رقص رنگ‌ها و آیین‌ها در چنشت؛ روستای شگفت‌انگیز ایران

ایرنا/ بیرجند - ایرنا - چِنِشت، یکی از هفت روستای شگفت‌انگیز ایران در شهرستان سربیشه، به‌ واسطه مراسم عروسی خاص و رنگارنگش که در فهرست ملی میراث معنوی به ثبت رسیده، نمادی زنده از فرهنگ و سنت‌های کهن ایرانی است. این آیین‌های باشکوه که ترکیبی از رنگ‌ها و آداب‌ورسوم منحصر به فرد است، هر ساله گردشگران و پژوهشگران بسیاری را به این نگین فرهنگی کویر جذب می‌کند.

به گزارش ایرنا، در دل کویر خشک و سوزان خراسان جنوبی، روستای چنشت مانند بهشتی رنگارنگ و زنده خودنمایی می‌کند؛ جایی که آداب و رسوم کهن، لباس‌های درخشان و جشن‌های سنتی، زندگی را به شکلی متفاوت و پرنشاط رقم می‌زند.

روستای چِنِشت واقع در ۶۰ کیلومتری جنوب شرقی بیرجند در خراسان جنوبی، یکی از بکرترین نقاط ایران است که با رنگ‌ها و آداب و رسوم خاص خود، تصویری زنده از فرهنگ غنی این منطقه را به نمایش می‌گذارد، این روستا که در دل دره‌ای کوهستانی قرار گرفته، با درها و پنجره‌های سبز، صورتی و نارنجی خانه‌هایش، رنگ و زندگی را به دل کویر آورده و هر گردشگری را مسحور رنگ‌ها، صداها و داستان‌های بومی این سرزمین می‌کند.

قدم زدن در کوچه‌ پس‌ کوچه‌های چنشت، سفری است به دنیایی پر از رنگ و شور؛ جایی که کودکان با لباس‌های گلدار و رنگارنگ خود، لبخندی به پهنای صورت دارند و پیر و جوان در شادی و رنگ‌پوشی، هم‌صدا و هم‌قدم‌اند.

پوشش مردم چنشت نمادی از هویت این دیار است؛ دامن‌های چین‌دار، روسری‌های پر از رنگ و لباس‌های درخشانی که هر چه توان مالی بیشتر باشد، جلوه‌ای پر زرق‌ و برق‌تر به خود می‌گیرند.

برای درک بهتر عمق فرهنگ و آداب‌ و رسوم چنشت، گروهی از خبرنگاران به این روستای شگفت‌انگیز سفر کردیم تا از نزدیک شاهد آیین‌های سنتی و مراسم باشکوه عروسی آن باشیم.

با قدم زدن در کوچه‌باغ‌های پررنگ و لعاب چنشت و دیدن لباس‌های محلی زنان و مردان روستا، گویی به دنیایی متفاوت و پر از رنگ و زندگی وارد شده بودیم، صدای موسیقی محلی که در فضا پیچیده بود، همراه با رقص‌های هماهنگ و شادی اهالی، حال و هوای خاصی به مراسم داده بود که نشان از پیوند عمیق مردم با سنت‌هایشان داشت.

مشاهده آیینی که چندین قرن است پابرجاست، تجربه‌ای ناب و بی‌بدیل بود که هر گردشگر و پژوهشگری را به تحسین وادار می‌کند، در این سفر، بیش از هر چیز، ارتباط نزدیک مردم با فرهنگشان و تلاش بی‌وقفه برای حفظ و انتقال این میراث ارزشمند به نسل‌های آینده، برایمان ملموس شد.

در قلب روستای چنشت، میدان اصلی چیزی فراتر از یک فضای ساده بود؛ خانه‌ای گرم و صمیمی که میزبان نمایشگاهی کوچک اما پررنگ از لباس‌های بومی و محلی بود. این نمایشگاه خانگی به همت زوجی مهربان و پرتلاش که با عشق و دلسوزی مجموعه‌ای از لباس‌های سنتی رنگارنگ و اصیل را گردآوری کرده بودند، شکل گرفته بود.

هر گردشگری که پا به این نمایشگاه می‌گذاشت، فرصتی ویژه پیدا می‌کرد تا یکی از این لباس‌های محلی را بر تن کرده و با پوششی کاملا بومی، به دل روستا بزند؛ کوچه پس کوچه‌های پر از رنگ و نور را کاوش کرده، با مردم مهربانش سلام و احوالپرسی کند و عکس‌هایی ناب و به یادماندنی ثبت کند. این تجربه نه فقط سفری تصویری بلکه سفری احساسی به دل فرهنگ و تاریخ زنده چنشت بود.

آن‌ها با روی باز و مهربانی، میهمانان را تشویق می‌کردند که لباس‌ها را بپوشند و خودشان را به زندگی واقعی مردم این روستا نزدیک‌تر کنند؛ تجر��ه‌ای که کمتر در سفرهای معمول دیده می‌شود، این مهمان‌نوازی ساده اما بی‌نظیر، دنیایی از خاطرات رنگارنگ و لحظات ناب را برای هر بازدیدکننده رقم می‌زد.

من هم لباسی از همان گنجینه رنگارنگ پوشیدم و پا به کوچه‌ پس‌ کوچه‌های پر رمز و راز روستا گذاشتم، هر قدم که برمی‌داشتم، انگار نه تنها در خاک چنشت، بلکه در دل تاریخ و فرهنگ این مردم زنده گام برمی‌دارم.

نسیمی که از دل کوه‌ها می‌وزید، با عطر رنگ‌های لباس و صدای خنده‌های کودکان در هم آمیخته بود و هر لحظه‌اش پر از حس زندگی و شادی بود، ساعتی بود در قاب زمان که خودم را در قالبی محلی یافتم، نفس کشیدم و در دل این فرهنگ اصیل غرق شدم. این تجربه برایم نه فقط یک گردش ساده، بلکه سفری بود به عمق روح یک سرزمین که هرگز فراموش نخواهم کرد؛ خاطره‌ای ماندگار که در تار و پود وجودم نقش بست.

در ادامه، افتخار داشتیم در یکی از شاخص‌ترین رسوم روستا، یعنی جشن عروسی سه روزه و سه‌شبۀ چنشت حضور پیدا کنیم و از نزدیک شاهد شکوه و زیبایی این آیین سنتی باشیم. در این مراسم، عروس با لباس‌ها و زیورآلاتی خاص و ارزشمند پوشیده می‌شود؛ کلاه‌هایی مزین به سکه‌های نقره عتیقه که نه‌تنها جلوه‌ای بی‌نظیر به او می‌بخشند، بلکه بیانگر سن و مقام اجتماعی هر زن چنشتی هستند.

گردنبندهای سنگینی که به گردن عروس آویخته می‌شود، حامل روایت‌ها و داستان‌های کهن مردم این دیار است و هر قطعه از این لباس و زیورآلات، میراثی گران‌بهاست که مادران با عشق و دقت برای روز عروسی دخترانشان آماده می‌کنند. حضور در این جشن، فرصتی بی‌نظیر برای لمس فرهنگ زنده و اصیل چنشت بود که هر لحظه‌اش سرشار از معنا و تاریخ بود.

چنشت نخستین گزینه روستای هدف گردشگری استان برای ثبت جهانی

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: روستای تاریخی و گردشگری چنشت در شهرستان سربیشه با طبیعت کوهستانی، بافت تاریخی اصیل و آیین‌های فرهنگی منحصربه‌فرد، به‌عنوان نخستین گزینه خراسان جنوبی برای کاندیداتوری ثبت جهانی معرفی شده است.

محمد عرب با اشاره به ویژگی‌های منحصر به فرد روستای چنشت، گفت: چنشت از جمله هفت روستای شگفت‌انگیز کشور شناخته شده و به‌ عنوان یکی از روستاهای هدف گردشگری استان به دلیل پوشش اهالی، آداب و رسوم، بافت قدیمی و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی‌اش، یکی از مقاصد مهم گردشگری در استان محسوب می‌شود.

وی با اشاره به مراسم باشکوه و سنتی عروسی روستای چنشت تصریح کرد: مراسم عروسی در این روستا طی سه روز برگزار می‌شود و از آیین‌های منحصربه‌فرد و ثبت‌شده در فهرست میراث معنوی کشور با شماره ۴۹ است.

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی ادامه داد: روز پیش از عروسی، عروس و داماد به همراه خانواده‌هایشان برای خرید ملزومات مراسم به شهرهای مجاور از جمله بیرجند، مشهد، زاهدان و زابل سفر می‌کنند و پارچه‌ها و لباس‌های کاملا سنتی و رنگی را تهیه می‌کنند، این لباس‌ها نشان‌دهنده هویت فرهنگی و هنر مردم چنشت است.

وی اضافه کرد: در روز عروسی، عروس و داماد سوار بر اسبی می‌شوند که توسط خانواده‌های آنان تزئین شده است، این اسب رنگارنگ و زینت داده شده، نمادی از شکوه و احترام به سنت‌هاست.

عرب بیان کرد: عروس و داماد با این اسب به خانه بخت می‌روند و این رسم از قدیمی‌ترین آیین‌های این روستا به شمار می‌رود.

وی تاکید کرد: مراسم با حضور گسترده مردم، اجرای موسیقی محلی، رقص‌های سنتی و دیگر آیین‌های بومی همراه است که فضای شادی و همدلی را در میان اهالی ایجاد می‌کند، این مراسم نماد پیوند عمیق فرهنگ، اجتماع و سنت‌های دیرینه مردم چنشت است که نسل به نسل منتقل شده و تا امروز پا برجاست.

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی عنوان کرد: این مراسم علاوه بر ارزش فرهنگی و اجتماعی، به تقویت هویت بومی و جذب گردشگران فرهنگی کمک می‌کند و نقش مهمی در حفظ و معرفی میراث ناملموس روستا دارد.

کلاه پولی؛ میراث فرهنگی ۴۰۰ ساله زنان چنشت

کلاه پولی یا همان کُلوتِه، سرپوش سنتی زنان چنشت است که بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارد و توسط بانوان هنرمند این روستا دوخته می‌شود

عرب درباره کلاه پولی، یکی از شاخص‌ترین نمادهای فرهنگی روستای چنشت یادآور شد: کلاه پولی یا همان کُلوتِه، سرپوش سنتی زنان چنشت است که بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارد و توسط بانوان هنرمند این روستا دوخته می‌شود.

وی افزود: این کلاه از پارچه‌های کرباس، چیت، متقال، ابریشم و غالبا مخمل‌های منجوق‌دوزی شده ساخته می‌شود و با رنگ‌های ترکیبی سبز، آبی، قرمز، صورتی و مشکی طراحی می‌شود.

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی ادامه داد: تزیینات آن شامل سکه‌های نقره قدیمی در اندازه‌های مختلف، منجوق‌ها، کریستال‌های شیشه‌ای و پلاستیکی رنگارنگ، و مهره‌های ریز و درشت است که جلوه‌ای بسیار زیبا و منحصر به فرد به این کلاه می‌دهد.

وی اظهار کرد: این کلاه از بالای پیشانی تا بالای گردن و روی گوش‌ها را می‌پوشاند و با دو بندک نازک به زیر چانه بسته می‌شود، علاوه بر زیبایی ظاهری، کلاه پولی نقش عرقچین را نیز دارد و سر را در چند لایه محافظت می‌کند.

عرب تاکید کرد: تمامی دختران و زنان چنشت از سن یک سالگی تا پایان عمر این کلاه را بر سر می‌گذارند و این سنت به عنوان بخشی از هویت فرهنگی آنان پابرجاست، همچنین کلاه کامل شده به عنوان هدیه از مادر به دختر در روز عروسی اهدا می‌شود و در طول مراسم عروسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی عنوان کرد: اگرچه طرح کلی کلاه در تمامی اقشار روستا مشابه است، اما جنس، دوخت و تزیینات آن به وضعیت اقتصادی خانواده‌ها بستگی دارد، این هنر بومی با شماره ثبت ۲۲۲۹ در فهرست میراث معنوی ناملموس کشور به ثبت رسیده و نمادی از اصالت و فرهنگ چنشت محسوب می‌شود.

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی با اشاره به زیرساخت‌های گردشگری روستای چنشت گفت: سه خانه مسافر در قالب اقامتگاه‌های بوم‌گردی فعال است و سه اقامتگاه دیگر نیز در دست ساخت است.

وی اظهار کرد: روستا از اینترنت پرسرعت بهره‌مند بوده و دارای خانه بهداشت، مدرسه، فروشگاه مواد غذایی، فروشگاه صنایع دستی و پست بانک است.

عرب با اشاره به جاذبه‌های طبیعی این روستا تصریح کرد: وجود دو غار تاریخی چهل چاه و چنشت، بقعه مبارکه سید حامد علوی، باغستان‌های سرسبز، چشمه‌های جوشان و قنات‌های کهن، از بارزترین ظرفیت‌های گردشگری این منطقه هستند.

وی همچنین به اشتغال و صنایع دستی مردم چنشت پرداخت و گفت: کشاورزی، به ویژه باغداری و مرغداری، شغل اصلی اهالی است و گردو محصول عمده روستا به شمار می‌رود، صنایع دستی نظیر سبدبافی، بافت گلیم و ساخت عروسک‌های محلی نیز در این روستا فعال است.

عرب، روستای چنشت را به‌دلیل قرارگیری در دامنه رشته‌کوه باغران، طبیعت کوهستانی متفاوت و اقلیمی خاص، یکی از مرتفع‌ترین و زیباترین روستاهای استان توصیف کرد و افزود: این روستا با ترکیب طبیعت، فرهنگ و آیین‌های زنده مردمی، ظرفیت‌های بالایی برای تبدیل شدن به مقصد گردشگری ملی و بین‌المللی دارد.

وی یادآور شد: چنشت به عنوان نخستین گزینه خراسان جنوبی برای کاندیداتوری ثبت جهانی، الگویی موفق از هم‌زیستی پایدار انسان و طبیعت است که ثبت جهانی آن می‌تواند به حفظ جمعیت روستا، رونق اقتصادی و توسعه پایدار منطقه کمک شایانی کند.

چنشت در آستانه ثبت جهانی؛ حفظ آیین‌های سنتی و مرمت بافت تاریخی

سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان سربیشه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا، اظهار کرد: چنشت، یکی از هفت روستای شگفت‌انگیز کشور است که به زودی پرونده ثبت جهانی خود را به سازمان یونسکو ارسال خواهد کرد.

هادی حق‌پناه افزود: این روستا با حفظ آیین‌های سنتی از جمله مراسم عروسی چندروزه و بقعه تاریخی سید حامد علوی، نمادی زنده از میراث فرهنگی و تاریخی شرق ایران است.

پرونده ثبت جهانی چنشت به عنوان دومین روستا گردشگری ایران به ‌زودی آماده و برای ارسال به یونسکو نهایی خواهد شد که امیدواریم با همکاری و همراهی مردم این اتفاق به‌ زودی رقم بخورد

وی بیان کرد: پرونده ثبت جهانی چنشت به عنوان دومین روستا گردشگری ایران به ‌زودی آماده و برای ارسال به یونسکو نهایی خواهد شد که امیدواریم با همکاری و همراهی مردم این اتفاق به‌ زودی رقم بخورد.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان سربیشه تصریح کرد: یکی از ویژگی‌های مهم روستای چنشت، حفظ مهارت‌های سنتی از جمله ساخت کلاه پولی است که به همراه مراسم عروسی چندروزه در این روستا اجرا می‌شود.

وی اضافه کرد: مراسم عروسی چنشت، همانطور که امروز شاهد بودید، یکی از عروسی‌های سنتی است که هنوز بر اساس آیین‌ها و رسومات قدیمی به مدت سه روز برگزار می‌شود، بخشی از این مراسم شامل حنابندان، بخش دیگری مربوط به بردن جهاز عروس به خانه داماد و بخش مهم دیگر مراسم، لباس پوشیدن داماد و رفتن او به سر چشمه آب برای حمام و سپس برگشت به خانه عروس است که این مسیر طبق سنت با اسب و بدون استفاده از ماشین طی می‌شود.

حق‌پناه ادامه داد: چند سال پیش با همکاری بنیاد مسکن، بافت روستا به صورت کامل مرمت شد و از نظر منظر طبیعی و شکل ظاهری، روستا به رنگ و جلوه بسیار زیبایی دست یافت، همچنین هر سال شاهد حضور گردشگران بیشتری در روستای چنشت هستیم.

وی با اشاره به اقدامات انجام شده برای ثبت جهانی این روستا عنوان کرد: بر اساس دستورالعمل یونسکو، باید در سه حوزه پایداری محیط زیستی، اقتصادی و فرهنگی اقدامات انجام شود، در بخش محیط زیست، جمع‌آوری زباله در محیط روستا با همکاری انجمن‌های محیط زیستی و دهیاری به صورت جدی دنبال شده و ماشین حمل زباله نیز از بخشداری دریافت شده است.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان سربیشه گفت: در حوزه زیرساخت‌ها، سرویس بهداشتی روستا در حال آماده‌سازی است و تابلوهای دو زبانه به زودی نصب خواهند شد، تمامی اقدامات از جمله مستندسازی تصاویر و گزارش‌ها به صورت دقیق انجام شده و در پرونده ثبت جهانی ارسال می‌شود.

وی اضافه کرد: اخبار و گزارش‌های مربوط به روستا نیز به طور مستمر توسط وزارتخانه رصد شده و لینک آنها در پرونده بارگذاری می‌شود، بازدیدهای ناظر یونسکو نیز گاهی بدون هماهنگی قبلی و به صورت سرزده انجام می‌شود و گزارش‌های آن به یونسکو ارسال می‌شود.

حق‌پناه عنوان کرد: امیدواریم ثبت جهانی روستای چنشت، موجب توسعه پایدار گردشگری، حفظ میراث فرهنگی و ارتقای سطح زندگی مردم این منطقه شود و نسل‌های آینده بتوانند این میراث ارزشمند را به خوبی حفظ کنند.

وی یادآور شد: روستای چنشت حدود ۴۸۰ خانوار و جمعیتی در حدود هزار و ۶۰۰ نفر دارد که از بسیاری از شهرهای اطراف بیشتر است، این روستا مهاجرت معکوس را تجربه می‌کند و بسیاری از ساکنان شغل آزاد دارند.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان سربیشه افزود: ایام تعطیل و مناسبت‌ها، ۱۰۰ در صد مردم در روستا حضور دارند و اکثرا در روستا خانه داشته و ساکن هستند.

اما در پس رنگ‌های پرشور این روستا، رنگ سبز بیشتر از هر رنگی خودنمایی می‌کند؛ رنگی که ریشه در باورهای مذهبی و تاریخی مردم چنشت دارد.

در بالاترین نقطه روستا آرامگاهی با گنبد سبز متعلق به سید حامد علوی، نواده امام صادق (ع)، قرار دارد که یاد و خاطره او همچنان در دل مردم زنده است و به همین دلیل رنگ سبز در لباس‌ها و آیین‌ها به وفور دیده می‌شود.

داستان‌های مرموزی نیز درباره غارهای اطراف روستا نقل می‌شود؛ غارهایی که به گفته اهالی به هم متصل‌اند و از آنها روایاتی درباره اجساد زن و کودکان پناهنده در آن‌ها شنیده می‌شود؛ روایت‌هایی که بخشی از تاریخ شفاهی و فرهنگ این منطقه را شکل داده‌اند.

روستای چنشت، با این همه رنگ، سنت و داستان، نمادی از اصالت و زندگی زنده در دل کویر ایران است، حفظ و معرفی چنین فرهنگ‌هایی نه تنها به شناخت بهتر ایران کمک می‌کند، بلکه دریچه‌ای به سوی درک عمیق‌تر از هویت و تاریخ مردمان این سرزمین است.

آخرین خبر خراسان جنوبی در اینستاگرام : https://instagram.com/skhorasan_today