خاک خراسان‌شمالی روی خط فرسایش؛ تهدیدی خاموش اما جدی

ایرنا/ بجنورد-ایرنا- فرسایش خاک در خراسان شمالی از میانگین کشور هم بالاتر است؛ این روند نه فقط یک آمار بلکه زنگ خطری برای همه کسانی که به آینده کشاورزی، معیشت روستاییان و سلامت محیط زیست این استان اهمیت می‌دهند.

به گزارش ایرنا، سالانه میلیون‌ها تن خاک ارزشمند کشاورزی خراسان شمالی در معرض فرسایش قرار می‌گیرد؛ خاکی که حاصلخیزی خود را طی هزاران سال به دست آورده و اکنون در جریان پروسه فرسایش یا با باد جابجا می‌شود و یا با باران شسته می‌شود.

---

بازار

---

این خاک، پایه اصلی تامین غذا و زندگی مردمان این استان محسوب می شود، اما روندی نگران‌کننده در حال تهدید آن است.

استان خراسان شمالی با مساحت ۲.۴ میلیون هکتار دارای ۴۵۲ هزار هکتار اراضی زراعی و باغی و یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مراتع است؛ مناطقی که بیش از سایر بخش‌ها در معرض فرسایش قرار دارند.

فرسایش خاک، فرآیندی است که طی آن لایه بالایی خاک که حاصلخیزی و مواد مغذی را در خود دارد، از بین می‌رود و خاک کم‌رمق، خشک و غیرقابل کشت می‌شود.

متوسط فرسایش خاک در خراسان شمالی سالانه ۱۷.۵ تن در هکتار است؛ رقمی بالاتر از میانگین کشوری که ۱۶ تن و ۲ برابر میانگین جهانی ۱۰ تن است.

این آمار نشان می‌دهد که این استان در زمینه فرسایش خاک در خط مقدم هشدار قرار دارد و ضرورت اقدامات فوری و اصولی برای حفاظت از خاک، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

علل فرسایش؛ از دخالت انسانی تا تغییر اقلیم

فرسایش خاک تنها نتیجه شخم و شیارهای نادرست کشاورزان نیست؛ چرای بی‌رویه دام‌ها در مراتع، قطع درختان و بوته‌کنی، کاهش پوشش گیاهی، تغییر کاربری اراضی، کاهش بارندگی‌ها و تغییر اقلیم نیز به شدت در این روند نقش دارند.

متوسط فرسایش خاک در خراسان شمالی سالانه ۱۷.۵ تن در هکتار و رقمی بالاتر از میانگین کشوری است

کمبود آب، خشکسالی‌های پی‌درپی، بالا رفتن سطح شوری خاک، توسعه شهرها، سیلاب‌ها و ضعف مدیریت منابع طبیعی نیز این بحران را تشدید می‌کنند.

شخم و شیار نامناسب در اراضی شیب‌دار استان به ویژه در تپه‌های جاده بجنورد-اسفراین و مناطق بدرانلو، باعث فرسایش شدید خاک می‌شود؛ خاکی که بخشی از آن شسته شده و اکنون قابل کشت نیست.

کارشناسان بارها هشدار داده‌اند که ادامه این روش‌ها، زیان‌های بلندمدتی به کشاورزی و محیط زیست استان وارد خواهد کرد.

فرسایش بادی و آبی؛ دشمن خاموش زمین

باد و آب ۲ عامل طبیعی فرسایش خاک هستند. باد، با حمل ذرات معلق خاک و شن، حتی سخت‌ترین سطوح را ساییده و تخریب می‌کند.

باران و رودخانه‌ها نیز خاک را شسته و جابجا می‌کنند. اما اقدامات کشاورزی حفاظتی مانند شخم اصولی، مدیریت آب، انتخاب گونه‌های گیاهی مناسب و افزایش مواد آلی خاک می‌توانند جلوی هدر رفت خاک را بگیرند و توانایی آن در نگهداری رطوبت و حفظ حاصلخیزی را افزایش دهند.

کمبود مواد آلی و شوری خاک؛ تهدیدی مضاعف

مدیر آب و خاک و امور فنی سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌شمالی در خصوص روند این پدیده می‌گوید: ۶۰ درصد خاک‌های کشاورزی استان کمبود مواد آلی دارند و این وضعیت باعث کاهش تولید محصولات، افزایش نیاز به کودهای شیمیایی و کاهش توانایی خاک در حفظ رطوبت می‌شود.

افزایش شوری خاک به ویژه در مناطق جنوبی استان نیز از دیگر چالش‌های جدی کشاورزی است که اصلاح و مدیریت آن نیازمند توجه کارشناسان و بهره‌برداران است.

راهکارها و طرح‌های مقابله با فرسایش

مدیران کشاورزی استان بر اهمیت کشاورزی حفاظتی تاکید دارند و می‌گویند: اصلاح روش‌ها در شخم و شیار، مدیریت مزرعه، زهکشی اصولی و استفاده از آب سبز می‌تواند ضمن افزایش مواد آلی، نفوذپذیری خاک و ظرفیت نگهداری رطوبت را بهبود بخشد.

تاکنون نقشه مدیریت‌پذیری خاک برای سه هزار و ۵۰۰ هکتار اراضی کشاورزی استان تهیه شده است

علاوه بر این، تاکنون نقشه مدیریت‌پذیری خاک برای سه هزار و ۵۰۰ هکتار اراضی کشاورزی استان تهیه شده است و کارشناسان با تعیین فرمول کودی مناسب، به بهره‌برداران کمک می‌کنند تا میزان و نوع کود و حتی نوع سامانه آبیاری را متناسب با بافت خاک انتخاب کنند.

با این حال، مشکلاتی مانند خرده‌مالکی و پراکندگی اراضی مانع اجرای کامل طرح‌های عملیاتی به‌ورزی خاک و کشاورزی حفاظتی شده است.

خاک؛ پایه زندگی و امنیت غذایی

با وجود اینکه بخش کشاورزی استان تنها ۱.۱ درصد از تولید ناخالص کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده، اهمیت آن در تامین غذا و معیشت ۴۴ درصد جمعیت روستایی استان غیرقابل انکار است.

حفاظت از خاک خراسان شمالی نه تنها یک ضرورت اقتصادی، بلکه یک مسئولیت اخلاقی و زیست‌محیطی است؛ چرا که هر ذره خاک از دست رفته، گام کوچکی است در مسیر نابودی گنجینه‌ای که سال‌ها برای شکل‌گیری آن زمان صرف شده است.

فرسایش خاک، تهدیدی خاموش اما جدی است که اگر بی‌توجهی‌ها ادامه یابد، پیامدهای آن نه تنها کشاورزی، بلکه کل زندگی و طبیعت استان را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

خاک خراسان شمالی، گنجینه حیات، امروز روی خط قرمز است و صدای هشدار آن باید به گوش همگان برسد.