل جدیدی بوده که گریبان‌گیر کشاورزان شده است.

گرما چاشنی مشکلات عناب کاران

محمدی با بیان اینکه در بسیاری از باغات، درختان عناب خشکیده می‌شوند، گفت: علاوه بر این به دلیل کمبود آب، کشاورزان برخی از نهال‌های عناب را قطع می‌کنند.

وی با گلایه از چگونگی برگزاری جشنواره عناب بیان کرد: حضور مهمانان خارجی و کشوری در این جشنواره‌ها خالی بوده و باعث می‌شود عناب در هاله فراموشی باقی بماند.

این کشاورز عناب‌کار ادامه داد: مسئولان در جشنواره سال‌های گذشته قول راه‌اندازی بورس عناب داده‌اند که هنوز عملیاتی نشده است.

وی ادامه داد: جای خالی فراوری، نبود کارخانه‌های بسته‌بندی، نبود بورس، عدم توجه به صنعت داروسازی از عناب، کمبود آب و عدم صادرات محصول باعث شده عناب به ارزش واقعی خود نرسد.

محمدی اظهار کرد: طی چند سال گذشته کارخانه فرآوری و بسته‌بندی ایجاد کردم که قرار بود ۱۷ محصول از عناب فرآوری شود اما به دلیل عدم حمایت مسئولان تعطیل شد.

وی با اشاره به قیمت عناب بیان کرد: در حال حاضر ۹۰ درصد محصول زیر ۱۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسد.

پای درد دل کشاورزان

یکی دیگر از کشاورزان هم با بیان اینکه به دلیل گرمای هوا و کمبود آب، تولید عناب کاهش یافته است، افزود: برخی از نهال‌های عناب به صورت دیم کاشت کرده‌ام که از آب باران آبیاری می‌شوند.

موسی احمدی ادامه داد: متأسفانه امسال از درخت‌های دیم هیچ محصولی برداشت نخواهم داشت چراکه به دلیل گرما و کاهش باران، عناب نداده‌اند.

وی خواستار بازاریابی محصول شد و گفت: صادرات و فرآوری عناب نقش مستقیمی در افزایش قیمت‌ها دارد که این امر نقش دلالان را هم کم‌رنگ می‌کند.

احمدی بیان کرد: در حال حاضر بیشتر کشاورزان، عناب را به دلالان و با قیمت‌هایی زیر عرف به فروش می‌رسانند چراکه در این صورت داخل انبارها می‌ماند.

سود کشاورز در گرو فرآوری

رئیس جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم بیان کرد: حدود پنج هزار و ۸۰۰ هکتار از اراضی استان زیر کشت عناب است.

محسن اسفندیاری با بیان اینکه تولید سالانه ۱۰ هزار تن محصول، این استان را به قطب اصلی تولید عناب کشور تبدیل کرده است، گفت: در سال گذشته، سطح زیرکشت عناب در استان به پنج هزار و ۸۰۷ هکتار رسیده و تولید آن بالغ بر ۱۰ هزار و ۶۹۹ تن برآورد شده است.

اسفندیاری با بیان اینکه این رقم نشان‌دهنده جایگاه بی‌رقیب خراسان جنوبی در تولید این محصول در کشور است، افزود: عناب به‌عنوان یک محصول استراتژیک، ظرفیت تبدیل‌شدن به برند ملی و صادراتی را دارد و می‌تواند به یکی از پایه‌های اقتصاد کشاورزی استان تبدیل شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی اظهار داشت: تنها پنج هزار و ۲۵۰ تن از این محصول امکان بسته‌بندی داشته و ظرفیت فرآوری هم محدود به دو هزار و ۲۶۱ تن است.

وی با بیان اینکه هنوز بخشی از ارزش‌افزوده تولید استان، به دلیل کمبود زیرساخت‌های صنعتی، از دست می‌رود، افزود: ارزش افزوده واقعی در فرآوری نهفته است و تا زمانی که زیرساخت‌های بسته‌بندی و فرآوری توسعه نیابند، سود اصلی به کشاورز نمی‌رسد.

اخذ مجوز چند طرح صنعتی

اسفندیاری با بیان اینکه راه‌اندازی واحدهای فرآوری در شهرستان‌های تولیدکننده عناب یک ضرورت راهبردی است، ادامه داد: چند طرح صنعتی در حال اخذ مجوز یا ساخت هستند.

وی افزود: یکی از برنامه‌های جدی سازمان، برندسازی منطقه‌ای برای عناب استان است تا در بازارهای داخلی و خارجی با هویت مشخص‌تری عرضه شود.

اسفندیاری با اشاره به درخواست کشاورزان مبنی بر صادرات محصول، بیان کرد: صادرات فعلی عناب بسیار محدود بوده و توسعه آن نیازمند بسته‌بندی صادراتی، استانداردسازی و گواهی‌های سلامت است که در حال پیگیری است.

به گفته رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، تقویت تعاونی‌ها، اتحادیه‌ها و زنجیره‌های مردمی در حوزه عناب، قدرت چانه‌زنی تولیدکنندگان را بالا برده و بهره‌وری را افزایش می‌دهد.

وی با بیان اینکه عناب خراسان جنوبی قابلیت قرار گرفتن در طرح‌های اقتصاد مقاومتی، توسعه روستایی و تقویت معیشت پایدار خانوارهای کشاورز را دارد، گفت: با هم‌افزایی میان دولت، بخش خصوصی و نهادهای علمی، می‌توان آینده روشنی برای عناب استان ترسیم کرد و آن را به یک برند جهانی تبدیل نمود.

اینگونه که پیداست با توجه به افزایش تولید عناب در کشورهایی اعم از چین، اگر خراسان جنوبی نتواند سطح تولید این محصول را ارتقا داده و مسئولان نسبت به معرفی، برند سازی و فرآوری محصول درجا بزنند، در آینده‌ای نه چندان دور عناب خراسان جنوبی جایگاه خود را از دست خواهد داد که نیازمند همتی ویژه است.