تلخ کامی نخل‌داران خراسان جنوبی از جدال با آفات و خشکسالی

ایرنا/ بیرجند - ایرنا - نخل‌داران خراسان جنوبی در روزهای گرم برداشت خرما، به جای شیرینی محصول، طعم تلخ جدال با خشکسالی و هجوم آفت‌ها را می‌چشند و در حالی که محصول کمتری برداشت می‌کنند، سود واقعی خرما به جیب دلال‌ها می‌رود.

به گزارش ایرنا زمان برداشت خرما در خراسان جنوبی فرا رسیده است؛ میوه‌ای که از دیرباز بخش جدایی‌ناپذیر از سفره‌های ایرانیان بوده و در کشت آن در مناطق گرم و خشک کشور، از جمله خراسان جنوبی قدمت دیرینه دارد. خرما نه‌تنها به عنوان یک محصول کشاورزی با ارزش اقتصادی بالا شناخته می‌شود، بلکه در فرهنگ ایرانی نیز نمادی از برکت و فراوانی است.

---

بازار

---

موقعیت ویژه جغرافیایی نقاطی مانند طبس و نهبندان در خراسان جنوبی سبب شده است تا این دو شهرستان به عنوان قطب نخیلات استان مطرح باشد. اما در سال‌های اخیر، تغییرات اقلیمی، خشکسالی و افزایش دما، تهدیداتی جدی برای تولید خرما به وجود آورده است. به همین دلیل، نخل‌داران که در میان نخل‌های بلند خرما در تابستان‌های داغ مشغول به کارند، علاوه بر چالش‌های طبیعی، با مشکلاتی چون کاهش کیفیت و کمیت محصول، افزایش آفات و مشکلات در فروش مواجه هستند.

برداشت خرما در استان به‌طور معمول از اوایل شهریور ماه آغاز شده و تا نیمه مهرماه ادامه می‌یابد. اما امسال، با توجه به کاهش بارش‌ها و بحران‌های آبی، کشاورزان پیش‌بینی می‌کنند که میزان برداشت خرما نسبت به سال‌های گذشته به طور چشمگیری کاهش یابد. برای بسیاری از آنها، فصل برداشت نه تنها زمان جمع‌آوری محصول، بلکه زمان مواجهه با مشکلات و چالش‌های جدیدی است که باید برای ادامه حیات حل شوند.

از تغییرات اقلیمی تا هجوم آفات

محمد زمانی یکی از کشاورزان طبسی که چهار هکتار سطح زیر کشت نخل دارد در گفت‌وگو با خبر نگار ایرنا با اشاره به وضعیت تولید خرما در سال جاری، گفت: امسال میزان برداشت انواع خرما از این نخلستان‌های نسبت به سال‌های گذشته حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد کاهش داشته باشد.

وی در خصوص دلایل این کاهش تصریح کرد: خشکسالی شدید و تغییرات اقلیمی، تأثیر زیادی بر کیفیت و کمیت محصول خرما گذاشته است و همچنین، آفات همچون کنه گردآلود، سوسک شاخدار و تار عنکبوتی درختان خرما را مورد حمله قرار داده‌اند و به همین دلیل محصول کمتری برداشت خواهیم کرد.

دلال‌ها بخش عمده‌ای از سود خرما را از آن خود می‌کنند و کشاورزان مجبور به فروش محصول خود با قیمت‌های پایین‌تر از ارزش واقعی آن هستند

این نخل‌کار با بیان اینکه از دیگر مشکلاتی که کشاورزان طبسی در حوزه خرما با آن مواجه هستند، کمبود نیرو و هزینه‌ها بالا، نبود صنایع فراوری و تبدیلی خرما و مسائل مربوط به فروش این محصول است، بیان کرد: دلال‌ها بخش عمده‌ای از سود خرما را از آن خود می‌کنند و کشاورزان مجبور به فروش محصول خود با قیمت‌های پایین‌تر از ارزش واقعی آن هستند.

وی ادامه داد: برخی از نخل‌کاران به دلیل این که همه مراحل کاشت، داشت و برداشت خرما را به روش سنتی انجام می دهند سود چندانی نصیب‌شان نمی‌شود.

زمانی همچنین به بحران کمبود آب در طبس اشاره کرد و گفت: درخت خرما برای رشد به آب زیادی نیاز دارد و خشکسالی‌های اخیر باعث شده که آب کمتر به نخل‌ها برسد، که این امر به طور مستقیم بر کمیت و کیفیت محصول تاثیر می‌گذارد.

یکی از موضوعات جالبی که این نخل‌کار طبسی به آن اشاره کرد، تغییرات اقلیمی و تأثیر آن بر انتخاب ارقام خرما است که خرمای محلی و زاهدی به دلیل مقاومت بالا در برابر سرما و خشکسالی گزینه‌های مناسبی برای کشت در طبس هستند، اما به دلیل تغییرات اقلیمی و آفات جدید، ارقام مضافتی دیگر نمی‌توانند همچون گذشته عملکرد خوبی داشته باشند.

وی افزود: اکنون باید کشاورزان الگوی کشت خود را تغییر دهند و ارقام مقاوم‌تر به شرایط جدید را در نظر بگیرند.

سود در جیب دلال‌ها، زیان بر دوش نخل‌داران

یکی دیگر از مسائلی که نخلداران دیدار خاوران سال‌هاست با آن مواجه هستند حضور دلالان و واسطه‌هاست که نمی‌گذارند کام تولیدکنندگان از فروش این محصول شیرین شود. به دلیل کم بودن توان اقتصادی بعضی از نخلداران این تولیدکنندگان مجبور به‌پیش فروش خرما می‌شوند که در این راستا واسطه‌ها هم از فرصت بی‌پولی کشاورزان استفاده کرده و بخش بسیار کمی از هزینه‌های خرید خرما را قبل از برداشت در اختیار آن‌ها قرار می‌دهند و در زمان برداشت محصول نیز با نازل‌ترین قیمت، خرما را از کشاورزان می‌خرند.

یکی از نخل‌داران روستای دهسلم از توابع شهرستان نهبندان که امسال حدود ۶ تن خرما برداشت می‌کند، گفت: اما نکته ناراحت‌کننده این است که بیشترین سود از این محصول به جیب دلالان می‌رود. به طور مثال، خرما را کیلویی ۸۰ تا ۹۰ هزار تومان از ما می‌خرند و پس از نگهداری در سردخانه، در ماه رمضان به قیمت کیلویی ۲۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسانند.

امسال به دلیل آفات و کاهش بارندگی، میزان برداشت خرمای نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته است

عیدو محمدپور بیان کرد: امسال به دلیل آفات و کاهش بارندگی، میزان برداشت خرمای نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته است.

وی نیز یکی از بزرگترین مشکلات خود را نبود سردخانه برای نگهداری خرما عنوان کرد و افزود: همچنین در روستای دهسلم با کمبود سمپاش مخصوص نخیلات، دستگاه گرده‌افشانی، سم‌های با کیفیت و حتی نیروی کار برای برداشت خرما مواجه‌ هستیم.

این نخل‌دار نهبندانی افزود: اگر کارگاه‌های فرآوری خرما در دهسلم و نهبندان توسعه یابد، می‌توان از این محصول باارزش نه تنها خرمای تازه بلکه محصولاتی مانند قهوه‌ای از هسته خرما و شیره خرما تولید کرده و به فروش رساند.

تولید بیش از سه هزار تن خرما در خراسان جنوبی

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: گفت: پیش‌بینی می‌شود امسال سه هزار و ۱۵۰ تن خرما از نخلستان‌های استان برداشت شود.

محمدرضا اکبری افزود: میزان برداشت خرما در استان شامل ۷۵۰ تن رقم کبکاب، ۲۵۰ تن رقم مضافتی و ۲ هزار و ۱۴۰ تن ارقام محلی، خشک و نیمه‌خشک است.

وی ادامه داد: برداشت خرما در استان از اواخر مردادماه به صورت نوبرانه آغاز می‌شود و تا اواسط مهرماه ادامه دارد.

بیشترین سطح زیر کشت استان در شهرستان طبس با ۸۲۵ هکتار و شهرستان نهبندان با ۳۱۰ هکتار است

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با اشاره به سطح زیرکشت خرما، تصریح کرد: بیشترین سطح زیر کشت استان در شهرستان طبس با ۸۲۵ هکتار و شهرستان نهبندان با ۳۱۰ هکتار است.

وی با بیان اینکه بیش از هزار و ۶۰۰ خانوار بهره‌بردار خرما در استان فعالیت دارند، عنوان کرد: ارقام تجاری خرما شامل کبکاب، مضافتی، زاهدی و ارقام محلی مانند خاره خُش و پُرکو است.

اکبری درباره مشکلات تولید بیان کرد: گرمای زودرس فروردین، خشکسالی و کمبود نزولات آسمانی باعث وارد آمدن خسارت ۲۵ تا ۳۰ درصدی به محصول خرما شده است.

وی همچنین گفت: اکنون ۹ واحد بسته‌بندی و فرآوری خرما با ظرفیت سه هزار و ۹۴۵ تن و همچنین پنج واحد سردخانه برای نگهداری این محصول در استان فعال هستند.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی افزود: تخصیص یارانه به نخیلات، برگزاری کارگاه‌های آموزشی تغذیه و مبارزه با آفات و بیماری‌ها، و آموزش نخلکاران درباره بهترین روش و زمان گرده‌افشانی از جمله اقدامات موثر برای افزایش سطح و تولید خرما در استان به شمار می‌رود.

نکته پایانی

گزارش حاضر نشان می‌دهد که تولید خرما در خراسان جنوبی، علی‌رغم سابقه تاریخی و اهمیت اقتصادی آن، با چالش‌های متعددی روبروست که آینده این محصول استراتژیک را با تهدید جدی مواجه کرده است. شهرستان‌های طبس و نهبندان به عنوان قطب‌های اصلی نخیلات استان، در سال‌های اخیر تحت تأثیر مستقیم تغییرات اقلیمی، خشکسالی شدید، افزایش دما و آفات گوناگون، با کاهش چشمگیر در کیفیت و کمیت محصول خرما مواجه شده‌اند.

از سوی دیگر، نبود زیرساخت‌های مناسب مانند سردخانه، کارگاه‌های فرآوری، تجهیزات مدرن کشاورزی و سموم باکیفیت، در کنار افزایش هزینه‌های تولید و نیروی کار، فشار مضاعفی بر دوش کشاورزان گذاشته است. مهم‌تر از همه، حضور گسترده دلالان و واسطه‌ها در بازار خرما، باعث شده سهم اصلی سود حاصل از این محصول به جیب افراد واسطه برود، نه تولیدکنندگان اصلی که ماه‌ها در شرایط سخت مشغول به فعالیت بوده‌اند.

اما با وجود همه این موانع، ظرفیت‌های فراوانی در بخش خرمای استان خراسان جنوبی وجود دارد که با برنامه‌ریزی اصولی و حمایت‌های هدفمند می‌توان آن‌ها را به فرصت‌های اقتصادی پایدار تبدیل کرد. استفاده از روش‌های نوین آبیاری، تغییر الگوی کشت به ارقام مقاوم‌تر، تقویت ارتباط بین کشاورزان و متخصصان کشاورزی، افزایش آموزش‌های علمی به نخل‌داران، توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری، ایجاد برند منطقه‌ای برای خرمای طبس و نهبندان، و ساماندهی زنجیره توزیع با حذف واسطه‌ها از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به بهبود وضعیت فعلی کمک کنند.

در نهایت، اگرچه شرایط طبیعی و اقلیمی بر تولید خرما تأثیرگذار بوده‌اند، اما با رویکردی علمی، مشارکت مردمی، و حمایت جدی نهادهای دولتی و بخش خصوصی، می‌توان مسیر پایداری برای توسعه نخیلات در خراسان جنوبی ترسیم کرد؛ مسیری که در آن کشاورزان نه تنها با بحران‌ها مقابله می‌کنند، بلکه از ثمره تلاش‌های خود نیز به‌درستی بهره‌مند می‌شوند.