اقتصاد ژاپن پس‌از «آبه شینزو»

دنياي اقتصاد

بروزرسانی 1399/06/10 - 07:20

دنياي اقتصاد/ آبه شينزو، نخست‌وزير ژاپن پس از پخش شايعاتي درمورد بيماري وي از سمت خود استعفا کرد. او به خبرنگاران گفته است که ترس آن را دارد که به‌دليل بيماري نتواند در دوران کرونا از عهده وظايفش برآيد و از همين رو از قدرت خداحافظي مي‌کند.

دو روز پيش از اينکه شينزو آبه، نخست‌وزير ژاپني‌ها استعفا کند، دولت ژاپن تاکيد کرد که حال عمومي وي خوب است و او دوره نخست‌وزيري‌اش را تکميل خواهد کرد. اما با گذشت دو روز خبر رسيد که آبه ديگر توان هدايت پست نخست‌وزيري را ندارد و از سمت خود کنار مي‌رود.

از مدتي پيش شايعاتي در مورد سلامت نخست‌وزير ژاپن منتشر شده بود که بعضا تکذيب مي‌شد، اما يکي از شاهدان عيني گفته بود که آبه در دفتر کار خود خون بالا آورده و مريضي وي مجددا عود کرده است. اين مريضي نيز يک‌بار پيش‌تر او را از پا در آورده و مجبور شده بود از سمت خود استعفا کند. به نوشته روزنامه نيويورک‌تايمز، آبه تقريبا پس از ۸ سال، پست نخست‌وزيري را به دليل بيماري ترک کرد. او در بيانيه‌اي عجيب که شايد کمتر سياستمداري تن به آن دهد گفت که به دليل بيماري ترس آن را دارد که نتواند در دوران سلطنت بيماري پاندمي کوويد-۱۹ در دنيا از عهده وظايفش بر آيد. آبه که هم‌اينک ۶۵ ساله است، تنها چهار روز پس از آنکه ثبت طولاني‌ترين دوران نخست‌وزيري در ژاپن را به اسم خود زد، از سمتش کناره‌گيري کرد، اما او توانست برخي از جاه‌طلبي‌هايش را در اين کشور تکميل کند و ميراث خوبي از خود بر جا‌ بگذارد. وي از زماني که نخست‌وزيري را در اين کشور بر عهده گرفت توانست ژاپن را از مصيبت‌هايي مانند زلزله و سونامي ويرانگر و فاجعه هسته‌اي به سلامت عبور دهد و کشور را به يک اقتصاد سالم و با‌ثبات برساند و با يک رئيس‌جمهور غيرقابل پيش‌بيني در آمريکا به نام دونالد ترامپ همکاري کند و حتي در زمره سياستمداران مورد علاقه وي نيز قرار گيرد. با اين حال وي در دوران نخست‌وزيري‌اش چندين‌بار به معاهدات صلح پس از جنگ جهاني دوم بي‌توجهي و در انجام وظايف خود نسبت به اهداف معاهدات کوتاهي کرد. او همچنين نتوانست در اين دوران به قول خود مبني بر بازگرداندن جزاير مورد اختلافش با روسيه جامه عمل بپوشاند. اختلاف بر سر اين جزاير بين دو کشور در حدي بوده که مي‌تواند از شرايط صلح فعلي به جنگ برسد. با اين حال وضعيت وخيم سلامتي وي اجازه نداد آبه دوره نخست‌وزيري‌اش را تکميل کند.

چند هفته‌اي بود که رسانه‌هاي ژاپني به گمانه‌زني در خصوص وضعيت ناخوش شينزو آبه به ويژه با کاهش حضورهاي علني وي به دنبال موج جديد شيوع ويروس کرونا در مناطقي از ژاپن مي‌پرداختند. گمانه‌زني‌ها در اين زمينه بعد از آن تقويت شد که شينزو آبه دو بار در يک هفته به بيمارستان رفت. در ابتدا اوايل يوشيهيده سوگا، دبير کابينه ژاپن به خبرنگاران اطمينان داد که آبه قصد دارد در سمتش باقي بماند. او در يک نشست خبري گفت: «نخست‌وزير خودش گفته است که مي‌خواهد از الان به بعد دوباره به سختي کار کند و من هر روز او را مي‌بينم. وضعيت سلامت او تغييري نيافته است.» با اين حال شبکه خبري ان.اچ.کي ژاپن گزارش کرد شينزو آبه بالاخره قرار است استعفايش را اعلام کند.

مقام‌هاي حزب حاکم ليبرال دموکرات ژاپن پيش‌تر تلاش کردند گمانه‌زني‌ها درباره ناتوان شدن آبه در به پايان رساندن دوره نخست‌وزيري خود را که در سپتامبر ۲۰۲۱ منقضي مي‌شود، رفع کنند. با استعفاي آبه انتظار مي‌رود تارو آسو، معاون وي و وزير دارايي ژاپن جانشين‌ او شود، اما مسلما با اين استعفا رقابت بر سر رهبري در حزب ليبرال دموکرات بالا مي‌گيرد. به همين منظور روز شنبه خبرگزاري کيودو به نقل از حزب حاکم اعلام کرد که تا ۱۵ سپتامبر، جانشين آبه انتخاب خواهد شد. انتخابات در درون حزب حاکم در شرايطي صورت مي‌گيرد که شينزو آبه در چند وقت اخير شديدا محبوبيتش کاهش يافته و نارضايتي از او در ميان ژاپني‌ها به بالاترين حد طي دومين دور نخست‌وزيري‌اش رسيده بود.

ژاپن در زمان نخست‌وزيري آبه توانست حائز ميزباني بازي‌هاي المپيک تابستاني ۲۰۲۰ شود، اما نخست‌وزير ژاپن نتوانست به دليل شيوع بيماري ويروس کرونا اين بازي‌ها را در زمان مقررش برگزار کند و اين بازي‌ها قرار است در تابستان سال ۲۰۲۱ برگزار شود. افزون بر اين آمار و ارقام حاکي از آن ا‌ست که همه‌گيري کوويد-‌‌۱۹ و پيامدهاي شديد آن، اقتصاد ژاپن را در سه‌ماه دوم سال با انقباض بي‌سابقه‌اي روبه‌رو کرده‌ است. کوچک شدن حجم سومين اقتصاد بزرگ جهان در سه ماه دوم سال (آوريل، مه، ژوئن) در حالي ا‌ست که اين کشور در سه ماه جاري هم با موج تازه‌ و بي‌سابقه‌اي از انتشار و ابتلا به

کوويد-‌‌۱۹ روبه‌رو شده ‌است. در اواخر ماه مه ژاپن محدوديت‌ها و ممنوعيت‌هاي اجتماعي را کاست. وضعيت اضطراري در اين کشور در ماه آوريل وضع شده بود. اما بسياري از تحليل‌گران، در حال حاضر و با افزايش موارد ابتلا به بيماري ناشي از ويروس کرونا، گمانه‌زني مي‌کنند که وضعيت اقتصادي در سه ماهه سوم هم مطلوب نباشد. داده‌ها و آمار دولت ژاپن حاکي ا‌ست نرخ رشد توليد ناخالص داخلي در سه ماهه دوم ۸/ ۲۷‌درصد کاهش داشته است؛ در نتيجه اين بدترين انقباض اقتصادي از سال ۱۹۸۰ به اين سو است، يعني از زماني که آمار و داده‌ها در اختيار همگان قرار مي‌گيرد. با اين حال رسانه‌هاي ژاپني به‌نقل از دولت آن کشور مي‌گويند اين انقباض مقطعي حتي از سال ۱۹۵۵ به اين‌سو نيز رصد نشده است. ميزان رکود سه‌ ماهه نه تنها بيشتر از برآوردهاي اوليه بود، بلکه براي سومين دور پياپي است که رخ مي‌دهد. مصرف خانوارها، خريد کالا و خدمات توسط شهروندان که دربرگيرنده بيش از نيمي از اقتصاد کشور است، ۲/ ۸ درصد کاهش يافته است. طي ماه‌هاي گذشته ميزان مصرف، سفرهاي داخلي، استفاده از خدمات، رستوران‌ها و فروشگاه‌ها و مشابه اين‌ها به‌طور مشخصي کاهش يافت. ميزان صادرات کالا و خدمات، از جمله درآمد ناشي از حضور گردشگران خارجي، ۵/ ۱۸ درصد سقوط کرده ‌است. هزينه سرمايه‌اي و هزينه‌هاي مصرفي براي ايجاد سود در آينده نيز ۵/ ۱ درصد تحليل رفته است. اقتصاد ژاپن پيش از آنکه ويروس کرونا به يک همه‌گيري جهاني تبديل شود‌ از تنش‌هاي اقتصادي ميان ايالات متحده و چين و همچنين افزايش ماليات بر مصرف در اين کشور‌ ضربه خورده بود. رکود و انقباض اقتصادي با همه‌گيري کوويد-‌‌۱۹ و سپس با اعلام وضعيت اضطراري براي مقابله با آن روند بدتري پيدا کرد.

ميراث آبه در اقتصاد باقي خواهد ماند
شينزو‌ آبه روز جمعه از سمت خود کنار رفت و آثار خط‌مشي‌هاي اقتصادي‌اش براي دهه‌ها در اين کشور باقي خواهد ماند. چارلز رايلي، خبرنگار اقتصادي سي‌ان‌ان در گزارش تحليلي روز يکشنبه نوشت: آبه در سال ۲۰۱۲ قدرت را به دست گرفت و وعده داد که از طريق محرک‌هاي گسترده پولي، افزايش هزينه‌هاي دولت و اصلاحات اقتصادي، سومين اقتصاد بزرگ جهان را احيا کند. برنامه‌هاي شينزو آبه تاکنون پيامدهاي متفاوتي داشته است. وي بر سقوط قيمت‌ها فائق آمد، اما نتوانست براي هدف ۲ درصد تعيين شده جهت کاهش تورم توسط بانک مرکزي کاري از پيش ببرد. با اين حال اين اقتصاد چندين سال با رشد خوب روبه‌رو شد، اما نتوانست از مانعي به نام ويروس کرونا بپرد. البته آبه نمي‌تواند کاستي‌هاي برنامه خود را متوجه عملکرد هاروهيکو کورودا کند کسي که از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ کليددار بانک مرکزي اين کشور بود و در سال ۲۰۱۸ نيز به مدت ۵ سال ديگر براي اين سمت انتخاب شد.

تحت رهبري کورودا بانک مرکزي اقدام به اتخاذ راهبردي کرد که نرخ بهره را به سمت منفي سوق مي‌داد و بخش عظيمي از اوراق قرضه دولتي را خريداري مي‌کرد و صندوق‌هاي قابل معامله را مي‌بلعيد. چرا اين امر مهم است: براي اينکه راهبرد خريد همه‌چيز، بانک مرکزي ژاپن را به سمت سياست‌هايي سوق مي‌دهد که آن را سياست‌هاي غيرمتعارف پولي مي‌خوانند. البته رجوع به اين رويکرد در اين اواخر کمتر شده است. در حال حاضر بانک‌هاي مرکزي بزرگ در سراسر دنيا به بحران اقتصادي ناشي از ويروس کرونا با کاهش نرخ بهره خود به سطوحي جديد پاسخ داده‌اند که يادآور برنامه‌هاي موسوم به «آبنوميکس» است که پرچمدار آن خود شينزو آبه است.

در اين راستا در ايالات متحده، فدرال رزرو نرخ بهره را به صفر رساند، اما براي اقدامات بيشتر باز هم تحت فشار بود: خريد اوراق قرضه به ارزش ۷۰۰ ميليارد دلار، ارائه تسهيلات اعتباري به شرکت‌هاي بزرگ، خريد اوراق بهادار تجاري تحت عنوان وام حمايتي و حتي پول‌پاشي در صندوق‌هاي قابل معامله که مي‌توان گفت همچون بانک مرکزي ژاپن عمل کرده است. انتظار مي‌رود که آبنوميکس همچنان طي دهه‌هاي آينده در دنيا باقي بماند. در اين هفته نيز احتمالا جانشين آبه مشخص مي‌شود، اما انتظار نمي‌رود که در سياست‌هاي بانک مرکزي اين کشور زلزله بزرگي رخ دهد. استعفاي آبه به معني از بين رفتن سياست‌هاي وي نيست.