نقش «گژگ کاو» در باورهای مردم ایلام

هاناخبر/ از سیاه چادر تا دهانه مشک دوغ زنی، از آینه داخل خودرو تا مچ‌بند و تزئینات خانه و گهواره نوزادان، همه جا در فرهنگ بومی محلی استان ایلام می توان «گژگ کاو» یا همان مهره کبود را مشاهده کرد. 

مهره اصلی چشم زخم از دوران قدیم از جنس سنگ فیروزه بوده و با به وجود آمدن سفال لعابدار این مهره سفالی با لعاب آبی- لاجوردی و به شکل‌ها و اندازه‌های مختلف در آمد. کاربرد آن در بین مردم استان ایلام جهت دفع چشم زخم است و در حال حاضر علاوه بر موارد یاد شده به صورت تزیینی و متاسفانه مشابه سازی شده از جنس های چینی و شیشه ای جایگزین مهره های اصلی فیروزه ای و سفالی لعابدار سنتی شده است.

---

بازار

---

تاریخچه و قدمت:
این مهره سفالی معمولاً آبی رنگ را در روزگاران قدیم بر گردن حیوانات برای جلوگیری از چشم و نظر میانداختند. این مهره را همراه با دعای مخصوصی که به آن بسته می شد به گردن حیوانات منجمله گاو و اسب و خر می انداختند که باعث دفع چشم و نظر می شده است ولی بعدها بیشتر در مورد حیوانات باربر و نوزادان و هر آنچه ارزش مالی و معنوی داشته بخصوص نوزادان و کودکان پسر استفاده گردیده و به «گژگ کاو» یا «میه‌رگ کاو» معروف شده است که دارای رنگ آبی فیروزه ای است. با آن که این رنگ را به دلیل پیدا شدن نظر قربانی‏ها و بت‏های کوچک در مقابر مصری به نام لعاب مصری می‏ شناسند ولی کهن‏ ترین نمونه ‏ها متعلق به ۵۰۰۰ سال پیش از سومر به دست آمده است. این آثار در مقابر ایرانی از هزاره نخست تا دوره ساسانی دیده می‏ شود و پیکره ‏ها و نظر قربانی‏ های کنده ‏کاری شده ‏ای نیز در روزگاران هخامنشی و اشکانی رواج داشته است. در آن زمان این مهره ها علاوه بر تزئین، برای دفع ارواح به کار می‏ رفت ولی امروزه این خرافات رد شده است.
اما در تاریخ در مورد چگونگی کشف مهره سازی اینگونه ثبت شده است که بیش از ۵۰۰۰ سال پیش، در کوره ‏های ذوب مس، مس را ذوب می‏ کردند و جنس بدنه کوره از سیلیس بود و از علف اشنون (کربنات سدیم) به عنوان سوخت استفاده می‏ شد. پس از مدتی یک لایه آبی رنگ بدنه را می ‏پوشاند و این شروعی برای ساخت «گژگ کاو» بوده است. درباره اولین محلی که خرمهره سازی در آن آغاز شده در بین باستان‏شناسان اختلاف نظر است، گروهی ایران و گروهی مصر را آغازگر این هنر می ‏دانند ولی اکثر باستان‏ شناسان معتقدند که با توجه به مدارک موجود، این هنر برای اولین بار در ایران به وجود آمده است و سپس توسط یک شاهزاده خانم ایرانی، روش ساخت این مهره ها به عنوان هدیه به مصر منتقل شده است.

خواص سنگ فیروزه  از زبان ائمه اطهار:
امام صادق (ع) فرمودند: هر کس انگشتر فیرزوه دست کند، دست او نیازمند نخواهد شد. امام کاظم(ع) نیز در فضیلت فیروزه فرموده: فیروزه سنگی است که جبرئیل به رسول خدا(ص) هدیه نموده است و رسول خدا آن را به امیرمومنان علی(ع) بخشید. فیروزه درمان کسی است که صاحب فرزند نمی شود. همچنین امام صادق از رسول خدا چنین نقل فرمودند: خداوند سبحان می فرماید: هر آینه من خدا، حیا می کنم از بنده ای که دستش را به سوی من بالا آورده و در دستش انگشتری با نگین فیروزه است، ناامید برگردانم. عبدخیر می گوید: حضرت علی(ع) چهار انگشتر داشتند، که به دست می کردند: انگشتر یاقوت برای نجابت و بزرگی، فیروزه برای پیروزی، حدید چینی برای نیرومندی و عقیق برای محافظت.

خواص فیروزه:
از قدیم الایام برای فیروزه جایگاه و اهمیت خاصی قائل بوده اند که از جمله آن پادشاهان گذشته، بر روی تاج و تخت خود حتما بهترین و زیباترین فیروزه ها را نصب می کردند تا علاوه بر آنکه از آنها مراقبت کند تاج و تخت آنها را نیز حفظ کند و خوش یمنی به ارمغان آورد. این موضوع از آن نشات می گرفت که از جمله خواص فیروزه مراقبت از صاحبش است خصوصا از چشم های بد و طلسمها.
در فیروزه هیچ میکربی اثر نمی کند و بلاهای بد را به  خود جذب می کند. خواص فیروزه و اثرات آن به قدری زیاد است که جنبه های مختلف آن هنوز ناشناخته است. استفاده از خواص درمانی فیروزه قدمت طولانی دارد. از این سنگ برای درمان سردرد، مشکلات چشمی، تب و گزش حشرات استفاده می‌شده است. برای مثال فیروزه را به صورت پودر درآورده و آن را به مریض که از درد شکم رنج می‌برد می‌خوراندند.
فیروزه همچنین خواص ماوراء طبیعی نیز دارد که گفته می‌شود به دلیل اینکه سنگی هارمونیک است برای آرام کردن بیماران عصبی مؤثر می‌افتد و استرس را از بیماران دور می‌کند و دوستی‌ها را گسترش می‌دهد. فیروزه سمبل شانس خوب و آرامش و محافظت در برابر شیطان است.  

آخرین خبر ایلام در اینستاگرام :
https://www.instagram.com/akharinkhabar_ilam/