نقالی در خراسان‌شمالی؛ از خنیاگری تا پرده‌خوانی

ایرنا/ بجنورد- ایرنا- روزگاری قهوه‌خانه‌ها، چادرهای عشایری و کاروانسراهای خراسان شمالی صحنه اجرای نقالی بودند؛ جایی که دل‌ها با هر واژه تپش تازه می‌گرفت و چشم‌ها درخشش افسانه‌ها را دنبال می‌کردند.

به گزارش ایرنا، در سکوت طلوع صبح بر تپه‌ماهورهای خراسان‌شمالی، صدای نقالان هنوز هم در باد می‌پیچد؛ قصه‌هایی که سال‌ها در آتش زمان سوخته‌اند، اکنون با نفس گرم راویان جان می‌گیرند.

---

بازار

---

هر واژه، هر آهنگ، پلی است میان دیروز و امروز، میان خاک گرم کویر و قلعه‌های کهن، میان قلب شنونده و روح شاهنامه.

نقالی، هنری است که نه فقط نمایش یک داستان، که نغمه‌ای است از دل تاریخ؛ نغمه‌ای که با ریتم ضرب‌آهنگ سنتی و آواز دلنواز، جان می‌گیرد و در دل شنونده خانه می‌کند.

روزگاری، قهوه‌خانه‌ها، چادرهای عشایری و کاروانسراها، صحنه اجرای این قصه‌های پرشور بودند؛ مردمانی که با چشمانی پر از انتظار، محو روایت‌های رستم و سهراب، اسکندر و پادشاهان کهن می‌شدند و گاهی با خنده، گاهی با اشک به دنیای افسانه‌ها سفر می‌کردند.

این هنر در ایران باستان با نام «خنیاگری» یا «رامشگری» شناخته می‌شد و در دوره صفویه، واژه «نقالی» رواج یافت.

نقال، با نگاه و حرکت‌های موزون و صدای پرطنین خود، قصه را زنده می‌کند؛ لباس‌های ساده یا گاه کلاه‌خود و زره‌های نمایشی، تنها ابزاری‌اند برای بازسازی صحنه‌های نبرد، عشق، فداکاری و حماسه. نقالان، نه فقط سرگرم‌کننده، بلکه نگهبانان روح فرهنگ و ادبیات ایرانی‌اند؛ کسانی که قصه‌ها را با جان و دل روایت می‌کنند و هر واژه‌شان پژواک هزاران سال تاریخ است.

نقالان؛ جان‌نوازان حماسه

«غزل هنرپیشه»، راوی جان‌سپرده به این هنر، می‌گوید: نقالی فقط هنر نیست؛ روح و جان ما با آن تنیده شده و میان دیروز و امروز پل می زند.

نبود استاد و فضای آموزشی مناسب بزرگ‌ترین مانع یادگیری نقالی در خراسان شمالی است

وی با اشتیاق از حضور در بیش از ۵۰ جشنواره استانی و کشوری می‌گوید و از نبود استاد و فضای آموزشی مناسب به عنوان بزرگ‌ترین مانع یادگیری و رشد یاد می‌کند.

«فاطمه حصاری» با نام هنری «گردآفرید» نیز روایت می‌کند که پس از دوران کرونا، با تمرین‌های خانه و شرکت در مسابقات، توانست محافل هنری استان را با نغمه‌های خود به لرزه درآورد و اکنون ۵۰ هنرجو دارد که برخی مقام‌های کشوری کسب کرده‌اند.

وی با حسرت می‌گوید: نبود مکان ثابت برای تمرین، بزرگ‌ترین سد در مسیر نقالی است.

هر نقال، گویی نه فقط قصه‌گو، که چراغی است در تاریکی روزگار؛ چراغی که مسیر تاریخ را روشن می‌کند و به ما یادآوری می‌کند که هر قصه‌ای، هر حماسه‌ای، هنوز زنده است.

نسل نو؛ طلوع امید و حماسه‌های تازه

«حسین محمدی ثانی»، معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش خراسان‌شمالی، می‌گوید که ۱۲۰ دانش‌آموز در حوزه نقالی فعالیت دارند، که ۱۰۴ نفرشان دختر هستند، و هشدار می‌دهد که اگر راه فرهنگی و هویتی برای نسل آینده فراهم نشود، چه کسی قصه‌ها را بازگو خواهد کرد؟

۱۲۰ دانش‌آموز در حوزه نقالی خراسان شمالی فعالیت دارند، که ۱۰۴ نفرشان دختر هستند

«نرگس برهمند»، کارشناس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان شمالی نیز می‌گوید: شاهنامه‌خوانی و متون کهن، جایگاه ویژه‌ای در دل کودکان دارد.

نقالی، بخشی از جشنواره قصه‌گویی است و دوره‌های آموزشی با حضور اساتید کشوری برگزار می‌شود.

هر کلاس آموزشی، هر تمرین و هر محفل کوچک، گویی شاخه‌ای است از درختی تنومند که ریشه‌هایش در دل تاریخ فرو رفته و شاخه‌هایش به آینده می‌رسد؛ آینده‌ای که هنوز در انتظار نسلی از نقالان است تا قصه‌ها را دوباره جان بخشد.

ثبت جهانی؛ جاودانگی نغمه‌ها

نقالی با همکاری سازمان میراث فرهنگی و بنیاد فردوسی در ششمین اجلاس میراث معنوی ناملموس یونسکو در ۲۷ نوامبر ۲۰۱۱ به ثبت جهانی رسید و همچنان روایتگر قصه‌های شاهنامه، اسکندرنامه، حکایت‌های اخلاقی و وقایع مذهبی است.

هر نغمه، هر واژه، پلی است میان گذشته و امروز تا نسل‌های آینده با فرهنگ و تاریخ خود آشنا شوند و روح حماسه و هنر ایران زمین، در قلب‌ها باقی بماند.

در خراسان‌شمالی، وقتی نقالی آغاز می‌شود، زمان متوقف می‌شود؛ دل‌ها تپش تازه می‌گیرد و صدای تاریخ در کوچه‌ها و خانه‌ها به آرامی نجوا می‌کند: قصه هنوز زنده است… و ما نیز زنده‌ایم در نغمه‌ها و شعرها…

صدای پای اسب‌ها، خش‌خش زره‌ها، فریاد رستم در میدان نبرد، نجواهای عاشقانه و اشک‌های مادرانی که فرزندانشان را در دل افسانه‌ها می‌بینند، همه و همه در نقالی زندگی می‌کنند.

گویی هر نقال، زمان را می‌پیچاند و شنونده را در دل حماسه‌ها رها می‌کند تا لحظه‌ای هم که شده، با تاریخ هم‌نفس شود.