کوچ در باد؛ روایت نانوشته‌ کرمانج‌های خراسان از دل تاریخ

ایرنا/ بجنورد- ایرنا- کوچ در باد تنها یک جابه‌جایی نبود؛ سرنوشت قومی بود که میان گردنه‌های پرخطر و دشت‌های ناشناخته، درد دوری و امید ماندگاری را با هم بر دوش کشید و در دل خراسان ریشه دواند.

به گزارش ایرنا، در دل دشت‌های پهناور خراسان و در میان بادهای سردی که از دامنه‌های شاه‌جهان می‌وزد، قصه‌ای بلند و ریشه‌دار جریان دارد؛ قصه‌ای که از کوچ، دلاوری و ماندگاری می‌گوید.

---

بازار

---

کتاب «حرکت تاریخی کرد به خراسان» نوشته‌ی کلیم‌الله توحدی، پژوهشگر و مورخ نامدار اهل شیروان، تلاشی است برای بازآفرینی همین روایت نانوشته؛ روایت کوچ تاریخی کردها به سرزمین خراسان، مردمانی که با دست‌های خالی اما با فرهنگی سرشار و اصالتی پابرجا قدم به این دیار گذاشتند و بخشی ماندگار از هویت امروز منطقه شدند.

این کتاب نه تنها یک پژوهش تاریخی، بلکه نوعی سفرنامه‌ فرهنگی است؛ سفری میان نسل‌ها که خواننده را از کوهستان‌های غرب کشور تا دامنه‌های خراسان همراه می‌برد.

توحدی در این اثر، ریشه‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مهاجرت کردها را بررسی می‌کند؛ مهاجرتی که به دستور شاه عباس صفوی و با هدف حفظ امنیت مرزهای شرقی رقم خورد و سرنوشت هزاران خانواده را تغییر داد.

نویسنده با بهره‌گیری از اسناد دست‌اول، سفرنامه‌ها، روایت‌های شفاهی و تحقیقات میدانی، تلاش کرده است تصویری روشن و منصفانه از این جابجایی بزرگ ترسیم کند.

وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا تاکید می‌کند که این اثر بر پایه‌ «نقد منابع، روایت‌های مردمی و نگاه بی‌طرفانه به تاریخ» نوشته شده تا خواننده بتواند ابعاد گوناگون این کوچ تاریخی را درک کند.

تاثیر یک مهاجرت بر چهره فرهنگی خراسان

نویسنده در بخشی از کتاب به نقش مهم این کوچ در شکل‌گیری بخشی از هویت فرهنگی خراسان می‌پردازد.

کلیم‌الله توحدی فرزند روحانی برجسته ایل مرزنشین کرمانج سیوکانلو در روستای اوغاز تازه شیروان به دنیا آمد

از موسیقی کرمانجی تا آداب میزبانی، از لباس‌های رنگارنگ زنان ایل تا چابکی مردان مرزدار؛ همه و همه یادگار حضور کردهای کوچ‌کرده در این منطقه است.

توحدی می‌نویسد که کوچ کردها به خراسان، نه تنها تغییری جمعیتی بود، بلکه پلی ایجاد کرد میان فرهنگ‌ها؛ پلی که باعث شد جامعه محلی و مهاجر، هر دو از این تعامل تاریخی بهره‌مند شوند.

وقفه‌ای در تاریخ، اما ادامه‌ای در زندگی

مطالب کتاب، از وضعیت سیاسی و اجتماعی کردها پیش از مهاجرت آغاز می‌شود و سپس به چرایی تصمیم حکومت صفوی برای اسکان آنان در خراسان می‌پردازد.

مسیرهای دشوار کوچ، جنگ‌ها، ناامنی‌ها، و در نهایت رسیدن به سرزمین‌های تازه‌ای همچون قوچان، بجنورد، شیروان و اسفراین، بخش دیگری از این روایت تاریخی است.

توحدی همچنین در این کتاب نشان می‌دهد که چگونه کردهای خراسان، طی سده‌ها، در شکل‌گیری تحولات منطقه نقش‌آفرینی کرده‌اند؛ از مرزداری تا کشاورزی، از موسیقی تا ادبیات شفاهی.

ریشه‌هایی که به کودکی نویسنده پیوند می‌خورند

اما شاید یکی از بخش‌های احساسی این گزارش، بازگشت به دوران کودکی نویسنده باشد؛ جایی که می‌توان فهمید ریشه‌های این کتاب در کدام خاک جوانه زده است.

کلیم‌الله توحدی، فرزند شیخ اسدالله توحدی، روحانی برجسته ایل مرزنشین کرمانج سیوکانلو، در دی‌ماه ۱۳۲۰ در روستای اوغاز تازه شیروان به دنیا آمد.

خانه‌ پدری او نه فقط یک منزل ساده روستایی، بلکه مرکز فرهنگ، روایت و هویت ایل بود؛ جایی که قرآن‌خوانی، روضه‌خوانی، نقالی، شاهنامه‌خوانی و داستان‌سرایی مرزنشینان، شب‌های طولانی پاییز و زمستان را زنده نگه می‌داشت.

کتاب «جمعیت کردان در خراسان»، «کرد و کردستان» و «مشاهیر کرد» از دیگر آثار توحدی است

کودک خردسال آن سال‌ها، در آن اتاق‌های گِلی و روشنایی‌چراغ، چشمش زودتر از هر چیز به کتاب‌های قطور و جلدچرمی پدرش افتاد؛ کتاب‌هایی که بعدها مسیر زندگی او را تعیین کرد.

او پیش از رفتن به دبستان «رودکی اوغاز» در سال ۱۳۲۷، حافظه‌اش را با ده‌ها روایت شفاهی، مثل قصه‌های «سردار عوض»، «تحفه گل»، «ججوخان» و «آرازمحمد» انباشته بود؛ ذخیره‌ای که بعدها در آثار تاریخی و پژوهشی او نمود یافت.

پژوهشگری که به مرجع تاریخ کردهای خراسان تبدیل شد و کتاب «حرکت تاریخی کرد به خراسان» تنها گوشه‌ای از کارنامه پژوهشی توحدی است. آثاری چون:

- «جمعیت کردان در خراسان»

- «کرد و کردستان»

- «مشاهیر کرد»

هرکدام بخشی از تلاش او برای ثبت میراث فرهنگی و تاریخی قوم کرد است؛ تلاشی که باعث شده نام او در میان پژوهشگران تاریخ خراسان و مطالعات قوم‌نگاری بدرخشد.

این کتاب، نه یک روایت ساده از جابجایی یک قوم، بلکه آیینه‌ای از رنج، امید، دلاوری و پیوندهای فرهنگی است.

توحدی کوشیده است صدای مهاجرانی باشد که روزگاری دور، برای امنیت ایران و آینده فرزندانشان راهی سرزمین‌های ناشناخته شدند.

«حرکت تاریخی کرد به خراسان» در واقع روایت انسان‌هایی است که با کوچ آغاز کردند، اما با فرهنگ، مقاومت و تلاش، در دل خراسان ریشه دواندند و امروز بخش مهمی از رنگین‌کمان فرهنگی این خطه را تشکیل می‌دهند.