«باریجه» خراسان‌شمالی روی میز عطرسازان پاریس و میلان

ایرنا/ بجنورد- ایرنا- صمغ کهربایی «باریجه» خراسان شمالی از دامنه‌های سنگلاخی آلاداغ‌ و گلیل تا کارگاه‌های عطرسازی اروپا راهی طولانی را می‌پیماید تا در فرمولاسیون عطرهای لوکس پاریس و میلان جا بگیرد.

به گزارش ایرنا، در ارتفاعات سنگلاخی خراسان شمالی، جایی که نسیم کوهستان بوی آویشن و خاک باران‌خورده را با خود می‌آورد، گیاهی می‌روید که عطر نافذ و ارزش اقتصادی‌اش راهی فراتر از مرزها یافته است.

---

بازار

---

«باریجه» با صمغ کهربایی و رایحه تند و گرم خود، امروز نه‌تنها بخشی از میراث گیاهی استان که مهمان فرمولاسیون عطرسازان پاریس و میلان شده است.

باریجه از گیاهان دارویی و صنعتی کم‌آب و دیرزیست ایران است که به صورت خودرو و کشت‌شده در ارتفاعات شیروان، اسفراین، مانه و سملقان، بجنورد و جاجرم دیده می‌شود.

این گیاه چندساله در خاک‌های آهکی و شنی و اقلیم نیمه‌خشک به خوبی رشد می‌کند و از سال چهارم یا پنجم، صمغ معطرش را به بهره‌برداران هدیه می‌دهد.

صمغ باریجه، علاوه بر کاربردهای گسترده در طب سنتی یکی از مواد اولیه پرارزش در صنعت عطرسازی است و در ترکیب عطرهای لوکس جهان، نقش پایه و پایدارکننده رایحه را ایفا می‌کند.

به گفته کارشناسان حوزه گیاهان دارویی، باریجه خراسان شمالی به دلیل کیفیت بالا و خلوص کم‌نظیر، مشتریان ثابت در بازارهای اروپایی، به‌ویژه فرانسه و ایتالیا دارد.

گذر از برداشت خودرویی به کشت پایدار

سال‌ها برداشت صمغ از رویشگاه‌های طبیعی، فشار زیادی به جمعیت‌های باریجه وارد کرده بود، اما در سال‌های اخیر با اجرای طرح‌های کشت و اهلی‌سازی، بخشی از تولید این گیاه از مزارع حفاظت‌شده تامین می‌شود و این اقدام علاوه بر حفظ تنوع زیستی، مسیر توسعه صادرات را نیز هموار کرده است.

«محمدرضا کیانی»، کشاورز اهل روستای گلیان شیروان که مزرعه‌ای چهار هکتاری از باریجه را مدیریت می‌کند، به خبرنگار ایرنا می‌گوید: باریجه محصول عجول‌ها نیست؛ باید چند سال مراقبت کنید تا بوته‌ها آماده برداشت شوند.

وی می افزاید: اما وقتی محصول برسد، هم سود خوبی دارد و هم بازارش تضمین‌شده است و حتی دلال‌هایی داریم که مستقیم برای کارگاه‌های عطرسازی اروپا خرید می‌کنند.

سفر صمغ از دامنه آلاداغ‌لار تا پایتخت عطر جهان

فرآیند رسیدن صمغ باریجه به میز عطرسازان پاریس و میلان مسیری طولانی و پرحوصله دارد، در اواخر بهار، بهره‌بردار با کاردی هلالی برشی کوچک در یقه ریشه ایجاد می‌کند.

شیره سفید و معطر به آرامی بیرون می‌زند و زیر تابش خورشید، غلیظ و کهربایی می‌شود و پس از چند روز، صمغ نیمه‌خشک جمع‌آوری و پاک‌سازی شده، در بسته‌بندی‌های بهداشتی قرار می‌گیرد و راهی کارگاه‌های فرآوری می‌شود.

کارگاه‌های اسانس‌گیری در مشهد و تهران با تقطیر و خالص‌سازی، روغن باریجه را استخراج می‌کنند و این اسانس خالص به شکل محموله‌های کوچک اما گران‌قیمت به کشورهای مقصد صادر می‌شود و در آنجا، طراحان عطر از آن به عنوان فیکساتیو برای ماندگاری و عمق‌بخشی به رایحه استفاده می‌کنند.

جایگاه اقتصادی و ظرفیت توسعه

بر اساس اعلام اداره‌کل جهاد کشاورزی خراسان شمالی، سالانه چند صد کیلوگرم صمغ باریجه از مزارع و رویشگاه‌های حفاظت‌شده استان برداشت می‌شود که بخش مهمی از آن به صورت فرآوری‌شده به بازارهای خارجی راه می‌یابد.

توسعه کشت باریجه در اراضی شیب‌دار و کم‌آب با توجه به شرایط اقلیمی استان می‌تواند علاوه بر ایجاد اشتغال پایدار به صادرات غیرنفتی کشور نیز کمک کند.

«سارا مقدسی»، کارشناس گیاهان دارویی، به ایرنا می‌گوید: مزیت باریجه این است که هم با محیط‌زیست سازگار است، هم ارزش صادراتی بالایی دارد. هر گرم اسانس باریجه در بازار جهانی قیمتی چندین برابر وزنش دارد و این یعنی ایجاد ارزش‌افزوده بالا برای روستاییان است.

باریجه و محیط‌زیست؛ همزیستی پایدار

علاوه بر اقتصاد، کشت باریجه نقشی مهم در حفاظت محیط‌زیست دارد. ریشه‌های قوی آن خاک را تثبیت کرده و از فرسایش در شیب‌های تند جلوگیری می‌کند و این گیاه به کود شیمیایی نیاز ندارد و چرخه طبیعی خاک را بر هم نمی‌زند.

اداره منابع طبیعی استان با اجرای طرح‌های مشارکتی از کشاورزان می‌خواهد که برداشت صمغ را به صورت اصولی و با دوره‌های استراحت بوته انجام دهند تا گیاه فرصت بازسازی پیدا کند. این مدل بهره‌برداری، تضمین‌کننده تداوم تولید و پایداری رویشگاه‌هاست.

باریجه خراسان شمالی با ریشه در خاک کوهستان و رایحه‌ای که مرزها را درمی‌نوردد، امروز پلی میان معیشت روستاییان و صنعت جهانی عطرسازی است.

توسعه کشت این گیاه نه‌تنها به رونق اقتصادی مناطق کوهستانی کمک می‌کند، بلکه سهمی مهم در حفظ تنوع زیستی استان دارد و شاید روزی برسد که در فهرست افتخارات صادراتی ایران، نام «باریجه خراسان شمالی» در کنار محصولات شاخص دیگر بدرخشد؛ عطری از کوهستان که بر میز عطرسازان پاریس و میلان جا خوش کرده است.

سطح زیر کشت گیاهان دارویی خراسان شمالی هزار و ۲۸۵ هکتار با تولید هزار و ۹۲۰ تن است که معروف ترین گیاهان باارزش استان زیره سبز، آویشن باغی، باریجه، نعنا فلفلی، خاکشیر، گشنیز، کدو تخم کاغذی و کتان است.

خراسان شمالی به لحاظ گستردگی و تنوع پوشش گیاهی رتبه دوم استان های کشور را دارد و به واسطه تنوع اقلیم، تنوع گیاهی در این منطقه بسیار است.