غمِ رود در الیگودرز؛ کِشت‌ها در عطش انتقال آب قمرود سوختند

ایده انتقال آب از سرشاخه‌های دز به فلات مرکزی (به ویژه شهرهایی، چون قم) از دهه ۱۳۸۰ در دستور کار وزارت نیرو قرار گرفت.

پروژه انتقال آب الیگودرز به قم در تاریخ ۵ خرداد ۱۳۹۰ به طور رسمی با حضور مقامات کشوری افتتاح شد.  در فاز نخست این طرح، تونلی به طول ۳۶ کیلومتر حفاری شد که بخشی از مسیر انتقال آب را تشکیل می‌داد.

اجرای کامل این طرح امکان انتقال سالانه ۱۸۱ میلیون متر مکعب آب از رودخانه‌های الیگودرز به سد کوچری و شبکه تأمین آب شهر‌های مقصد از جمله قم بوده است.

 در طول اجرای طرح، چند سد انحرافی و سازه‌های آبی برای جمع‌آوری جریان و هدایت آن به تونل‌ها پیش‌بینی شد. بخش‌هایی از مطالعات مهندسی ژئوتکنیک و زمین‌شناسی مسیر تونل‌ها و سازه‌ها در مقالات علمی منتشر شده است؛ این مطالعات نشان داده‌اند که شرایط سنگی مسیر (شامل شیست، مارن، آهک و دولومیت) پیچیده است و در برخی نقاط مشکلاتی مانند ورود مواد آبدار و گِل به تونل پیش آمده است.

سرنوشت نافرجام پروژه انتقال آب قمرود؛ مهاجرت‌های سنگین برای الیگودرز 

یک شهروند الیگودرزی می‌گوید: این شهر با وجود منابع آبی فراوان که متأسفانه از طریق خط انتقال آب (قمرود)، یا در واقع غمرود، به قم انتقال داده می‌شود، کشاورزان مجبور هستند به کاشت محصولات به‌صورت دیم اقدام کنند.

وی ادامه داد: انتقال آب الیگودرز به شهرستان قم باعث تغییرات اقلیمی و زیست‌محیطی در این شهرستان گردیده است و همین امر عاملی شده است که نیروی کار جوان شهرستان، به دلیل ناکافی بودن منابع آبی و کشت و کار، به شهر‌های بزرگ برای کار و تأمین مخارج زندگی مهاجرت کنند.

این شهروند با اشاره به مهاجرت‌های ساکنین الیگودرز در ادامه می‌گوید: یک معضل اجتماعی است که با وجود عدم توانایی تأمین نیاز‌های اولیه شهر‌ها از جمله آب و برق و نان، فشار بیشتری به شهر‌های بزرگ وارد می‌شود تا بتوانند این نیاز‌ها را تأمین کنند و خواهشمندیم هر چه سریع‌تر نسبت به قطع صددرصدی انتقال آب اقدام کنید.

انتقال آب از الیگودرز؛ طرحی با اهداف بزرگ و دستاوردی اندک

پروژه انتقال آب الیگودرز به قم با اهدافی انجام شد. با توجه به محدودیت منابع داخلی شهر، این پروژه می‌تواند بخشی از کسری آب شرب را تأمین کند.
آب مطمئن‌تر می‌تواند به توسعه صنایع، جذب سرمایه‌گذاری و بهبود کیفیت زندگی کمک نماید.

انتقال آب به مناطق کم‌آب، برنامه‌ای در چارچوب کلان برای بازسازی منابع آبی فلات مرکزی تلقی می‌شود.  
این پروژه نه تنها برای قم بلکه برای شهر‌ها و روستا‌های مسیر مانند ساوه، گلپایگان، محلات، خمین و ... نیز قرار است خدمات آب‌رسانی داشته باشد.  

در پشتِ رؤیا‌های بزرگ، سایه‌ی خطر‌ها و نقد‌های جدی

با وجود اهداف بلند و چشم‌انداز‌های بزرگ، این پروژه چندین نقد و خطر جدی نیز داشته است.
بر اساس گزارش‌های محلی، اجرای طرح باعث افت شدید سطح آب زیرزمینی، خشک شدن چاه‌ها و ناراحتی کشاورزان و اهالی روستا‌ها شده است. اشاره شده است که بیش از ۶۰ حلقه چاه در منطقه خشک شده و ۱۷۱ حلقه در آستانه خشک شدن قرار دارند.  

در برخی روستاها، به دلیل خشک شدن منابع آبی، مردم مجبور به مهاجرت شده‌اند.
یکی از انتقادات جدی، موضوع عدالت در تخصیص آب است؛ از دید مردم منطقه مبدأ، اختصاص منابع آبی منطقه آنها برای مصرف در استان‌های دیگر، بدون جبران کافی یا تضمین منابع جایگزین، نامنصفانه است.  

مسیر تونل از نظر سنگ‌شناسی پیچیده است و در برخی بخش‌ها ورود مواد آبدار پیش‌بینی نشده اتفاق افتاده است، که باعث تأخیر یا بازنگری در پروژه شده است.

 در حین حفاری، پس از حدود ۹۱۹ متر پیشرفت، جریان شدید سیلت آبدار وارد تونل شد، که باعث ایجاد حفره در سطح زمین شده است.

برخی مراجع دینی و حقوقی اعلام کرده‌اند که استفاده از این آب باید با اجازه مالکان اصلی آب منطقه مبدأباشد.  

همچنین در رسانه‌ها و میان مردم، موضوع نام‌گذاری پروژه (مثلاً به نام "قم‌رود") و ابهامات در مسیر آن مطرح شده و مورد اعتراض نمایندگان منطقه الیگودرز نیز بوده است.  
برخی گزارش‌ها بیان می‌کنند که تعهداتی که قرار بود به منطقه مبدأ داده شود (مثل تخصیص آب معادل یا ساخت سد‌های جبران) تاکنون تحقق نیافته است.  

فرماندار الیگودرز گفته است که قرار بوده ۴۶ میلیون متر مکعب آب به این منطقه اختصاص یابد، اما هنوز اقدامی نشده است.  

تغییر در الگوی جریان آب، برداشت از منابع آب سرشاخه‌ها و تخلیه آب به مناطق جدید، می‌تواند تأثیرات منفی بر زیست‌بوم رودخانه و محیط پیرامون داشته باشد. برخی منتقدان طرح معتقدند که این پروژه به تخریب زیست‌بوم منطقه کمک می‌کند.  

---

بازار

---

اجرای فاز دوم این طرح برآورد شده به هزینه‌ای بالغ بر هزار‌ها میلیارد تومان باشد.