قلعه قهقهه مشگین‌شهر در انتظار کلید باستان‌شناسان

ایرنا/ مشگین‌شهر - ایرنا - قلعه قهقهه مشگین‌شهر یکی از بناهای تاریخی استان اردبیل است که به دوره قبل از اسلام تعلق دارد ، در عصر حاکمیت صفویان مورد استفاده قرار گرفته و به گفته کارشناسان میراث فرهنگی دستیابی به اسرار فضاهای داخلی آن به کاوش و مطالعات باستان‌شناسی نیاز دارد.

به گزارش ایرنا و طبق اعلام اداره کل میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل وراوی، میمند، خیاو و مشکین نام‌های قدیمی مشگین‌شهر است که در طول تاریخ به این شهرستان یا منطقه اطلاق شده است.

---

بازار

---

شهر خیاو در دوره‌هایی از تاریخ اسلام میمند نام داشته و در روزگار سلجوقیان و اتابکان آذربایجان آن را وراوی نامیدند و به روایتی نام قدیم مشکین‌شهر اورامی یا وراوی محل تولد سعدالدین وراوینی دانشمند و مترجم مرزبان نامه در قرن ششم هجری بوده است.

در دوره‌ای که گرجستان بخشی از شمال ایران را تصرف کرده بود یکی از امیران گرجی به نام بیشگین والی این شهر آن را مطابق اسم خود نام‌گذاری کرد ، این نام بعدها توسط مردم محل به مشکین‌شهر تغییر یافت و بزرگانی همچون شیخ ابوالحسن مشکینی، ملا امام وردی مشکینی از سران مشروطه و آیت‌الله مشکینی در این شهر پرورش یافتند.

مشگین‌شهر سرزمین قلعه‌های تاریخی است ، یکی از معروف‌ترین آنها قلعه قهقهه مربوط به دوره پیش از اسلام است که بر فراز تپه‌ای به ارتفاع ۳۰۰ متر از زمین‌های اطراف احداث شده و طبق نظر کارشناسان میراث فرهنگی این قلعه معروف زندان شاهزادگان صفوی بوده است.

قلعه قهقهه در ۸۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان مشگین‌شهر در استان اردبیل در ارتفاع هزار متری در دل کوه بنا شده و بر اساس اسناد تاریخی به دلیل زندانی شدن افراد سیاسی مهم از جمله شاهزادگان صفوی از شهرت بسیاری برخوردار است.

قهقهه با وجود امکانات طبیعی، دژی مستحکم و دست نیافتنی و محلی امن جهت نگهداری خزاین و جواهرات سلطنتی و شورشیان خطرناک و زندانیان سیاسی بوده و در جنگ‌های ایران و عثمانی خزاین شاهان صفوی در آن نگهداری می‌شد.

'قهقهه قلعه‌ای عالی واقع در قراجه داغ بر فراز قله کوه سنگی است که ساکنان آن با قلعه فلک‌الافلاک و نگهبانان آن با شب‌ زنده‌داران فلک الافلاک همرازند

اسکندر بیگ مولف کتاب عالم آرای عباسی در توصیف ویژگی های منحصربفرد این قلعه نوشته است: 'قهقهه قلعه‌ای عالی واقع در قراجه داغ بر فراز قله کوه سنگی است که ساکنان آن با قلعه فلک‌الافلاک و نگهبانان آن با شب‌ زنده‌داران فلک‌الافلاک همرازند'.

مهم‌ترین ویژگی قلعه قهقهه زندانی شدن امیران و شاهزادگان صفوی بویژه اسماعیل میرزا فرزند شاه طهماسب یکم صفوی یا به عبارت دیگر شاه اسماعیل دوم، دومین پسر ارشد شاه طهماسب یکم سلطان قزلباش ها و حتی پادشاهانی از کشورهای دشمن در هنگام جنگ است.

قضیه استفاده از قلعه قهقهه به عنوان زندان به اندازه‌ای جدی در تواریخ نقل شده که در سال ۱۳۹۱ جمعی از کارکنان زندان مشگین‌شهر با صعود به قلعه قهقهه، از زندان صفویان واقع در آن بازدید کردند.

به گفته رییس وقت زندان مشگین‌شهر، بازدید در اجرای برنامه‌های فرهنگی ابلاغی سازمان زندان‌های کشور با هدف آشنایی سربازان با شیوه‌های زندانبانی آن دوره از تاریخ و همچنین ورزش و نشاط کارمندان اجرا شد.

به گفته یکی از باستان شناسان ، این قلعه از واحدهای تاسیسات دفاعی، نگهبانی، زندان، مخازن و انبار تشکیل شده و تمام نکات امنیتی در احداث قلعه برای نگهداری زندانیان رعایت شده است.

ورودی قلعه راهرویی با طاق جناقی است که از سنگ و آجر ساخته شده و از آن به محوطه اصلی قلعه راه وجود دارد، زندان دژ در منتهی‌الیه قسمت شرقی قلعه واقع شده و راه ورودی آن حفره‌ای طبیعی است که در دل تخته سنگی عظیم و قطور وجود دارد و با قراردادن سنگی دیگر در مقابل آن، همچون در، زندان را محصور می‌کردند.

در چهار طرف قلعه بریدگی‌ها و پرتگاه‌های عمیقی به ارتفاع تقریبی ۳۰۰ متر وجود دارد و تنها در بخش کوچکی از ضلع غربی بریدگی‌های کم‌ارتفاع با شیب ملایم دیده می‌شود که به دامنه‌ها راه دارد.

موقعیت کوهستانی و صخره‌ای قلعه احتیاط بیشتری برای بازدید می‌طلبد ، در فروردین سال ۱۴۰۰ جوان گردشگر اهل شهرستان اهر استان آذربایجان شرقی هنگام صعود به قلعه قهقهه از پرتگاه سقوط کرد و جان باخت.

مطالعات باستان‌شناسی قلعه قهقهه نیازمند تکمیل است

در سال ۱۳۹۲ مسئول پروژه مرمت و ساماندهی قلعه قهقهه مشگین‌شهر از پیشرفت ۸۰ درصدی مرمت دیواره و برجک دروازه‌های اول و دوم قهقهه خبر داد.

احداث ساختمان پایگاه ، نمازخانه و سرویس بهداشتی ، استقرار یگان حفاظت ، اجرای ۶۸۰ پله سنگی از ابتدای مسیر تا دروازه اول ، مرمت قلعه شامل دروازه اول و دوم ، مرکز فرماندهی ، برجک‌ها و دیوارهای قلعه و ساماندهی استخرها و تعبیه کانال‌های هدایت آب‌های سطحی در بالای قلعه جرو اقدامات مرمتی بوده است.

در سال ۱۳۹۹ استاندار وقت اردبیل از برنامه‌ریزی برای ساماندهی قلعه تاریخی قهقهه شهرستان مشگین‌شهر از سوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خبر داد.

اما همچنان به دلیل توجه و علاقه گردشگران مشگین‌شهر به این بنای تاریخی و پر ابهام مرمت و نگهداری آن باید بیش از پیش مورد توجه متولیان آن قرار بگیرد.

رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی استان اردبیل درباره مرمت قلعه قهقهه گفت: فضاهای بیرونی قلعه مرمت و به اصطلاح خواناسازی شده اما برای کار در فضاهای داخلی قلعه ابتدا باید کاوش‌ها و مطالعات باستان‌شناسی انجام شود.

روح‌الله محمدی افزود: در دوره‌ای ورودی و برج و باروی قلعه به حفاری و مرمت نیاز داشت که در حدخواناسازی انجام گرفت اما مطالعات باستان‌شناسی برای فضاهای داخلی قهقهه ناقص مانده و نیازمند تکمیل است تا به مرحله مرمت برسد.

قلعه قهقهه در ۸۵ کیلومتری شمال شرقی مشگین‌شهر در سال ۱۳۸۱ با شماره ۶۱۹۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.