اثرات و پیامدهای تغییر اقلیم بر بخش کشاورزی

ایسنا/ معاون پژوهش و فناوری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام گفت: تغییرات اقلیمی در ایران با افزایش دما، کاهش بارندگی و خشکسالی‌های مکرر، منابع آب و خاک کشور را با تهدید جدی مواجه کرده است؛ تهدیدی که مستقیماً امنیت غذایی و معیشت کشاورزان را نشانه گرفته است.

فریدون سلیمانی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: تغییر اقلیم به معنای دگرگونی در رفتار اقلیمی یک منطقه خاص در مقایسه با الگوی بلندمدت مورد انتظار آن است. این پدیده در ایران با شدت بیشتری خود را نشان داده، چرا که تنها ۱۵ درصد از کشور در مناطق مرطوب و نیمه‌مرطوب قرار دارد، در حالی که ۶۵ درصد آن در مناطق خشک واقع شده است.

---

بازار

---

وی خاطرنشان کرد: سهم ایران از منابع آب شیرین جهان کمتر از یک درصد است و توزیع زمانی و مکانی بارش نیز بسیار نامناسب است به‌طوری‌که ۷۰ درصد بارندگی در تنها ۲۵ درصد از سطح کشور رخ می‌دهد و ۷۵ درصد بارش‌ها نیز خارج از فصل آبیاری اتفاق می‌افتد.

سلیمانی توضیح داد: یکی از نمودهای بارز و منفی تغییر اقلیم، خشکسالی است که در قالب‌های مختلفی از جمله خشکسالی هواشناسی، هیدرولوژیکی، کشاورزی و اقتصادی-اجتماعی بروز می‌کند. در نوع هواشناسی، کاهش بارندگی و افزایش دما مشاهده می‌شود؛ در نوع هیدرولوژیکی، خشک شدن چشمه‌ها، قنات‌ها و تبدیل جریان رودخانه‌ها از دائمی به فصلی رخ می‌دهد. خشکسالی کشاورزی با کاهش کمیت و کیفیت محصولات همراه است و در نوع اقتصادی-اجتماعی، ترک کشاورزی، متروکه شدن اراضی، بیکاری، فقر، مهاجرت و تهدید امنیت غذایی را به دنبال دارد.

معاون پژوهش و فناوری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام تشریح کرد: نخستین و مهم‌ترین پیامد منفی تغییر اقلیم، آسیب‌پذیری منابع آب است. کاهش بارش‌های مؤثر و افزایش تبخیر موجب افت شدید آب‌های زیرزمینی و خشکیدن چشمه‌ها و قنات‌ها شده است. کشاورزی، به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب، در خط مقدم این بحران قرار دارد و ادامه این روند به معنای محدود شدن سطح زیر کشت و حذف کامل برخی محصولات در مناطق آسیب‌پذیر خواهد بود.

وی بیان کرد: بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که در پنج دهه گذشته، دمای کشور به‌طور میانگین هر دهه ۰.۴۱ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته و بارندگی سالانه نیز به ازای هر سال ۱.۲ میلی‌متر کاهش داشته است. در همین دوره، حجم منابع آب تجدیدپذیر از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به ۱۰۴ میلیارد مترمکعب رسیده که نشان‌دهنده کاهش ۲۶ میلیارد مترمکعبی است؛ رقمی که زنگ خطر جدی برای آینده کشاورزی و منابع طبیعی کشور محسوب می‌شود.

سلیمانی تأکید کرد: دومین پیامد منفی تغییر اقلیم، آسیب‌پذیری منابع خاک است. خاک، بستر حیات و تولید کشاورزی است و تغییر اقلیم موجب افزایش شوری و قلیایی، کاهش ماده آلی و تخریب ساختمان خاک شده است. این عوامل در نهایت به فرسایش شدید، تغییر کاربری اراضی، تخریب پوشش گیاهی و کاهش تولید در مناطق خشک منجر می‌شود.

وی افزود: کاهش بارندگی و افزایش تبخیر، ساختار خاک را منهدم کرده و شور شدن آن در مناطق خشک، تولید را به‌شدت کاهش داده است. در واقع، تغییر اقلیم همان‌قدر که منابع آب را تهدید می‌کند، کیفیت و سلامت خاک را نیز در معرض خطر قرار داده و امنیت غذایی را از دو جهت تحت فشار قرار می‌دهد.

معاون پژوهش و فناوری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام اضافه کرد: سومین پیامد منفی، کاهش عملکرد و کیفیت محصولات زراعی است. گرمای بیش از حد، فرآیندهای رشد گیاه، گل‌دهی و تشکیل دانه را مختل کرده و موجب کاهش تولید گندم، جو، برنج و دیگر محصولات اساسی شده است.

سلیمانی یادآور شد: این روند نه‌تنها تولید را کاهش می‌دهد، بلکه مستقیماً امنیت غذایی کشور را هدف قرار می‌دهد. در شرایطی که جمعیت رو به افزایش است و نیاز به منابع غذایی بیشتر داریم، کاهش عملکرد محصولات زراعی می‌تواند تبعات اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای به همراه داشته باشد.

وی گفت: چهارمین پیامد منفی تغییر اقلیم، گسترش آفات و بیماری‌های گیاهی و دامی است. افزایش دما، دوره تکثیر بسیاری از آفات را کوتاه‌تر کرده و موجب گسترش پراکنش آنها شده است.

سلیمانی افزود: این شرایط باعث افزایش احتمال ظهور آفات ثانویه، طغیان آفات مقاوم به خشکی و کاهش کارایی دشمنان طبیعی می‌شود. به‌عنوان مثال، در شرایط گرم و مرطوب، بیماری زنگ گندم شدت می‌گیرد. در نتیجه، علاوه بر خسارت بیشتر به محصولات، نیاز به مصرف سموم افزایش یافته و تبعات زیست‌محیطی و اقتصادی سنگینی را به دنبال دارد.

معاون پژوهش و فناوری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام با بیان اینکه پنجمین پیامد منفی در بخش دام، طیور و آبزیان مشاهده می‌شود ادامه داد: استرس‌های گرمایی، کاهش تولید شیر و گوشت، افزایش بیماری‌ها و کاهش کیفیت و کمیت علوفه مراتع از جمله این پیامدهاست.

وی گفت: این عوامل نه‌تنها دامداری را مختل کرده، بلکه حیات وحش و پرندگان را نیز تحت تأثیر منفی قرار داده‌اند. شور شدن و گرم شدن منابع آبی، حیات آبزیان را تهدید کرده و موجب کاهش تنوع زیستی شده است؛ موضوعی که در بلندمدت می‌تواند اکوسیستم‌های طبیعی را دچار اختلال کند.

سلیمانی توضیح داد: در نهایت، پیامدهای اجتماعی و اقتصادی تغییر اقلیم را نباید کم‌اهمیت دانست. کاهش درآمد، بدهکاری کشاورزان، رها شدن زمین‌های کشاورزی و مهاجرت از روستا به شهر از جمله این پیامدهاست.

وی گفت: این روند، ساختار اجتماعی روستا را متزلزل کرده و جمعیت را به حاشیه‌نشینی در شهرها سوق می‌دهد؛ موضوعی که بی‌ثباتی در امنیت و جامعه را به دنبال دارد. تغییر اقلیم منتظر ما نمی‌ماند؛ یا باید خود را تطبیق دهیم یا هزینه‌های سنگین آن را بپردازیم. برای پیشگیری از بحران‌های گسترده‌تر، اجرای برنامه‌های سازگاری و ارائه راهکارهای کاهش اثرات منفی ضروری است تا بتوانیم در برابر شرایط پیش‌رو تاب‌آور باشیم.

انتهای پیام