چهار نسل و یک شب یلدا

ایرنا/ سمنان - ایرنا - شب یلدا آیینی کهن و ریشه‌دار در فرهنگ ایرانی، برای نسل‌های دیروز یادآور کرسی و دورهمی سرشار از صفا و صمیمیت، قصه، خنده همراه با حافظ‌خوانی است و برای نسل امروز در سفره‌های رنگین و قاب‌های مجازی تعریف می‌شود، اما روایت‌ چهار نسل از یک خانواده نشان می‌دهد که با وجود تغییر شکل برگزاری، جوهره این شب همچنان بر صمیمیت، دورهم‌بودن و پیوند نسل‌ها استوار مانده و حفظ سادگی آن، شرط ماندگاری و انتقال اصالت یلدا به نسل‌های آینده به شمار می‌رود.

به گزارش ایرنا، شب یلدا آرام‌آرام از راه می‌رسد، خانواده از چهار نسل متفاوت پدربزرگ و مادر برزگ متولد سال‌های دور حدود ۱۳۲۰، مادر و پدر متولد سال‌های دهه ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰، فرزندان متولد دهه ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ و نوه‌های متولد دهه ۱۳۹۰ و سال و ۱۴۰۰ دور هم جمع می‌شوند، یکی هندوانه را قاچ می‌کند، مادربزرگ با دستانی پرچین‌و چروک و لرزان، آرام و صبورانه دانه‌های انار را از پوست جدا می‌کند، فرزندان به همراه نوه‌ها با ظرافتی خاص مشغول چیدن سفره می‌شوند.

---

بازار

---

تماشای تلفیقی از سنت دیروز و رنگ و لعاب‌های امروزی در سفره یلدایی خودنمایی می‌کند، روی میزهای امروزی به یاد کرسی‌های دیروز قالیچه قرمز پهن می‌شود، عطر انار و لبو روی سفره یلدایی با گرمای خانه درمی‌آمیزد و خاطره‌ها بی‌اجازه دور سفره می‌نشینند.

پدربزرگ با عینک روی بینی، دیوان حافظ گشوده و غزلی برای جمع می‌خواند. کلمات آهسته و شمرده در اتاق می‌چرخند،‌ سکوتی کوتاه فضای محفل را دربرمی‌گیرد و بعد در کش و قوس نگاه‌هایی که به هم می‌رسند، تفال بر حافظ معنایی دگر می‌یابد.

فاصله سنی مهمانان دور سفره یلدا زیاد است، اما خاطره‌گویی و معجزه صبوری و خویشتنداری در گفت‌وگوها فاصله‌ها را کم کرده است، یلدا برای هر نسل معنایی متفاوت دارد، اما همه در یک چیز مشترک‌ هستند و آن اینکه شب یلدا و دورهم بودن هنوز مهم است.

یلدای ساده‌ای که دل‌ها را نزدیک‌تر می‌کرد

مادرجون فاطمه که گرد پیری بر چهره‌اش نشسته و نزدیک به ۸۰ بهار را دیده و بزرگ خاندان محسوب می‌شود، آرام و مهربان روی صندلی کنار بخاری نشسته و با لبخند از گذشته نقل می‌کند: قدیم‌ها یلدا خیلی ساده برگزار می‌شد، خبری از این همه خوراکی‌ها و میوه‌های متنوع نبود، بخاری و راحتی امروز هم نبود همه از سرمای زمستان به کرسی پناه می‌بردیم تا بر سرمای استخوان سوز مرهمی باشد، آن زمان برق هم نبود زیر نور یک فانوس نفتی ساعت‌ها کنارهم می‌نشستیم و بزرگترها برایمان قصه و حکایت می‌گفتند.

این مادربزرگ مهربان معتقد است اصل یلدا در کنار هم بودن است و در گذشته سفره‌ها کوچک‌تر و دل‌ها به هم نزدیک‌تر و صمیمی‌تر بود.

پلی میان گذشته و زندگی مدرن

محمد ۵۶ ساله و پدربزرگ خانواده که خود را پلی بین گذشته و امروز می‌داند، یلدا را ترکیبی از سنت و زندگی مدرن توصیف و نقل می‌کند: نسل من یلدای با کرسی و هم یلدای امروزی را دیده‌ است، آیین‌ها مانده اما شکلش عوض شده در گذشته همه منتظر این شب بودند اما این سال‌ها آنقدر مشغله‌ها زیاد شده که کمتر فرصت دور هم جمع شدن مهیا می‌شود و شب یلدا بهانه خوبی برای کنار هم جمع شدن در عصر ماشین و فناوری است.

تجمل‌گرایی آفت شب یلدا

این پدر خانواده ادامه می‌دهد: چشم و هم‌چشمی و تجمل‌گرایی آفت شب یلداست و در روزگار فعلی برگزاری محفلی پرزرق و برق از توان مالی خیلی از خانواده‌ها خارج است و همین ناتوانی و کوتاه نیامدن برای برگزاری محفلی ساده و بی‌آرایش و بی‌آلایش موجب شده طی سال‌های اخیر برگزاری دورهمی‌های خانوادگی کم‌رنگ شود.

یلدا در خطر تبلیغاتی شدن

این پدربزرگ در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می‌گوید: یلدا هنوز برای خانواده‌ها مهم است، اما شکل دیگر به خود گرفته است، فضای مجازی از تبلیغاتی پر شده است که شما را با پرداخت هزینه برای مهمانی شب یلدا همراه با برنامه‌های شاد دعوت می‌کند، در گذشته شب یلدا از بزرگ تا کوچک خانواده کنار هم جمع می‌شدند و تجربیات خود را به اشتراک می‌گذاشتند، اما اکنون یلدا هم تبلیغاتی شده و در خطر تحریف قرار دارد، اینکه محفلی گرفته شود و افراد غربیه کنار هم جمع شوند شاید نقطه مشترک کنارهم بودن و دورهمی باشد، اما در پس این رخداد کنار هم بودن اعضای خانواده زیر سایه و به کنج می‌رود.

یلدا از نگاه نسل جوان ثبت لحظه‌ها به جای قصه‌ها

سینا فرزند ۲۷ ساله خانواده می‌گوید: برای ما یلدا فقط خوردن نیست، عکس می‌گیریم، فال حافظ را از تلفن همراهمان می‌خوانیم، لحظه‌ها را ثبت می‌کنیم. شاید شکلش فرق کرده باشد، ولی حسش هنوز هست.

او گفت:‌ در واقع یلدا فرصتی برای تقویت ارتباط بین نسل‌هاست، چرا در چنین شبی بیشتر حرف‌ها و خاطرات تلخ و شیرین و تجربه‌های ناب قدیمی‌ترها را گوش می‌کنیم و این برای نسل ما جذاب است.

وی ادامه داد: البته یلدا برای من در خانواده جذاب است، اما دوستی دارم که یلدا را در مهمانی خارج از جمع خانواده و در جشن‌های یلدایی همراه با موسیقی و خواننده‌های امروزی بگذرانند.

دلبستگی به خانواده و وسوسه گوشی

محدثه نوه ۱۲ ساله خانواده که توجه زیادی به چینش وسایل و خوراکی‌های یلدایی دارد، در گفت و گو با ایرنا نقل می‌کند: پدر و مادرم به دلیل مشغله کاری کمتر فرصت می‌کنند من را به خانه اقوام ببرند و یلدا برایم شبی شیرین دوست‌داشتنی است چرا که می‌توانم تمام اعضای خانواده را ببینم، اما گاه صحبت بزرگتر با نسل امروز سازگار نیست و حرفِ هم را نمی‌فهمیم و دلم می‌خواهد با گوشی بازی کنم و این موضوع خانواده را ناراحت می‌کند.

شب چله یا شب یلدا، یکی از ریشه‌دارترین و بزرگترین جشن‌های ایرانیان و در متون ادبیات و اصطلاحات واژه یلدا، سریانی و به معنای «ولادت» است و نباید اجازه داد در سایه کم‌توجهی و سهل‌انگاری این آیین کهن رو به تحریف و فراموشی برود.

یلدا آیینی که باید اصیل بماند

به گزارش ایرنا، برآیند داده‌ها نشان می‌دهد یلدا یا همان «شب چله» شب غلبه روشنایی بر تاریکی با یک دورهمی ساده و صمیمی همراه با تفال به دیوان حافظ در گذر زمان چهره‌ای تازه به خود گرفته و از کرسی‌های ساده دیروز به سفره‌های رنگین و قاب‌های مجازی امروز رسیده اما جوهره آن تغییری نکرده است و همچنان بهانه‌ای برای کنار هم نشستن، شنیدن یکدیگر و کوتاه کردن فاصله نسل‌هاست و پرهیز از غرق‌شدن در تجملات امروزی، لازمه جلوگیری از تحریف و فراموشی این آیین کهن و انتقال صحیح آن به نسل آینده است.

باید سعی شود این تار و پود هویت تاریخی و فرهنگی ایران اسلامی به روش‌های مختلف مانند گنجاندن آن در کتاب‌های درسی، انجام کارهای پژوهشی و علمی یا تهیه برنامه‌های دورهمی ساده به عنوان الگو، آیین شب چله حفظ و به دور از دست‌بردهای غیرمعقول امروزی، به نسل آینده منتقل شود.