زاینده‌رود تنها یک مسیر آب نیست / چالشی بزرگ‌تر از زاینده‌رود برای اصفهان نداریم

ایسنا/ یک پژوهشگر و فعال محیط زیست گفت: زاینده‌رود تنها یک مسیر آب نیست، بلکه همچون درخت نارونی است که شاخه‌های آن در تمام ذرات این شهر جریان داشته است، گفت: چیزی مهم‌تر و چالشی بزرگ‌تر از زاینده‌رود برای اصفهان نداریم.

حشمت‌الله انتخابی شنبه سوم آبان در نشست خبری «اصفهان، میراث جهانی ما» اظهار کرد: امروز هر شهروند اصفهانی باید نسبت به زاینده‌رود احساس مسئولیت داشته باشد.

---

بازار

---

وی با تأکید بر جایگاه تاریخی و حیاتی زاینده‌رود برای اصفهان افزود: بی‌شک اصفهان از نظر جغرافیایی، تاریخی، موقعیت اجتماعی، سیاسی و هنری قلب ایران است. شهری که در جهان با عنوان «شهر جهانی» شناخته می‌شود و شاهرگ حیاتی آن، زاینده‌رود، امروز آسیب جدی دیده است. برخی حتی برای این رودخانه فاتحه می‌خوانند و باور کرده‌اند که باید برای نبودش برنامه‌ریزی کنیم. این در حالی است که بسیاری از مسئولان و حتی برخی از تحصیل‌کردگان ما شناخت درستی از زاینده‌رود ندارند.

این کنشگر و فعال محیط زیست ادامه داد: اگر از بسیاری از مردم بپرسیم زاینده‌رود کجاست، به همان خط باریکی اشاره می‌کنند که روزگاری آبی بود و امروز خاکی‌رنگ شده است، اما زاینده‌رود تنها یک مسیر آب نیست، بلکه همچون درخت نارونی است که شاخه‌های آن در تمام ذرات این شهر جریان داشته است. از هزاران سال پیش، زمانی پیش از شکل‌گیری زبان فارسی امروزی، به این شاخه‌ها «مادی» گفته می‌شده است، واژه‌ای که در هیچ جای ایران جز اصفهان وجود ندارد.

انتخابی تصریح کرد: از هر مادی، جوی‌ها و جدول‌های بسیاری منشعب می‌شد و آب زاینده‌رود به خانه‌ها، باغ‌ها، مدارس، مساجد، غسال‌خانه‌ها و یخچال‌های سنتی می‌رسید. هیچ خانه و مزرعه‌ای از این رود بی‌نیاز نبوده است. این آب، ریشه حیات در اصفهان بوده و خواهد بود.

وی خاطرنشان کرد: نتیجه سخنم این است که ما چیزی مهم‌تر و چالشی بزرگ‌تر از زاینده‌رود برای اصفهان نداریم. از همه فعالان اجتماعی و فرهنگی می‌خواهم لحظه‌ای از زاینده‌رود غافل نشوند، چرا که اگر این رود از میان برود، اصفهان نیز دیگر وجود نخواهد داشت. امیدوارم هیچ‌گاه به چنین روزی نرسیم.

این کنشگر و فعال محیط زیست اظهار کرد: وقتی از من می‌پرسند برای احیای زاینده‌رود آیا امیدی هست؟ می‌گویم چاره‌ای جز امید نداریم. این فاجعه نتیجه بی‌خردی انسان‌هاست و با خرد انسانی قابل جبران است. تغییر اقلیم و کاهش بارش داشته‌ایم، اما این کمبود تنها حدود ۱۱ تا ۲۰ درصد است و قابل مدیریت بوده، پس نمی‌توان آن را علت اصلی خشکی زاینده‌رود دانست.

انتخابی افزود: گاهی از زاینده‌رود به عنوان رودخانه فصلی یاد می‌شود یا اصفهان را «شهر کویری» می‌نامند و می‌گویند آب از کارون به کویر منتقل شده است؛ در حالی که اصفهان هزار سال پیش لقب «تصویر بهشت» را داشته است. 

وی در پایان با اشاره به سابقه تاریخی رودخانه گفت: در طول تاریخ، تنها در ۱۲۸۸ هجری قمری، در دوران قحطی بزرگ، زاینده‌رود از لنجان تا اصفهان خشک شد و به‌جز آن تا ۱۳۷۹ هیچ زنده‌ای خشکی این رود را ندیده بود. اکنون بیش از ۹۰ درصد ایام سال رودخانه خشک است و بسیاری از مسئولان هنوز درک درستی از عمق فاجعه ندارند. خواهش می‌کنم حتی یک دم از زاینده‌رود غافل نشویم؛ چراکه حیات اصفهان به حیات این رود گره خورده است.

 تلنگری برای نگاه علمی، منطقی و اصولی به زاینده‌رود

طاهره دادخواه، دندانپزشک و فعال محیط زیست نیز با اشاره به اهمیت زاینده‌رود به‌عنوان میراث طبیعی و تاریخی اصفهان اظهار کرد: اصفهان جزء ۱۰ شهر تاریخی مهم جهان است و در حقیقت به‌عنوان یکی از میراث‌های تاریخی ساخته دست بشر شناخته می‌شود که در کنار یک میراث طبیعی یعنی زاینده‌رود شکل گرفته است. می‌توان گفت زاینده‌رود مادر مدنیت در اصفهان است، زیرا همان‌گونه که در تاریخ می‌بینیم، انسان‌ها همواره در کنار رودها تمدن‌ها را بنا کرده‌اند و شهرها به واسطه برکت همین رودخانه‌ها شکل گرفته‌اند. اصفهان نیز از برکت زاینده‌رود بنا شده است.

وی افزود: اکنون در شرایطی هستیم که این میراث طبیعی دچار بحران شده و به تبع آن، اصفهان نیز آسیب دیده است. نمود این مسئله را امروز در پدیده فرونشست زمین می‌بینیم که متأسفانه به شکل مکرر در مناطق مختلف تکرار می‌شود. سال‌هاست کارشناسان درباره این پیامدها هشدار داده‌اند و امروز اثراتش آشکار شده است. حدود ۲۵ سال است که زاینده‌رود در بیشتر روزهای سال خشک است و تنها چند روز در سال جریان دارد. در این مدت بسیاری از نیازها از طریق برداشت بی‌رویه از آب‌خوان‌ها تأمین شده که باعث خالی شدن سفره‌های زیرزمینی و بروز پدیده خطرناک و ویرانگر فرونشست شده است؛ بحرانی که اگر ادامه یابد، در سال‌های آینده اثرات بسیار شدیدتری خواهد داشت.

دادخواه ادامه داد: در طول این ۲۵ سال بررسی‌های متعددی درباره جوانب مختلف مسئله انجام شده و تقریباً همه به این نتیجه رسیده‌اند که ریشه اصلی بحران زاینده‌رود در ضعف حکمرانی آب است. پارامترهایی مانند شفافیت، پاسخگویی، عدالت و کارایی که اساس حکمرانی خوب به شمار می‌روند، در این حوزه رعایت نشده‌اند. البته این مسئله مختص زاینده‌رود نیست و در بسیاری از بخش‌های کشور مشاهده می‌شود، اما در اصفهان به دلیل اهمیت حیاتی زاینده‌رود، نمود آن بسیار آشکارتر است.

وی با بیان اینکه اصفهان دارای پشتوانه عظیم فرهنگی و مدیریتی در حوزه آب بوده است، اظهار کرد: ما در گذشته نظام مدیریت بسیار پیشرفته‌ای بر منابع آب داشتیم؛ از جمله نظام‌نامه تقسیم آب زاینده‌رود که اگر به آن توجه می‌شد، هرگز به وضعیت امروز نمی‌رسیدیم. این نظام‌نامه که امروزه به نام طومار شیخ بهایی شناخته می‌شود، در حقیقت ریشه‌ای بسیار قدیمی‌تر دارد و بر اساس شواهد تاریخی، دست‌کم به دوران اردشیر بابکان بازمی‌گردد. در این تقسیم‌نامه‌ها اصول حکمرانی خوب آب رعایت شده بود؛ همان مفاهیمی که امروز علم جدید از آن سخن می‌گوید.

این فعال محیط زیست توضیح داد: برای مثال در نظام‌نامه سنتی زاینده‌رود مفهوم مشارکت به‌صورت واقعی وجود داشت. در سلسله‌مراتب تصمیم‌گیری، از بالاترین تا پایین‌ترین سطح از مدیران و ناظران تا کشاورزان و روستاییان همه در فرایند تصمیم‌سازی، اجرا و نظارت نقش داشتند. این سطح از مشارکت مردمی، نمونه‌ای کامل از حکمرانی مشارکتی است، همچنین شفافیت در این نظام‌نامه کاملاً رعایت می‌شد؛ تمامی تصمیمات و گزارش‌ها مکتوب و در معرض دید عموم بود، بازرسی‌ها و انتخابات به‌صورت منظم انجام می‌شد و مردم در جریان جزئیات تقسیم آب قرار می‌گرفتند.

دادخواه افزود: ما چنین دانش و فرهنگ مدیریتی ارزشمندی در گذشته داشتیم، اما از آن بهره نگرفتیم. امیدوارم یکی از دستاوردهای همین کنگره این باشد که از این خرد تاریخی استفاده کنیم و از این پس با رویکردی علمی، منطقی و اصولی به مسئله آب نگاه کنیم. امیدوارم این رویداد بتواند آگاهی عمومی را نسبت به ظرفیت‌های فرهنگی و عقلانیت مدیریتی موجود افزایش دهد و گامی مؤثر در مسیر اصلاح وضعیت زاینده‌رود و حکمرانی آب  باشد.

کنشگر و دوستدار محیط زیست گفت: از همه فعالان اجتماعی و فرهنگی می‌خواهم لحظه‌ای از زاینده‌رود غافل نشوند، چراکه اگر این رود از میان برود، اصفهان نیز دیگر وجود نخواهد داشت. 

انتهای پیام