سکوت هفت هزار ساله نگهبانان سنگی مشگین‌شهر

ایرنا/ مشگین‌شهر - ایرنا - تندیس‌هایی با چشمان حیرت‌زده و بدون دهان در منطقه باستانی"پیرازمیان" مشگین‌شهر، تاریخ رازآلود تمدن‌های ماقبل هخامنشی را در دل خود نگهداشته‌اند.

به گزارش ایرنا، 'شهریئری' منطقه‌ای تاریخی با وسعت ۴۰۰ هکتار است که در یک کیلومتری روستای "پیرازمیان" قرار دارد ، پیرازمیان یا "بورازما" اصطلاحی محلی به معنی "اینجا نیا" بوده و در زمانی دور برای ترساندن دشمنان به آن 'بورازما ' گفته‌اند ، این منطقه در ۲۵ کیلومتری شرق مشگین‌شهر و ۶۰ کیلومتر دورتر از اردبیل در نزدیکی سبلان و کنار رودخانه قره‌سو واقع شده است.

---

بازار

---

شهر یئری مجموعه‌ای است گسترده با آثار برجسته شامل قلعه، گورستان و معبد سنگی که قدمت آن بنا بر کاوش‌های باستان‌شناسی به حدود هفت هزار سال پیش از میلاد و دوران مفرغ تا عصر آهن می‌رسد.

سرزمین رازهای سنگی

طبق اعلام اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مشگین‌شهر، این مجموعه در محور شمال‌غرب کشور از نظر باستان‌شناسی بی‌نظیر است و سنگ‌نوشته‌ها و پیکره‌های انسانی بدون دهان که در معبد سنگی مشاهده می‌شود، نشان از آیین‌های آیینی و مذهبی مردم باستان منطقه دارد.

سنگ‌افراشته‌های ‎ ۷۰تا ‎ ۳۶۰سانتی متری که نقش انسان به صورت دارند و نگهبانانی هستند که دست به سینه و معمولا بدون دهان و ساکت به صف کشیده‌اند و به گفته باستان شناسان، به جز هفت قطعه مشابه در منطقه 'حکاری' ترکیه و یک قطعه هم در' قپوزستان' جمهوری آذربایجان نظیری برای آنها وجود ندارد.

سنگ‌افراشته‌های ‎ ۷۰تا ‎ ۳۶۰سانتی متری که نقش انسان به صورت دارند و نگهبانانی هستند که دست به سینه و معمولا بدون دهان و ساکت به صف کشیده‌اند

در سال‌های اخیر عملیات مطالعاتی، حفاظتی و مرمتی در محدوده شهر یئری با هدف حفظ اصالت و پیشگیری از آسیب‌های طبیعی انجام گرفت و اجرای حصار حفاظتی پیرامون محوطه، مرمت ابتدایی پایه‌های سنگی، مستندسازی سازه‌ها و تهیه نقشه‌های دقیق توپوگرافی از جمله اقدامات مهم میراث فرهنگی بوده است.

کارشناسان میراث فرهنگی معتقد هستند که شهریئری از جمله چهار محوطه تاریخی شاخص شمال‌غرب کشور است که قابلیت ثبت جهانی دارد و با آماده‌سازی پرونده تکمیلی برای یئری، تلاش می‌کنند این اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود تا زمینه حفاظت و معرفی بین‌المللی آن فراهم آید.

از دیدگاه مردم مشگین‌شهر نیز شهر یئری نه تنها یک محوطه باستانی، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی مردم این شهرستان و شاید شمال غرب کشور است و ساماندهی هر چه بیشتر مسیرهای گردشگری و امکانات رفاهی برای بازدیدکنندگان آن ضرورت دارد.

قدمتی فراتر از تاریخ مکتوب ایران

مطابق گزارش‌های پژوهشی منتشر شده باستان‌ شناسان داخلی و خارجی شهریئری بیش از ۳۰۰ سنگ‌تندیس انسانی را در خود جای داده است که همگی مشخصه‌ای مشترک از جمله نداشتن دهان، چشمان دایره‌ای و حالت‌های آیینی و رازآلود دارند ، این ویژگی‌ها سبب شده محققان شهریئری را یکی از نخستین مراکز آیینی فلات ایران بدانند.

این مجموعه در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت و تاکنون چند مرحله کاوش رسمی در آن انجام شده است و یافته‌ها نشان می‌دهد که منطقه، پیش‌درآمد شکل‌گیری تمدن‌های محلی پیش از اورارتو و ماد بوده است.

به گفته کارشناسان، در اولین کاوش‌ها در شهریئری در دهه ۵۰ قبرهای عصر آهن کشف شد، سفال‌های دوره مس‌سنگی نیز بدست آمد و قدمت منطقه را به سه هزار و ۵۰۰ سال پیش از عصر آهن برگرداند، برخی از سفال‌ها منقوش و برخی با طرح سبدی بود و تعدادی سفال دو لایه نیز در حفاری کشف شد که احتمال می‌رود لایه دوم سفال برای ترمیم قسمت‌های شکسته سفال به کار رفته‌ است.

در منطقه شهریئری تعداد زیادی سنگ شیشه برنده (ابسیدین) کشف شده است ، از ابسیدین برای برش سنگ‌های سخت در مس‌سنگی استفاده شده‌ است و چند دوره تاریخی از مس‌سنگی، عصر آهن یک و عصر آهن ۲ نیز مشخص و بقایایی از قلعه‌ای متعلق به دوره آهن نیز کشف شد.

در فصول بعدی حفاری، بقایایی از سفال، مفرغ و نقوش انسانی دیده شد که باستان‌ شناسان آنها را نذوراتی متعلق به معبد می‌دانستند ، یکی از این دو معبد در زیر دیوار دفاعی قلعه قرار داشته است و باستان شناسان نتیجه گرفتند در دوره اورارتویی که ساکنان شهریئری بر روی معبد خود قلعه ساخته بودند از دین خود روی گردانده‌اند و خدای اورارتویی (خالدی) را پذیرفته‌اند.

وزیر وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در سال ۱۴۰۱ در بازدید از این مجموعه تاریخی گفت: محوطه باستانی شهریئری به عنوان یکی از بزرگترین محوطه‌های باستانی کشور دارای قدمتی هشت هزار ساله است و قابلیت منحصر بفردی جهت تبدیل شدن به پایگاه ملی باستان شناسی دارد.

حفاظت و معرفی جهانی

شهریئری ظرفیت تبدیل به یکی از محورهای اصلی گردشگری فرهنگی کشور را دارد و باید حفاظت علمی، ثبت جهانی و مطالعات باستان‌سنجی دقیق همچنان در اولویت برنامه‌های ملی میراث فرهنگی قرار بگیرد و البته تهدیدهای ناشی از عوامل طبیعی و توسعه بی‌رویه روستاهای اطراف جدی گرفته شود.

این مجموعه در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت و تاکنون چند مرحله کاوش رسمی در آن انجام شده است و یافته‌ها نشان می‌دهد که منطقه، پیش‌درآمد شکل‌گیری تمدن‌های محلی پیش از اورارتو و ماد بوده است

در سال ۱۴۰۲ رئیس اداره میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی شهرستان مشگین‌شهر از پایان ساماندهی محوطه تاریخی پایگاه ملی شهریئری و بهره‌برداری از آن همزمان با هفته میراث‌ فرهنگی خبر داد.

این اداره اعلام کرد که فاز نهایی ساماندهی شهر یئری به اتمام رسیده و در مرحله بهره‌برداری قرار دارد و اجرای دیوار پیرامونی و تکمیل سازه ضلع شمالی و جنوبی محوطه سنگ افراشته‌ها، نصب درهای ورودی، سنگ‌فرش مسیر دسترسی و پیرامون و داخل محوطه سایت از جمله اقدامات انجام شده بود.

همچنین احداث سکوی نشیمن سنگی در داخل سایت، تاسیسات الکتریکی و پیاده‌راه چوبی از دیگر اقدامات تکمیلی در این پایگاه ملی است که مجموعه را برای پذیرایی بهتر از بازدیدکنندگان آماده کرده است.

شهریئری، امروز یکی از مقاصد برجسته گردشگری فرهنگی استان اردبیل به‌شمار می‌رود؛ جایی که سنگ‌ها سخن می‌گویند و هر پیکره، داستانی از دوران فراموش‌شده فلات ایران را روایت می‌کند.

به گفته کارشناسان، حفظ این مجموعه و معرفی علمی آن می‌تواند زمینه‌ساز رونق پایدار گردشگری فرهنگی در شمال کشور باشد و مشگین‌شهر را به کانون مهم جغرافیای باستانی ایران تبدیل کند.

شهرستان تاریخی و گردشگرپذیر مشگین‌شهر در شمال غربی اردبیل واقع شده است.