قصابی بلوط‌ها؛ زخم‌های غفلت بر تَن زاگرس

ایرنا/ ایلام- ایرنا - زاگرس این تاریخ زنده و سبز غرب ایران، این روزها زیر سایه‌ غفلت و سهل‌انگاری زخمی تازه برداشته است از «دانوک» ایوان تا «بلوطستان» بدره و دامنه‌های کبیرکوه تیغ تبرِ قصابان طبیعت در کنار طغیان آفات بر جان درختان بلوط نشسته و این میراث هزاران ساله‌ را تا مرز نابودی کشانده است.

به گزارش ایرنا، در دامنه‌های خاموش «دانوک» شهرستان ایوان، صدای تَبر از دل کوه برمی‌خیزد، صدایی که نه‌ تنها تنه‌ بلوط که ریشه‌های هویت، حافظه و شکوه زاگرس را می‌بُرد.

---

بازار

---

آنجا که هر درخت شناسنامه‌ یک قوم و هر برگ، برگ زرینی از تاریخ مقاومت این دیار است اکنون خاک در زیر پای طمع و غفلت می‌سوزد.

بلوط این درخت استوار و نجیب قرن‌ها سایه و سخاوتش را بی‌ادعا نثار مردمان زاگرس کرده است، بلوطی که با باران زیست، با داغ آتش سوخت، اما خم به شاخه نیاورد.

امروز اما ستیغ‌اش نه در برابر باد که زیر اَره و تَبر می‌افتد و ساقه‌هایی که زمانی مأمن پرندگان بودند، بر خاک سرد می‌غلتند.

در ضلع شرقی دانشگاه و بیمارستان رازی شهر ایلام جایی که باید دانش و درمان جوانه بزند، اکنون خاک زخمی از ریشه‌های کَنده‌شده می‌نالد و این آغاز «زمین‌خواری» است که خاک بِکر زاگرس را به یغما می‌برد.

مشاهده‌های میدانی و تصاویر منتشر شده از این منطقه از تخریب خاک و بُریدن ریشه‌های بلوط حکایت دارد، اقدام‌هایی که کارشناسان آن را مقدمه‌ای بر «تغییر کاربری پنهان» در عرصه‌های طبیعی می‌دانند.

در محدوده‌ موسوم به «آهن‌ربا» از دامنه‌ کبیرکوه، دانش‌آموخته‌ منابع طبیعی هنگام بازدید میدانی با صحنه‌ای تأسف‌بار روبه‌رو شد، خانواده‌هایی که در چندگامی جاده و در برابر دیدگان رهگذران، بی‌هیچ پروا با تَبر و اَره به جان درختان بلوط افتاده بودند.

ابوطالب رضایی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا گفت: با چشمان خود دیدم چگونه بلوط‌ها قربانی بی‌تفاوتی می‌شوند و زاگرس این نگین جاوید طبیعت بی‌پناه مانده است.

وی با یادآوری دوران مدیریت یکی از مدیران پیشین و دلسوز منابع طبیعی استان ایلام افزود: در آن سال‌ها، برخورد قاطع قانون با متخلفان واقعی بود.

این دوستدار طبیعت گفت که به‌ عنوان مهندس ناظر به یاد دارم که دو خانواده به‌ دلیل بریدن شاخه‌ای از درخت بلوط بازخواست شدند، ناهارشان ناتمام ماند و قانون بی‌درنگ اعمال شد.

وی تأکید کرد: ای‌کاش امروز نیز همان رویکرد بازگردد تا عرصه‌های کبیرکوه با قاطعیت و در چارچوب قانون حفاظت از جنگل‌ها در امان  بماند.

«دینارکوه» شانه‌ سبز و سرفراز زاگرس نیز این روزها زیر تیغ تبر و بی‌تفاوتی زخم خورده است، جایی که بلوط، نماد پایداری و جان‌مایه‌ فرهنگ زاگرس در برابر دیدگان حیرت‌زده‌ دوستداران طبیعت قربانی ارتزاق بی‌رحمانه‌ دام و غفلت مدیریتی می‌شود.

عضو فعال و نماینده‌ انجمن غیردولتی «زندگی سبز بوتک آبدانان» که جمعه ۲۵ مهرماه امسال در سفری هشت‌ساعته به همراه جمعی از همیاران طبیعت در مسیر جنوبی دینارکوه حضور داشت از صحنه‌هایی خبر داد که او آن را «قصابی بلوط» می‌نامد.

به گفته‌ یعقوب محمدی درختان بلوط در اشکال گوناگون قربانی شده‌اند، از بریدن کامل سر درخت و قلع‌وقمع تنه‌ها تا تبدیل ریشه‌های زنده به هیزم و قطع سرشاخه‌ها برای تغذیه‌ دام.

وی افزود: چنین حجمی از تخریب در تاریخ زیست دینارکوه بی‌سابقه است و می‌توان آن را جنایتی علیه طبیعت دانست.

مشاهده‌گری این عضو انجمن نشان می‌دهد که تخریب‌ها در محدوده‌های قرق‌شده روی داده‌اند، مناطقی که حتی اسکان کندوی زنبور عسل در ��ن‌ها ممنوع است.

محمدی با لحنی انتقادی می‌پرسد: چگونه است که در مناطق قُرُق، دامداران آزادانه روز را به بریدن شاخه و تنه‌ بلوط می‌گذرانند و برای جلوگیری از آنان برخورد چندان قاطع انجام نمی‌شود؟

به گفته‌ این حامی طبیعت در پی خشکسالی و کمبود علوفه، دامداران به بریدن شاخه‌های سبز روی آورده‌اند و اداره‌های مسئول محیط زیست و منابع طبیعی با اخطار و خواهش به جای برخورد قاطع، موجب جسورتر شدن متخلفان شده‌اند.

در کنار تهدید تَبر و اَره، طبیعت ایلام با آفتی نامریی نیز دست‌ به‌ گریبان است، بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد از محدوده‌ شهرک ولیعصر تا پُشته‌ «ارشت» شهرستان بدره، درختان بلوط با هجوم دو آفت گسترده روبه‌رو شده‌اند.

آفت‌هایی که پس از دوره‌ای از خشکسالی‌های پی‌درپی، آتش‌سوزی‌های گسترده و فرسایش خاک زاگرس را در معرض فروپاشی زیستی قرار داده‌اند.

بلوط درخت زندگی و نماد استقامت این اقلیم، امروز زیر آفتاب بی‌امان پاییز زودرس برگ‌هایش را فرو می‌ریزد و جنگل در سکوتی جان‌سوز از درون می‌سوزد.

کارشناس ارشد اقتصاد کشاورزی و فعال انجمن‌های زیست‌محیطی ایلام معتقد است که مدیریت این بحران تنها با اقدام علمی، هماهنگ و فوری ممکن است.

مهدی داراب‌زاده افزود: در برابر چنین فاجعه‌ای بی‌عملی و نگاه‌های مقطعی کارساز نیست، زاگرس امروز بیش از هر زمان دیگر به خرد جمعی و تصمیم‌های کارشناسی نیاز دارد.

«پروانه برگ‌خوار سفید بلوط» و «زنبور گال‌زای بلوط» در بلوطستان شهرستان بدره به‌ویژه در محدوده‌ شهرک ولیعصر تا پُشته‌ «ارشت» به طغیان رسیده‌ و برگ‌های سبز را به خزان زودرس کشانده‌اند.

کارشناسان هشدار می‌دهند اگر چاره‌ای نیندیشیم، این آفت‌ها به سایر نواحی گسترش یافته و پوشش جنگلی زاگرس با ستاب تحلیل خواهد رفت.

در تازه‌ترین حرکت نظارتی، یگان حفاظت منابع طبیعی استان ایلام با همکاری همیاران طبیعت موفق به کشف و انهدام ۹ بشکه زغال و چوب‌های درختان جنگلی در منطقه‌ «گاوز» (پل حفی) ایلام شد.

به گفته‌ «سعید طاهری» رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان ایلام، قاچاق زغال و قطع غیرمجاز درختان از مهم‌ترین عوامل تخریب جنگل‌های بلوط در سال‌های اخیر است و مردم و طبیعت دوستان می‌توانند هرگونه مورد مشابه را از طریق شماره‌های ۱۳۹ و ۱۵۰۴ به یگان حفاظت گزارش دهند.

زاگرس؛ میراثی در خطر خاموشی
چشم زاگرس را خون گرفته است، «دانوک» با درد درختان سربریده‌اش می‌گرید و کبیرکوه زخم‌های بی‌شماری از تبر و آفت بر جان نحیف‌اش دارد.

زاگرس شناسنامه‌ زیستی، فرهنگی و تاریخی مردمان غرب کشور است و هر درخت بلوط، نمادی از صبوری و ریشه‌داریِ تمدن در این زیست‌بوم است.

بلوط قرن‌ها درخت زندگی بوده اما امروز پیکرش زخمی از اره و آفت برداشته است.

ایلام که روزگاری بهشت درختان بلوط‌ بود، امروز بهشت متخلفان تبدیل شده آیا سزاوار است بلوط، این نماد سرافرازی زاگرس چنین خاموش ذبح شود؟

جنگل‌های بلوط نه‌تنها ذخیره‌ سبز زیست بوم که سرمایه‌ فرهنگی و روحی مردمان غرب ایران‌اند، ریشه در ترانه‌های کهن در اسطوره‌های مردمان و در نفس هر ایل دارند.

هر درختی که می‌افتد بخشی از حافظه‌ قومی فرو می‌ریزد و پژواک «هوره» در کوه خاموش‌تر می‌شود.

زاگرس امروز مجروح و تنهاست، بلوط‌هایش تبر خورده‌اند، اما هنوز در جان خاک امید جوانه می‌زند.

از دانوک تا دینارکوه از بدره تا کبیرکوه مجموعه‌ گزارش‌های میدانی فعالان محیط‌زیست ایلام بر واقعیتی تلخ تأکید دارد: تداوم تساهل در مقابل متجاوزان به حریم بلوط و منابع طبیعی خاک را بی‌پناه و قانون را بی‌اعتبار می‌کند.

اکنون فعالان طبیعت خواستار ورود قاطع نهادهای قضایی با حضور سازمان‌های مردم‌نهاد و تدوین برنامه‌ای علمی برای احیای زاگرس‌اند.

اگر امروز نایستیم فردا حتی خاطره‌ سایه‌ بلوط نیز بر زمین نخواهد ماند.

دره «دانوک» در شمال ایلام و محدوده شهرستان ایوان یکی از جاذبه‌های کمتر شناخته‌ شده طبیعی این استان است.

پوشش متراکم بلوط و بنه، مسیرهای پرپیچ کوهستانی و چشم‌اندازهای چشم‌نواز این منطقه را به یکی از ظرفیت‌های بکر گردشگری غرب کشور تبدیل کرده است.

شهر ایوان در ۳۵ کیلومتری شمال‌غربی ایلام  در مسیر ایلام ـ کرمانشاه قرار دارد و اقلیم معتدل و نیمه‌مرطوب آن و وجود کوه‌های  مانشت و بانکول چشم‌اندازی منحصربه‌فرد از تنوع زیست‌ محیطی زاگرس میانی را پیش‌روی گردشگران قرار می‌دهد.

در جنوب استان نیز رشته‌کوه سترگ کبیرکوه به طول بیش از ۱۷۵ کیلومتر و قله سه‌هزار و ۶۵ متری «کان صیفی» بستر اصلی کوه‌های مهم منطقه شامل دینارکوه، سیاه‌کوه، سمند، اناران، سرمیدان و کمرسفید را تشکیل می‌دهد.

کبیرکوه از سنگ‌های رسوبی شکل گرفته و همانند دیگر کوهستان‌های غرب ایران از شمال‌غرب به جنوب‌شرق امتداد یافته است.

در میان این رشته‌کوه، دینارکوه به‌عنوان پهنه‌ای کوهستانی میان شهرستان‌های آبدانان و دهلران جایگاهی ویژه در سیمای طبیعی و زیست‌بوم ایلام دارد، پهنه‌ای که در امتداد کبیرکوه پیوند میان شمال و جنوب زاگرس در استان را رقم می‌زند.

هوره یا «هووره» یکی از اصیل‌ترین و کهن‌ترین گونه‌های آوازی موسیقی کردی و ایرانی است که به‌عنوان نماد حماسه، اندوه و نیایش در میان اقوام کُرد ریشه‌ای چند هزارساله دارد.

این آواز حلقی که بدون ساز و به‌ صورت تک‌خوانی اجرا می‌شود، بخش مهمی از میراث شفاهی و موسیقایی مردمان زاگرس را در خود جای داده است