ایلام بر لبه پرتگاه بی‌آبی

ایرنا/ ایلام - ایرنا - آسمان ایلام با به نیمه رسیدن فصل خزان همچنان بر تشنگی زمین بی‌تفاوت است، سدهای چهارگانه استان با تنها کمتر از ۱۵۰ میلیون مترمکعب ذخیره نَفَس‌بریده چشم به نخستین قطره‌های باران دوخته‌اند تا سایه سنگین خشکسالی مزمن را از سر کشاورزان و منابع حیاتی این دیار بردارند، این تأخیر بی‌سابقه بارش زنگ خطر را برای مدیریت منابع آبی به صدا درآورده است.

به گزارش خبرنگار ایرنا، امسال کشور ششمین پاییز بسیار خشک پیاپی خود را تجربه می‌کند و آمار وضعیت چگونگی بارندگی‌های فصل جاری گویای کاهش چشمگیر و ثبت اعدادی بسیار کمتر از حد نرمال است.

---

بازار

---

ایلام که پیش از این به پشتوانه موقعیت ویژه اقلیمی همواره منابع آبی کافی برای کشاورزی، صنعت و آشامیدن در اختیار داشت، اکنون برای چندمین سال پیاپی با بحران جدی کاهش منابع، کمبود محسوس بارش و خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند و اینک استان در سال آبی جاری در حال تجربه یکی از دشوارترین دوره‌های خود است.

بر پایه پیش‌بینی‌های هواشناسی، امید چندانی به وقوع بارش‌های مستمر و منظم در ادامه پاییز ایلام وجود ندارد و انتظار نمی‌رود که بارش‌های چشمگیری در این فصل رخ دهد، با در نظر گرفتن این چشم‌انداز ایلام برای چندمین سال پیاپی با پاییزی کم‌رمق و بی‌بارش‌ روبه‌رو است، وضعیتی که ضرورت رویکردی جدی‌تر و قاطعانه در مدیریت مصرف آب و بهینه‌سازی حداکثری استفاده از منابع موجود را به شدت افزایش می‌دهد.

آمارها نشان می‌دهد که مصرف آب در ایلام دو برابر میانگین کشوری است، به‌ طوری که روزانه هر شهروند ۳۵۰ لیتر آب مصرف می‌کند و گزارش‌ها حاکی از آن است که ۵۰ درصد از مردم استان الگوی استاندارد مصرف را رعایت نمی‌کنند.

الگوی مصرف ماهانه آب برای خانوارهای استان ۱۶ متر مکعب تعریف شده است و در راستای مدیریت منابع آبی مشترکانی که مصرف خود را به این الگو یا کمتر برسانند و همچنین کاهش مصرف نسبت به دوره مشابه سال گذشته را اعمال کرده باشند از مزایای تشویقی بهره‌مند می‌شوند، این مزایا شامل پاداش نقدی و اعمال بستانکاری در قبوض مصرفی است، اجرای این طرح به منظور مدیریت بهینه مصرف و جلوگیری از هدر رفت آب در شرایط کنونی استان ضروری و رعایت آن مورد انتظار است.

پاییزِ کم‌بارش، نویدبخش زمستانِ مطلوب؟

مدیرکل هواشناسی ایلام اعلام کرد که بررسی نقشه‌ها و الگوهای هواشناسی بیانگر آن است که بارش‌ها از نیمه آذر آغاز می‌شوند و این یعنی پاییز امسال یکی از کم بارش‌ترین فصل‌های پاییز در تاریخ ایلام است.

سیروس نادری گفت که از نیمه آذر تا پایان زمستان پیش‌رو، بارش‌ها در استان به محدوده نرمال (بارش‌ها در حد میانگین بلندمدت) بازمی‌گردد و امکان بهره‌گیری مطلوب از روان‌آب‌ها فراهم می‌شود.

وی ادامه داد: اگرچه از نیمه مهر تا نیمه آذر بارش‌ها کمتر از حد نرمال برآورد شده است، اما نیمه دوم سال با بارش‌های امیدوارکننده و شرایط مساعد برای بهبود وضعیت آبی همراه خواهد بود.

وی تاکید کرد: مدیریت درست منابع آب، لایروبی مسیل‌ها، بازسازی سامانه‌های انتقال و اجرای طرح‌های آبخیزداری از جمله اقدام‌هایی است که می‌تواند اثر بارش‌های نرمال را چند برابر کرده و مانع هدررفت این منابع شود.

با این اوصاف تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد که بارش‌های نرمال نیز در صورت مدیریت درست سیلاب‌ها می‌تواند به فرصتی خاص تبدیل شود، در این خصوص سازمان آب و آب‌ منطقه‌ای ایلام باید با لایروبی و بازسازی مسیل‌ها و سامانه‌های انتقال و ذخیره‌سازی این روان‌آب‌ها برای مهار آمادگی لازم داشته باشد.

ادامه خشکی آسمان ایلام از آغاز پاییز تاکنون ذخایر راهبردی سدهای چهارگانه (شامل دویرج، ایلام، کنگیر و گلال) را در سطح ۱۵۰ میلیون مترمکعب نگه داشته است، این حجم ذخیره با توجه به فصل برداشت و کشت‌های آتی نیازمند مدیریت دقیق مصرف است.

کارشناسان هواشناسی آغاز مؤثرترین سامانه‌های بارشی را به پایان آذر موکول کرده‌اند، این تأخیر نه تنها برنامه‌ریزی کشت دیم را با ابهام روبه‌رو ساخته بلکه بر منابع آب زیرزمینی نیز فشار مضاعفی وارد کرده است، بنابراین وضعیت کنونی لزوم اتخاذ سیاست‌های فوری برای حفظ منابع تا زمان تغذیه دوباره به وسیله بارندگی را برجسته می‌سازد.

بحران خشکسالی در ایلام؛ راهبرد جهاد کشاورزی برای نجات ذخایر بذر و دشت‌ها

خشکسالی‌های پیاپی و کاهش چشمگیر بارش در ایلام امسال چهره دشت‌های جو استان را دگرگون کرده به گونه‌ای که بسیاری از مزارع بذری این محصول مهم نابود و ذخایر بذر با کمبود جدی روبه‌رو شده است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی ایلام اظهار کرد: در شرایط طبیعی سالانه حدود ۵۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی استان زیر کشت دیم جو و حدود یک‌هزار و ۶۰۰ هکتار نیز زیر کشت آبی این محصول قرار می‌گیرد اما در سال زراعی گذشته خشکسالی بخش قابل توجهی از این مزارع را از بین برد.

حشمت‌اله زرین‌جوب تغییر الگوی کشت را از راهبردهای اصلی وزارت جهاد کشاورزی در مواجهه با کم‌آبی دانست و گفت که یکی از تجربه‌های موفق استان در این زمینه انتقال زمان کشت نخود از بهار به پاییز است که با بهره‌گیری از «آب سبز» و کاهش تبخیر سبب افزایش عملکرد و بهره‌وری تولید شده است.

او ادامه داد: این الگوی موفق می‌تواند برای چغندرقند نیز به‌ کار گرفته شود، چرا که کشت پاییزه آن نیاز آبی کمتری دارد و عملکرد بالاتری رقم می‌زند، اما نبود صنایع تبدیلی و فرآوری در استان مانع از توسعه این طرح به‌ شکل گسترده شده است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی ایلام همچنین به اهمیت کشاورزی حفاظتی اشاره کرد و افزود: این شیوه با محوریت «کشت بدون شخم» و «کم‌خاک‌ورزی» زمینه حفظ رطوبت خاک، کاهش فرسایش، افزایش نفوذ آب و صیانت از ریزجانداران مفید خاک را فراهم کرده است.

زرین‌جوب اعلام کرد که اکنون بیش از پنج‌هزار هکتار از زمین‌های استان به روش کشت مستقیم و حدود ۲۳ هزار هکتار به شیوه کم‌خاک‌ورزی زیر کشت رفته و ۸۶ دستگاه کشت مستقیم نیز برای این طرح‌ها وارد استان شده است.

وی توسعه سامانه‌های نوین آبیاری را از دیگر اولویت‌های جهاد کشاورزی استان عنوان کرد و گفت: اجرای آبیاری موضعی (نوار تیپ) در کشت سبزی، صیفی، ذرت، کلزا و گندم سبب شده راندمان مصرف آب به بیش از ۹۵ درصد برسد و اتلاف منابع آبی به حداقل کاهش یابد.

ضرورت برنامه‌ریزی بلندمدت برای مدیریت منابع آبی در ایلام

مدیرعامل آب منطقه ایلام نیز بر ضرورت برنامه‌ریزی بلندمدت برای مدیریت منابع آبی تأکید کرد و گفت: استان ایلام با چالش جدی کم‌آبی روبه‌رو است و تأمین آب مطمئن برای سال‌های پیش‌رو به یکی از اولویت‌های حیاتی تبدیل شده است.

صادق علیمرادی اظهار کرد: آمارها نشان می‌دهد میانگین بارش سال گذشته در ایلام ۲۸۶ میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت ۴۳۰ میلی‌متر، کاهش ۳۳ درصدی نشان می‌دهد.

مدیرعامل آب منطقه استان ایلام توضیح داد: عوامل متعددی در تشدید بحران کم‌آبی نقش دارند از جمله کاهش بارش، افزایش تبخیر و افت نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی. تبخیر، فارغ از میزان بارندگی، روندی مستقل دارد و حتی در سال‌های خشک نیز با شدت بالا ادامه می‌یابد.

علیمرادی بیان کرد: در راستای مقابله با این بحران، استان ایلام موظف شده است میزان مصرف آب را کاهش دهد، بر اساس برنامه‌های ملی، سهم ایلام از کاهش برداشت آب سطحی در حوزه کرخه حدود ۱۸۰ میلیون متر مکعب و از منابع زیرزمینی حدود ۳۵ میلیون متر مکعب تعیین شده است، این کاهش باید در همه بخش‌ها از جمله کشاورزی صنعت و آشامیدن اعمال شود.

وی افزود: یکی از گام‌های اجرایی برای افزایش بهره‌وری، تبدیل انهار سنتی به نهرهای سنگی و ملات‌دار است، این تحول ساختاری موجب کاهش نفوذ آب در مسیر انتقال و بهبود مصرف می‌شود، در مناطقی مانند سیروان، چشمه‌شیرین، شرق ایلام و دره‌شهر، انهار سنتی به‌تدریج جای خود را به انهار به‌روز داده‌اند، برخی از این انهار تا ۲۳ کیلومتر طول دارند و با اجرای طرح‌های سنگی‌ملاتی، نفوذ آب به حداقل رسیده است.

کسری سه میلیون مترمکعبی منابع آب زیرزمینی ایلام

مدیرعامل ش��کت آب منطقه ای ایلام افزود: در حوزه منابع آب زیرزمینی نیز استان با کسری مخزن مواجه است، میزان کسری سالانه حدود سه میلیون متر مکعب برآورد شده، در حالی که این رقم در کشور چندین برابر بیش‌تر از ایلام است.

علیمرادی اضافه کرد: گذر از بحران کم‌آبی در ایلام نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، اصلاح زیرساخت‌ها، کاهش مصرف و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در انتقال و استفاده از منابع آبی است و مشارکت فعال مردم، نهادهای دولتی و بخش خصوصی می‌تواند نقش کلیدی در تحقق این اهداف و تضمین پایداری منابع آب ایفا کند.

عبور موفقیت‌آمیز استان ایلام از این دوره بحرانی کم‌آبی، مستلزم هم‌افزایی ساختاری و رفتاریِ همه‌جانبه است، از یک سو مدیریت زیرساخت‌ها موظف است که آمادگی لازم برای جذب و ذخیره‌سازی بهینه بارش‌های احتمالی آینده (پس از آذر) را تضمین کند از سوی دیگر شهروندان و کشاورزان باید با اصلاح دقیق الگوی مصرف نقش خود را در جبران کسری قابل توجه ۳۳ درصدی میانگین بارندگی نسبت به دوره بلندمدت ایفا کنند.

در سال‌های اخیر کاهش منابع آب به یک واقعیت انکارناپذیر در زندگی شهری تبدیل شده است، این چالش به مثابه فرصتی بزرگ برای بازنگری بنیادین در عادات روزمره و حرکت به سوی سبک زندگی پایدار و مسئولانه‌تر است.

تغییرهای کوچک اما مستمر در رفتار فردی همه شهروندان می‌تواند سهمی مؤثر و حیاتی در حفظ این منبع بنیادین و تضمین پایداری حیات برای نسل‌های آینده ایلام داشته باشد.

در واقع پایداری منابع آبی ایلام به اجرای قاطعانه برنامه‌های بلندمدت و مشارکت فعال همگانی وابسته است تا سایه سنگین خشکسالی از سر این استان برداشته شود.