احیای بافت‌های فرسوده؛ از چالش تا فرصت با بازآفرینی شهری

ایرنا/ اراک - ایرنا - بافت‌های فرسوده در شهرها همواره یکی از چالش‌های بزرگ مدیریت شهری به شمار می‌روند. طرح‌های نوین بازآفرینی شهری نه‌تنها می‌تواند به ساماندهی این بافت‌ها کمک کند، بلکه با فراهم کردن مسکن برای ساکنان مناطق مستعد بازسازی، زمینه‌ساز ایجاد محله‌هایی امن و پویا خواهد شد. این رویکرد، گامی مؤثر در جهت بهبود کیفیت زندگی و افزایش تاب‌آوری اجتماعی در مناطق آسیب‌پذیر است.

به گزارش ایرنا، بافت‌های فرسوده یکی از معضلات جدی در بسیاری از شهرها به شمار می‌روند که به دلیل عدم برنامه‌ریزی مناسب و کمبود منابع، به نقاطی ناکارآمد و خطرناک تبدیل شده‌اند، این مناطق نه‌تنها مشکلات اقتصادی و اجتماعی فراوانی را برای ساکنان خود به همراه دارند، بلکه به سلامت و امنیت عمومی نیز آسیب می‌زنند.

---

بازار

---

هیات وزیران سال ۹۷ به پیشنهاد وزارت راه و شهرسازی و به استناد اصل ۱۳۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و در اجرای قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران برنامه ملی بازآفرینی شهری پایدار را تصویب کرد.

بازآفرینی شهری به عنوان راهبردی جامع برای احیای بافت‌های فرسوده، نقش کلیدی در توسعه پایدار شهری ایفا می‌کند، این فرآیند نه تنها به بهبود کالبدی و عملکردی محدوده‌های قدیمی شهرها می‌پردازد، بلکه با تقویت هویت تاریخی، اجتماعی و اقتصادی، زمینه ارتقای کیفیت زندگی ساکنان را فراهم می‌سازد.

با توجه به رشد سریع جمعیت و افزایش نیاز به مسکن مناسب و معیشت بهینه، بازآفرینی شهری به عنوان یک راهکار عملیاتی و مؤثر در جهت ساماندهی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد، به شدت مورد توجه قرار گرفته است. این فرآیند نه‌تنها با هدف بهبود شرایط زندگی ساکنان این مناطق، بلکه برای ایجاد محیط‌های شهری پایدار و جذاب نیز طراحی شده است.

بافت‌های فرسوده اغلب با مشکلاتی از جمله دسترسی محدود به خدمات، زیرساخت‌های ناکافی، و شرایط نامناسب زیست‌محیطی مواجه هستند. به‌طوری‌که این مشکلات به کاهش کیفیت زندگی و نارضایتی اجتماعی منجر می‌شود. از این رو، طرح‌های بازآفرینی شهری به دنبال احیای این بافت‌ها از طریق ساخت و نوسازی مسکن، بهبود فضای عمومی، و ارتقای زیرساخت‌های اجتماعی و اقتصادی هستند.

تأکید بر مشارکت ساکنان در فرآیند بازآفرینی، همچنین می‌تواند به افزایش حس تعلق و مسئولیت‌پذیری در بین جامعه محلی منجر شود. در این راستا، استراتژی‌های مبتنی بر توسعه پایدار و استفاده بهینه از منابع محلی، می‌توانند به تأمین مسکن مناسب و بهبود کیفیت زندگی ساکنان این مناطق کمک شایانی نمایند. بدین ترتیب، بازآفرینی شهری به یک نیاز اجتناب‌ناپذیر در راستای حل معضلات شهری تبدیل شده و می‌تواند به عنوان یکی از ارکان اصلی سیاست‌گذاری‌های شهری مطرح گردد.

یک‌هزار و ۲۲۶ هکتار بافت فرسوده در استان مرکزی

۱۶ شهر در استان مرکزی به میزان یک‌هزار و ۲۲۶ هکتار بافت فرسوده شناسایی و دارای طرح مصوب بازآفرینی شهری است.

۳۳۷ هکتار از مجموع بافت‌های فرسوده استان مرکزی مربوط به اراک است و شهر ساوه ۲۵۶ هکتار از وسعت سکونت‌گاه‌های غیر رسمی استان را در خود جای داده است و طرح‌های بازآفرینی این استان هم بیشتر متوجه این ۲ شهرستان است.

۱۰۱ هزار و ۸۶۷ خانوار در بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی استان مرکزی ساکن هستند که از این تعداد ۸۴ هزار و ۷۵۴ خانوار دارای مسکن و ۱۷ هزار و ۱۱۳ خانوار بدون مسکن، ۳۷ هزار و ۵۹۷ واحد نیز نیازمند نوسازی هستند و در مجموع بافت‌هایی که در کل استان نیاز به نوسازی دارند ۵۴ هزار و ۷۱۰ واحد سرشماری شده‌اند.

استان مرکزی در رسیدگی به وضعیت مناطق فرسوده از برنامه‌های کشوری جلوتر است

استاندار مرکزی گفت: این استان با رویکردی نوین به بازآفرینی شهری و ساماندهی مناطق فرسوده، از بسیاری از برنامه‌های کشوری پیشی گرفته است و با بهره‌گیری از استراتژی‌های جامع و مشارکتی، گام‌های مؤثری در راستای بهبود شرایط زندگی ساکنان و احیای محلات آسیب‌دیده برداشته و به الگوی موفقی برای سایر استان‌ها تبدیل شده است.

مهدی زندیه‌وکیلی افزود: اقدامات هدفمند و هم‌افزایی بین نهادهای دولتی و خصوصی، موجب شده تا استان مرکزی، مدل جذابی از توسعه پایدار و اجتماعی را به نمایش بگذارد.

وی با تاکید بر لزوم بازنگری اساسی در تصمیم‌گیری‌ها در ساماندهی بافت‌های فرسوده گفت: ناپایداری در تعیین تکلیف این مناطق عامل سرعت کند توسعه در این مناطق است و برای بهبود وضعیت این بافت‌ها نیاز مبرم به تجدیدنظر در رویکردهای فعلی احساس می‌شود.

۲ شهر اراک و ساوه درگیر پدیده سکونتگاه‌های غیر رسمی و حاشیه‌نشینی هستند و در کنار این موضوع دیگر شهرهای استان نیز با موضوع خطر سازه‌های انسان ساز نیز مواجه هستند.

زندیه‌وکیلی با اشاره به خطر سیل برای یک محله در اراک اظهار کرد: در صورتی که سیلابی بروز کند، حوادثی مشابه آنچه در سال‌های گذشته اتفاق افتاد، مجدداً تکرار خواهد شد، بنابراین نیاز است اعتبار لازم برای ساماندهی محله مذکور در اسرع وقت جذب و کار آغاز شود.

استاندار مرکزی ضمن اشاره به ایجاد بی‌اعتمادی بین ساکنین این مناطق نسبت به طرح‌ها به دلیل تغییرات و قابلیت‌های اجرایی، گفت: طرح تبدیل این مناطق به ریزدانه، غیرقابل نفوذ و ناپایدار از دیگر برنامه‌های با هدف جلوگیری از گسترش سکونت در این مناطق بود که این خود نیز با چالش‌هایی همراه بود.

وی تاکید کرد: تامین تسهیلات در بافت فرسوده می‌تواند بسیار کمک کننده باشد و انتظار می‌رود وزارتخانه در این خصوص همیاری داشته باشد.

بخشی از بافت فرسوده اراک در مرکز شهر قرار دارد

نماینده مردم اراک، کمیجان و خنداب در مجلس شورای اسلامی گفت: امروز مبلمان شهری و بافت فرسوده‌ای که در مرکز شهر اراک قرار گرفته از معضلات این شهر است و خبری از باغ شهر نیست.

سیدمحمد جمالیان عنوان کرد: طرح "کلید به کلید" که در منطقه باغ خلج اراک در نظر گرفته شده بود نقطه امیدی برای اصلاح بخشی از سکونتگاه غیر رسمی اراک بود که متاسفانه نیمه تمام باقی ماند و نیاز است وزارت راه و شهرسازی برای ادامه این طرح مساعدت لازم را داشته باشد.

ساکنین کوی علی ابن ابی طالب(ع) اراک پس از ۴۰ سال توانسته‌اند سند خانه‌ای که در آن سکونت دارند را دریافت کنند که همین مسئله بستر توسعه ساخت و ساز غیرمجاز و مانع نوسازی است و نیاز به همیاری وزارتخانه در این خصوص وجود دارد.

جمالیان خاطر نشان کرد: زمین‌های محله زعفرانیه اراک بعد از چندین سال با همکاری شهرداری و شورای اسلامی شهر اراک و اداره کل راه و شهرسازی استان تعیین تکلیف و به مطالبه مردم پاسخ داده شد و این فرآیند نشان می‌دهد می‌توان با پیگیری اقدامات را به سرانجام رساند.

وی ادامه داد: آثار باستانی و خانه‌های تاریخی متعددی در شهرستان اراک از ترمیم عقب افتاده است و نمونه بارز آن بازار تاریخی اراک است.

اقدامات بازآفرینی شهری استان مرکزی

مدیرکل راه و شهرسازی استان مرکزی گفت: ۱۵ پروژه در زمینه پروژه‌های اجرایی زیربنایی و روبنایی شامل ساماندهی شبکه روشنایی، اصلاح شبکه آب و فاضلاب، اجرای دیوار ساحلی، احیا، بهسازی و نوسازی گذرها و سراهای بازار تاریخی اراک، کف‌سازی بازار اراک، احداث مجتمع چند عملکردی شهر اراک، تکمیل ساختمان فنی و حرفه‌ای ساوه، هدایت آب‌های سطحی و پله‌گذاری محلات هدف اراک، تکمیل مساجد با اعتباری بالغ بر ۲۶۹ میلیارد ریال تاکنون انجام شده است.

جواد لنجابی افزود: همچنین تعداد هفت پروژه شامل اصلاح شبکه آب در کوی امام علی(ع) اراک، اجرای پیاده‌راه بازار تفرش، احیا و بازسازی و نوسازی بازار تاریخی نراق، تهیه طرح بازآفرینی شهر اراک در راستای پایش محدوده‌های هدف، احداث پایگاه سلامت شهر اراک، تکمیل زمین چمن سکونتگاههای غیر رسمی شهر اراک با اعتباری بالغ بر ۳۳ میلیار ریال نیز در دست اقدام است.

وی، درباره نوسازی مسکن در محلات هدف استان گفت: تاکنون ۲ هزار و ۲۹۷ پروژه از ۹ هزار و ۲۷۴ واحد که دارای پروانه ساختمانی بود با اعطای تسهیلات بانکی بازآفرینی شهری اقدام به نوسازی کردند.

پنج هزار و ۸۷۰ تن قیر رایگان در بازآفرینی شهری تاکنون به شهرداری‌های سطح استان برای اجرای آسفالت در معابر خاکی و اصلاح معابر فرسوده شهری توزیع شده است.

مدیرکل راه و شهرسازی استان مرکزی اضافه کرد: تاکنون نسبت به اجرای آسفالت معابر محلات هدف باز آفرینی شهری در سطح استان به مساحت ۸۶۴ مترمربع بهسازی و نوسازی شده است.

اجرای هدفمند طرح بازآفرینی شهری در کوی سجادیه اراک

معاون مسکن و ساختمان اداره کل راه و شهرسازی استان مرکزی گفت: نقشه عملکردی اداره کل راه و شهرسازی استان در کوی سجادیه برای جلوگیری از توسعه سکونتگاه‌های غیررسمی در چهارگام درحال اجرا است.

قاسم اسماعیل‌نژاد درباره گام اول افزود: احداث پروژه مشارکتی ۳۸۹ واحدی کوثر برای جلوگیری از توسعه سکونتگاه غیر رسمی در اراضی دولتی کوی سجادیه اجرا شده است.

وی اظهار کرد: احداث پروژه مشارکتی ۳۳۶ واحدی مهر و ماه برای جلوگیری از تصرف اراضی دولتی بلا استفاده در کوی سجادیه و اضافه شدن ارزش سرمایه پشتیبان منطقه برای نوسازی در گام دوم عملیاتی شد.

معاون مسکن و ساختمان اداره کل راه و شهرسازی استان مرکزی درباره گام سوم در کوی سجادیه توضیح داد: احداث پروژه مشارکتی ۳۶۰ واحدی برای افزایش سرمایه پشتیبان و نیز آغاز عملیات اجرایی پروژه ۴۵۰ واحدی و نوسازی منطقه با حفظ سکونت ساکنین انجام شد.

اسماعیل‌نژاد افزود: در گام چهارم تملک پنج هکتار زمین تصرف شده و تخریب و احداث ۴۵۰ واحد در قالب طرح‌های خانه به خانه با سرمایه جاری عملیاتی شد.

کلام آخر:

بازآفرینی شهری به‌عنوان یک ابزار کارآمد و استراتژیک، نقش مهمی در ساماندهی بافت‌های فرسوده استان مرکزی ایفا کرده است. با توجه به این‌که این استان توانسته است از برنامه‌های کشوری جلوتر حرکت کند، می‌توان نتایج مثبت و موفقیت‌های حاصل از این رویکرد را به وضوح مشاهده کرد.

اقدامات انجام شده در زمینه نوسازی و بهسازی مسکن، بهبود زیرساخت‌ها و افزایش مشارکت ساکنان در فرآیند تصمیم‌سازی، نه‌تنها موجب ارتقاء کیفیت زندگی ساکنان شده است، بلکه احساس تعلق و امید به آینده را در بین آن‌ها تقویت کرده است.

آگاهانه بودن و هماهنگی بین نهادهای دولتی، سازمان‌های غیردولتی و بخش خصوصی، ضروری‌ترین فاکتورها در دستیابی به این موفقیت‌ها بوده‌اند. در پایان، توسعه پایدار و برنامه‌های هدفمند در راستای بازآفرینی، به عنوان الگویی برای سایر استان‌ها معرفی می‌شود و می‌تواند به بهبود کلی شرایط اجتماعی و اقتصادی کشور کمک کند. با استمرار این تلاش‌ها، می‌توان امیدوار بود که استان مرکزی به عنوان یک الگوی پیشرو در بازآفرینی شهری در سطح ملی و فراملی شناخته شود.