خراسان جنوبی در پیچ تاریخی آب؛ چالش‌های تامین منابع در سایه خشکسالی‌

ایرنا/ بیرجند - ایرنا - خراسان جنوبی با وجود خشکسالی‌های پی‌درپی و کاهش منابع آبی، در موقعیتی حساس برای مدیریت و تأمین پایدار آب قرار دارد، تصمیم‌ها و اقدامات امروز، سرنوشت آب استان را رقم خواهد زد.

به گزارش ایرنا خراسان جنوبی، یکی از استان‌های خشک و کم‌آب ایران، در سال‌های اخیر با بحران‌های جدی در حوزه منابع آبی مواجه بوده است. این استان به دلیل قرار گرفتن در ناحیه‌ای با اقلیم گرم و خشک، همواره با محدودیت‌های شدید در تأمین آب مواجه است که این شرایط به واسطه کاهش بارش‌ها و خشکسالی‌های پی‌درپی تشدید شده است.

---

بازار

---

میزان بارندگی در خراسان جنوبی در سال‌های اخیر به طور چشمگیری کاهش یافته و نزولات جوی به سطحی پایین‌تر از میانگین‌های بلندمدت رسیده است.

این کاهش بارندگی‌ها، تأثیر مستقیمی بر میزان آب قابل دسترس از منابع سطحی و زیرزمینی داشته و شرایط تأمین پایدار آب را با چالش‌های جدی روبرو ساخته است.

خشکسالی‌های متوالی علاوه بر کاهش حجم آب ذخیره‌شده در سفره‌های زیرزمینی، منجر به افت سطح آبخوان‌ها و کاهش دبی چاه‌های تامین آب شده‌اند. این روند به معنای کاهش ظرفیت برداشت و فشار مضاعف بر منابع آبی محدود استان است که پیامدهای گسترده‌ای برای بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت و مصارف خانگی دارد.

همزمان با افت منابع آب، کیفیت آب شرب نیز در برخی مناطق استان دچار نوسان شده است، فرسودگی شبکه‌های آبرسانی و پراکندگی روستاها و شهرهای کوچک، بازسازی و نوسازی این زیرساخت‌ها را با مشکلاتی مواجه کرده و این موضوع به همراه کاهش منابع آب، مدیریت بهینه و حفظ کیفیت آب را به یک چالش اساسی تبدیل کرده است.

کشاورزی که سهم عمده‌ای از مصرف آب استان را به خود اختصاص می‌دهد، تحت تاثیر کاهش منابع آبی و تغییرات اقلیمی قرار گرفته، این بخش به دلیل وابستگی بالای خود به منابع آب و شرایط نامناسب اقلیمی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و تغییر الگوهای کشت برای بهینه‌سازی مصرف آب است..

شرایط اقلیمی و تغییرات دمایی نیز بر میزان تبخیر و تعرق افزوده و این امر خود موجب افزایش نیاز آبی در بخش‌های مختلف شده است. افزون بر این، توسعه سریع جمعیت و گسترش شهرها، فشار مضاعفی بر منابع آبی استان وارد کرده و تقاضای آب را در سطحی رو به رشد قرار داده است.

در چنین شرایطی، توجه به مدیریت منابع آب، کاهش هدررفت در شبکه‌های آبرسانی، استفاده از فناوری‌های نوین و ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است.

کاهش مصرف غیرضروری و بهبود بهره‌وری در مصرف آب، کلید اصلی مقابله با بحران آب در استان به شمار می‌رود، با وجود تمامی مشکلات و محدودیت‌ها، خراسان جنوبی نیازمند اقدامات فوری و برنامه‌های بلندمدت برای حفظ منابع آبی و تأمین آب پایدار است.

چالش‌های اقلیمی و منابع محدود آب، راهکارهای نوآورانه و مشارکت همه‌جانبه دستگاه‌ها و مردم را می‌طلبد تا بتوان آینده‌ای بهتر برای این استان رقم زد.

با توجه به شرایط سخت تامین و مدیریت منابع آبی در خراسان جنوبی، خبرنگار ایرنا گفت‌وگویی تفصیلی با مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان انجام داده است تا ابعاد مختلف این چالش‌ها، راهکارهای در حال اجرا و برنامه‌های آینده این شرکت برای تأمین پایدار آب را از زبان مسئول اصلی این حوزه جویا شود. در ادامه، مشروح گفت‌وگو با مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی را می‌خوانید.

افزایش سالانه یک درصدی مصرف آب در خراسان جنوبی

حسین توکلی در پاسخ به این پرسش که وضعیت فعلی مصرف آب در خراسان جنوبی چگونه است و آیا در سال‌های اخیر تغییر قابل توجهی داشته‌ایم، گفت: وضعیت فعلی مصرف آب در استان با توجه به افزایش تعداد مشترکان، به طور متوسط سالانه حدود یک درصد رشد داشته است.

وی ادامه داد: هم‌اکنون ۶۵ درصد از مشترکان در دسته خوش‌مصرف، ۳۱ درصد در دسته پرمصرف و ۴چهار درصد در گروه بدمصرف قرار دارند.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی اظهار کرد: کاهش نزولات جوی و افت ظرفیت منابع قابل استحصال چاه‌ها از مهم‌ترین چالش‌های موجود است، به‌گونه‌ای که اکنون دبی بالقوه قابل بهره‌برداری منابع تأمین، نسبت به دبی مجاز پروانه بهره‌برداری، ۳۸۰ لیتر بر ثانیه کمتر بوده و این امر بیانگر کاهش پتانسیل سفره‌های زیرزمینی استان است.

وی ادامه داد: کاهش کیفیت آب شرب، توسعه شهرها در قالب مسکن‌های ملی که متناسب با اقلیم هر شهرستان نیست، فرسودگی و پراکندگی شبکه‌های انتقال و توزیع در مناطق روستایی و عدم تناسب اعتبارات تخصیص یافته جهت بازسازی این زیرساخت‌ها نیز از دیگر چالش‌های مهم محسوب می‌شوند.

توکلی با اشاره به اقدامات فرهنگی و تبلیغی برای صرفه‌جویی در مصرف آب عنوان کرد: به منظور افزایش آگاهی عمومی و فرهنگ‌سازی در زمینه صرفه‌جویی در مصرف آب اقداماتی نظیر تبلیغات محیطی پیرامون مدیریت مصرف، درج شعارهای صرفه‌جویی به صورت زیرنویس در سیمای خراسان جنوبی، اطلاع‌رسانی از طریق شبکه‌های اجتماعی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای دانش‌آموزان و بانوان، اطلاع‌رسانی در جراید محلی، ارسال پیامک‌های مدیریتی برای مشترکین و همچنین خرید و نصب تجهیزات کم‌مصرف آب در اماکن عمومی، مساجد و مدارس انجام شده است.

وی نقش رسانه‌ها و آموزش در مدارس را در این حوزه مؤثر ارزیابی کرد و افزود: رسانه‌ها به عنوان بازوی توانمند فرهنگ‌سازی می‌توانند با تولید محتواهای آموزشی و برنامه‌های تخصصی، مردم را با ارزش واقعی آب و محدودیت منابع آبی آشنا کنند.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی گفت: همچنین در عصر حاضر، رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی با تولید محتوای جذاب و تعاملی، به ویژه برای نسل جوان، در تغییر نگرش‌ها مؤثر هستند که در این زمینه اطلاع‌رسانی لازم از طریق کانال‌های مجازی شرکت انجام شده است.

وی تصریح کرد: رسانه‌ها و صدا و سیمای استان در پویش کاهش ۲۰ درصدی مصرف آب نقش ارزنده‌ای ایفا کرده‌اند.

توکلی ادامه داد: همچنین مدارس به عنوان کانون‌های آموزشی، نقش محوری در نهادینه‌سازی فرهنگ صحیح مصرف آب دارند که در این خصوص، شرکت آب و فاضلاب استان با اجرای جشنواره "نخستین واژه (آب)" برای دانش‌آموزان ابتدایی و طرح "همیار آب"، با آموزش روش‌های ساده و کاربردی صرفه‌جویی، دانش‌آموزان را به تغییر رفتار ترغیب می‌کند.

همکاری با نهادها و بخش خصوصی برای مدیریت منابع آب

وی در خصوص همکاری شرکت آب و فاضلاب با سایر نهادها و بخش خصوصی، یادآور شد: کمیته‌های سازگاری با کم‌آبی با مدیریت استانداری و با همکاری بخش‌های کشاورزی، صنعت، شرب، محیط زیست، منابع طبیعی و مشاوره دانشگاه به منظور سیاست‌گذاری و مدیریت بهینه آب به‌طور مداوم برگزار می‌شود.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی افزود: برای کاهش تلفات در بخش شرب، علاوه بر استفاده از اعتبارات عمرانی و جاری، با حمایت از بنگاه‌های خیریه و سازمان یونیسف، پروژه‌های قابل توجهی در زمینه کاهش هدررفت شبکه‌های توزیع شهری و روستایی در دست اجراست.

وی اظهار کرد: یکی از مصوبات مهم، جداسازی مصارف فضای سبز از آب شرب بوده است، تعدادی از شهرداری‌های استان همکاری مناسبی در این زمینه داشته‌اند، اما بر اساس قانون برنامه هفتم توسعه، جداسازی کامل شبکه‌های فضای سبز شهری از آب شرب الزامی است.

توکلی در پاسخ به سوالی درباره سیاست‌های تشویقی و تنبیهی عنوان کرد: برای انشعابات خانگی، الگوی مصرف بین ۱۲ تا ۱۴ مترمکعب در ماه تعیین شده است. در سال جاری، با توجه به وضعیت منابع آبی، الگوی مصرف از ۱۵ به این مقدار کاهش یافته است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی درباره نرخ افزایش یا کاهش مصرف آب در سال‌های اخیر گفت: با توجه به رشد تعداد مشترکان، به طور متوسط سالانه حدود یک درصد مصرف آب شرب در استان افزایش داشته است.

وی افزود: این روند در سال‌های آینده نیز پیش‌بینی می‌شود ادامه یابد، مگر آنکه اقدامات جدی در حوزه مدیریت تقاضا و صرفه‌جویی عملیاتی شود.

توکلی با اشاره به آمار مصرف غیرمجاز آب در استان تصریح کرد: در سال ۱۴۰۳، تعداد ۳۷۲ انشعاب غیرمجاز شناسایی و تعیین تکلیف شده‌اند.

وی افزود: همچنین مصرف‌کنندگان پرمصرف و بد مصرف نیز به‌طور دوره‌ای مورد پایش قرار می‌گیرند و جرائم مربوطه برای آنان اعمال می‌شود.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی درباره عملکرد این شرکت در تأمین آب شرب سالم و پایدار گفت: با وجود اقلیم گرم و خشک استان و اینکه بیش از ۹۵ درصد آب شرب از سفره‌های زیرزمینی تأمین می‌شود، کاهش نزولات جوی موجب افت سطح آبخوان‌ها شده است.

وی تاکید کرد: با وجود این شرایط سخت، هیچ‌گونه قطعی آب در شهرهای استان به دلیل عدم تأمین آب گزارش نشده است.

توکلی ادامه داد: همچنین با وجود کاهش ۲۰ درصدی دبی چاه‌ها، از طریق حفر چاه‌های جدید، ظرفیت قابل استحصال حفظ شده و استمرار تأمین آب شرب برای جمعیت شهری و روستایی برقرار مانده است.