کشت برنج در خوزستان درگیر بحران آب

خبرآنلاين

بروزرسانی 1400/05/04 - 11:09

خبرآنلاين/ چرا خوزستان را هم آب مي‌برد و هم بي‌آبي؟ اين سئوالي است که کارشناسان و متخصصان حوزه آب و محيط زيست در کلاب‌هاوس خبرانلاين به آن پاسخ دادند.

موضوع آب در خوزستان حالا به مساله‌اي بسيار هم تبديل شده است و اعتراضات نسبت به کمبود آب در اين منطقه به دغدغه اول افکار عمومي تبديل شده است .
موقعيت جغرافيايي ايران، موقعيتي خشک و نيمه خشک است و ميزان بار باران در ايران بسيار کمتر از استانداردهاي بين‌المللي است. از اين رو مديريت منابع آب يکي از اصلي‌ترين اولويت‎هاي دولت‌ها در ايران تلقي مي‌شود اما به رغم ضرورت بالاي مديريت منابع آب انتقاداتي در اين حوزه از سوي کارشناسان مطرح شده است. در اين نشست اعضاي شوراي سردبيري خبرانلاين نيز نظرات خود را در اين خصوص اعلام کردند.

چهار عامل مهم بروز بحران آب در ايران
حسين زماني مديرکل حقوقي شرکت مديريت منابع آب ايران در نشست کلاب‌هاوس خبرآنلاين، گفت: قوانين ناکارامد رکن چهارم بحران آب در ايران هستند.
وي با اشاره به اينکه در ايران ۴ عامل اصلي در بروز بحران آب موثر هستند، گفت: اولين عامل ايجاد بحران عملکرد دولت‌هاست. دوم رسيدگي هاي قضايي و نظارت‌هاي قضايي است و سومين عامل فرهنگ عامه و در نهايت نکته چهارم قوانين است.

وي با اشاره به اينکه قوانين موجود در خصوص آب را بايد ديد، گفت: بايد در نظر داشت اقدامات دولت بر پايه قوانين استوار است و متاسفانه در ايران قوانين آب بسيار ناکارامد است.
وي در توضيح اين مطلب افزود: در قانون توزيع عادلانه آب که سال ۶۱ مصوب شده است، به جز چند ماده که به حفاظت آب اشاره دارد ، عملا نگاه توزيع گرايانه حاکم است. ولي آب عنصري نيست که فقط درباره توزيع آن تصميم گيري شود.
او با تاکيد بر اينکه بايد نگاه توزيع گرايانه ما به آب عوض شود، اضافه کرد: مصالح عامه نسل فعلي و نسل آتي را بايد در نظر گرفت. قانون اساسي اصل توسعه پايدار را آورده است.اما قانون توزيع عادلانه آب، به اصل توسعه پايدار هيچ نگاهي ندارد از اين رو بايد اين قانون اصلاح شود و پارادايم توزيع گرايانه به تضمين پارادايم توسعه پايدار و حق دسترسي به آب پايدار تغيير يابد.
به گفته وي بدون اصلاح اين قانون تمام کارهاي ما موقتي است.
زماني تاکيد کرد: شوراي عالي آب تصويب کرده فقط در استان‌هاي شمالي برنج کاشته شود. سئوال اينجاست چرا در خوزستان، فارس، چهارمحال و بختياري و اصفهان کاشت برنج داريم؟

اولويت مهم دولت سيزدهم در حوزه آب
ابراهيم نيا، مديرکل دفتر مجامع عمومي و نظارت مالي شرکت مديريت منابع آب وزارت نيرو با اشاره به اينکه مساله آب به همه مسايل سياسي، امنيتي، حقوقي، اجتماعي و محيط زيستي تنيده است، گفت: مشکلات آب و برق در کنار محروميت نسبي که مردم احساس مي کنند سبب حضور مردم کف خيابان شد و در حقيقت آب به بهانه‌اي براي اعتراض تبديل شد.
اين مقام مسئول با تاکيد بر اينکه کشورهاي توسعه يافته هم با همين مشکلات روبرو بودند، اضافه کرد: چرخ دنده يک بار اختراع شده است و نيازي به اختراع دوباره آن نيست. همه کشورها مديريت منابع آب اختصاصي خود را دارند و در ايران نيز ضروري است همه اقشار وارد گفتگو شوند و ترسيم دورنما و شنيدن صداهاي پيشرو بايد انجام شود چرا که راهي غير از اين نداريم.

او ادامه داد: هر حوزه دارايي هاي منحصر به فرد خود را دارد. اگر خوزستاني فکر مي کنند آبي که در اهواز است و در کارون جاري است فقط متعلق به استان خوزستان است، دچار مشکل مي‌شويم چون قطعا با اين مدل نمي شود کشورداري کرد.

ابراهيم نيا گفت: براي مدل ميان مدت و دراز مدت بايد ساختار حوزه اي را قوام دهيم و به تصميم‌گيري از لايه هاي پايين اعتقاد داشته باشيم. عمدتا وزرا و سياسيون دور همديگر مي نشينند و تصميم مي گيرد که خطاي فاحشي است. خارجي ها مي گويند بايد حقيقت را قاضي مآبانه پيدا کرد. چقدر آب داريم؟ پول به کجا برود؟ و همه اين سئوالات روند حرکت ما را روشن کند.

او تاکيد کرد: دولت يازدهم و دوازدهم ۸ ميليارد دلار از صندوق توسعه ملي براي اهداف آب برداشت کرد که الان به بخشي از اهداف خود رسيديم و در هشت سال گذشته ،طرح‌هاي آبرساني بزرگ را عملي کرديم اما اميدوارم همه دولت بعدي طرح‌هاي آبرساني و فاضلاب استانهاي شمالي و خوزستاني را در اولويت کاري خود قرار دهد چرا که ضرورتي بالاتر از اين را نداريم .

وي گفت: در مناطقي که آب بالاست، بايد حتما طرح هاي فاضلاب با سرعت اجرا شود تا منابع آبي به خطر نيفتد و اين مهم خواسته همه کارشناسان و متخصصان از دولت سيزدهم ذاست که اولويت اين موضوع را مد نظر قرار دهند.

آورد کارون ۵۰ درصد کاهش يافت
مديرکل آب و فاضلاب خوزستان در کلاب‌هاوس خبرآنلاين با موضوع چرا خوزستان را هم آب مي‌برد، هم بي‌آبي؟ گفت: بحث حقابه و توزيع عادلانه آب تعاريف مختلفي دارد و اگر بخواهيم بر اساس آمايش سرزمين و حقابه در نظر بگيريم خوزستان از لحاظ آوردي که دارد نيازهاي برايش تعريف شده است.
ابراهيم زلقي با اشاره به اينکه بخشي آب از سرشاخه‌هاي کارون به استان اصفهان منتقل مي‌شود گفت: حجم آب انتقالي به اصفهان به۹۰۰ ميليون متر مکعب مي‌رسد و اين برنامه ريزي استان خوزستان و کشور را به فاجعه کشانده است.
وي با اشاره به اينکه از خرداد تا شهريور، آورد کارون ۵۰ درصد کاهش يافته است، گفت: سهم آبي که در خرداد تا شهريور از سرشاخه‌هاي کارون در اصفهان منتقل مي شود ۲۶ درصد است که بيش از يک چهارم منابع آب را تشکيل مي‌دهد.

او اضافه کرد: انتقال آب در اين فاصله که خوزستان به شدت به آن نياز دارد ، صورت مي‌گيرد. جالب اينجاست ۷۰ درصد آبي که منتقل مي شود از فروردين تا شهريور است، يعني فصلي آب منتقل مي شود که منطبق بر توليد کشاورزي اصفهان است. از اين طرف تاسيسات آب بر و صنايع بيشتر مي سازند در حالي که بايد روشن شوذ توان زيستي استان اصفهان و يزد چقدر است؟ چقدر مي خواهيد صنايع را توسعه دهيد؟ توان محيط زيستي کجاست

وي با اشاره به نرخ رسوب گذاري در سدها گفت: اين نرخ ۲۵ درصد واردات آب به مخازن سدها بوده است.
وي درباره سد گتوند نيز توضيح داد و گفت: هدف احداث سد ، توليد برق آبي بوده است. اکثر سدهاي کارون براي توليد برق‌آبي تاسيس شدند اما درباره سد گتوند با شوري آب بسيار زيادي مواجه هستيم.
وي گفت: وقتي سد گتوند عليا نبود حجم ذخيره اي از مسجد سليمان تا سد گتوند داشتيم. سدهاي نيروگاهي براي پيک مصرف کارکرد دارند و بر اساس نياز آبي، روزانه ۶ ساعت رهاسازي آب دارند. اين آب رها سازي شده توسط سدهاي تنظيمي مهار مي شود و بعد به صورت برنامه اي در ۲۴ ساعت مهار مي ‌رود. مشکل سد گتوند اين است که در ۶ ساعت آب را رها مي کند و باعث مي‌شود سد تنظيمي گتوند نتواند آن را مهار کند. اين يعني اختلال در منابع آب استان وجود دارد.

سه فاز مديريت بحران آب
آرمين نوربخش ، فعال محيط زيست نيز گفت: در مديريت بحران سه فاز داريم؛ پيشگيري، آمادگي و مقابله.وي در توضيح اين مطلب اضافه کرد: در بحث پيشگيري نياز به تغيير قوانين و ساختارها داريم اما در بحث آمادگي بحث اطلاع‌رساني را داريم.
وي تاکيد کرد: مقامات وزارت نيرو در استان اعلام کردند از اسفندماه پيش‌بيني کرديم و به اطلاع داديم سال سختي داريم ولي چرا ارتباط شکل نگرفت؟ ارتباطات وزارت نيرو با بدنه مردم چگونه است؟ وزارت نيرو بيشترين ارتباط را از طريق آب و برق با مردم دارد ولي کجا ارتباط مي گيرد تا بحران را اطلاع‌رساني کند؟

نوربخش گفت: ابزارهاي شبکه هاي اجتماعي را امروزه وجود دارد ولي وزارتخانه از آن استفاده درستي نمي‌کند.

سد گتوند يک خطاي مهندسي است
احسان دانشور مهندس نفت و گاز نيز در اين نشست گفت: بايد توجه داشت انتقال آب هميشه بهترين راه نيست و در اکثر نقاط دنيا آخرين راه حل تلقي مي شود.

وي ادامه داد: طرح‌هاي انتقال آب بسيار زمانبر است. شخصا در سه طرح انتقال آب در آسيا و اروپا کار کردم. در حوزه انتقال آب دو قسمت اهدا کننده و گيرنده را داريم. در تمام دنيا اين دو قسمت درگير مي‌شوند و براي کاهش اين درگيري‌ها يک سري مطالعات براي سرمايه‌گذاري و ايجاد زيرساخت‌هاي جايگزين در مبدا صورت مي گيرد که همزمان با انتقال آب به بهره برداري مي رسند و در نتيجه بايد به يک نوع برابري و عدالت برسند که معمولا اين اتفاق نمي‌افتد.
او با اشاره به اينکه بايد نقش دولت‌ها در توازن فرصتها و زيرساختها پررنگ شود، گفت: اين همه فاضلاب از صنعت وارد رودخانه کارون مي شود. صنايع نفتي و فولاد در اين رودخانه فاضلاب مي ريزد. نبايد گذاشت آب شيرين هرز برود ولي هرگز نياموختيم بايد ميزان مشخصي از آب در رودخانه باشد تا آب شور در رودخانه بالا نيايد. آيا ما سد در رودخانه ها زديم که آب شور جلو نيايد؟ چرا براي جمع آوري فاضلاب کاري انجام نشد که کاهش کيفيت در پايين دست را نداشته باشيم.
او گفت: بحث خشکسالي از اواسط پاييز گذشته مطرح بود و بحث‌هاي منطقه اي و امنيتي در اصفهان و خوزستان قابل پيش بيني بود. تغيير اقليم يک شبه نيست بلکه به تدريج رخ مي‌دهد.
او ادامه داد: سد گتوند خطاي مهندسي و يک مدل واضحي از نحوه مديريت آب کشور است. نوع نگاه به ساخت اين سد و توجيه وزارت نيرو که مي گويد آب شور نيست و ضرر و زيان اين سد را مي توانيد ببينيد چطور از سوي وزارت بيان مي شود.

چرا وزارت نيرو اطلاعيه نداد در هور چه خبر است؟
محسن موسوي متخصص زيرساختهاي هيدرولوژي نيز در اين نشست گفت: چرا پس از اين همه کشمکش وزارت نيرو يک اطلاعيه نداده است تا معلوم شود جريان خشک شدن هوز چيست؟
وي گت: وقتي الان با چنين بحراني مواجه هستيم ، شما ببينيد ۱۴۰۵ يا ۱۴۱۰ چه خبر است.وي گفت: بايد برنامه بلندمدت داشته باشيم، بالاخر مطالعات نشان مي‎دهد دريا در حال پيشروي است و ما براي اين اتفاق بايد برنامه داشته باشيم. درصد زيادي از اراضي بصره و شادگان تا ۲۰۵۰ زير آب مي‌رود و بايد براي آن برنامه ريزي داشت.

او گفت: همه به عملکرد کوتاه مدت وزارت نيرو گير داده ايم اما هشتاد درصد آب را بخش کشاورزي مصرف مي کند. کسي که تيشه به ريشه کشور مي زند معاونت آب و خاک وزارت جهادکشاورزي است که ۸۰ درصد آب کشور را مصرف مي کند. شما بايد از او بپرسيد برنامه اش چيست.

انتقال آب؛ تجربه شکست‌خورده
در اين نشست، زهرا کشوري، خبرنگار محيط زيست تاکيد کرد: ما فقط سدسازي کرديم بدون اينکه کارهاي بالا دست و پايين دست سد را انجام بدهيم در حقيقت اين کارها نصفه مانده و فقط يک مخزن را مي سازيم.
وي ضمن مخالفت با انتقال آب گفت: تجربه نشان داده انتقال آب مبدا را نابود کرده و مقصد را هم اباد نکرده است به هر حال اگر جايي آب نداشته باشد ناگريز هستيم آب را انتقال دهيم اما بسياري از طرح‌هاي انتقال آب به اسم شرب منتقل شده ولي آب براي کشاورزي و صنعت صرف شده است.

توضيح درباره انتقال آب به اصفهان
متين ميرعلايي فعال محيط زيست، نيز در اين نشست گفت: بحث اصلي بنده بر موضوع شوراي عالي آب و قانون توزيع عادلانه آب متمرکز است. يکي از مهمانان، (ابراهيم زلقي) درباره طرح‌هاي انتقال آب از کارون به اصفهان حرف زدند که فکتي اشتباه بود. تنها انتقال آب از حوضه آب دز را در خلنگستان- چشمه لنگان و فريدونشهر داريم. دوما گفته مي‌شود تونل کوهرنگ يک و دو به اصفهان مي رود که اين موضوع عم اشتباه است چرا که اين تونل‌ها به چهارمحال مي رود.
وي در توضيح اين مطلب افزود: در بهترين شرايط ترسالي ،تونل اول کوهرنگ ۲۹۲ ميليون متر مکعب آب را منتقل مي کند. اين تونل‌ها سيلابي است و ارتفاع زيادي دارد. در بهترين شرايط اين طرح‌ها ۶۳۵ ميليون متر مکعب در ۳ طرح انتقال را داريم .

وي تاکيد کرد: هيچ کدام از دوستان صحبتي از طرح انتقال آب در ايران، يعني انتقال آب کرخه به دشت عباس است را نمي کنند. ميرعلايي درباره کاشت برنج در اصفهان نيز گفت: سد زاينده رود در ۱۳۴۸ ساخته شد ولي دولت در سال ۱۳۳۱ مصوبه اي دارد که ۱۰ سهم از ۳۳ سهم زاينده رود را طبق طومار شيخ بهايي داشته اند و برنج کاري هميشه در منطقه لنجان بوده است.

ضرورت گفتگو با جوامع محلي
محمدعلي حامدي، کارشناس حوزه آب و محيط زيست نيز گفت: در ايران هميشه با مشکل خشکسالي روبرو بوديم به طوري که اين موضوع حتي جمعيت کشور را تهديد کرده است.
وي با اشاره به اينکه خشک‌سالي و ترسالي دست ما نيست، ادامه داد: تغييرات اقليمي شرايط را غيرقابل پيش بيني تر کرده است. از اين رو بحث مديريت يکپارچه حوضه آبريز در سطح ملي مطرح شده است اما در شرايط کنوني همه بحث‌ها دولتي است در حالي که اصل مطلب به جامعه مصرف کننده بازمي‎گردد.

وي با اشاره به اينکه منظور صحبتش کساني نستند که که کف خيابان مي‌آيند، تاکيد کرد: اصل مطلب حکمراني است و طبق قانون حکمراني اب با دولت است در حالي که حکمراني آب يک امر اجتماعي و سياسي است.
وي با اشاره به اينکه در حوزه حکمروايي آب چهار عنصر داريم، اضافه کرد: از اين چهارعنصر داريم ۳ عنصر دولتي است و چهارمي را بدنه مردمي تشکيل مي دهد اما ساختار بسيار گسيخته است و به همگرايي نمي رسد.همين گسستگي سبب مي شود در مقاطعي به واسطه مجموعه عوامل ديگري، اتفاقات خوزستان رقم بخورد.

او با اشاره به اينکه مساله خوزستان آب نيستگفت: مساله در خوزستان توسعه، مشارکت و فقدان گفتگو با جامعه محلي است.
او با انتقاد از ضعيف شدن جامعه محلي گفت: حتي تعاوني ها را به کاريکاتور تقليل داديم. ضعيفترين نهاد در جهادکشاورزي تعاوني هاي توليد است. چون هم پولي در آن نيست و هم نيروهاي کارامد آنجا نمي روند.

اين کارشناس ادامه داد: وزارت کشاورزي نه انگيزه دارد نه درک اين موضوع که چطور بايد با جوامع محلي صحبت کند. حال سئوال اينجاست که چرا به اين نقطه رسيده ايم؟

خوزستان ۳۰ درصد آب کشور را تامين مي‌کند
روزبه کردوني تحليلگر سياست گذاري عمومي و سياست رفاهي، نيز در اين نشست گفت: لوکوموتيو اقتصادي کشور است. اين استان ۸۵ درصد نفت کشور و ۳۰ درصد آب کشور را تامين مي‌کند. وقتي کرونا به عنوان اپيدمي قرن مي آيد و قدرتهاي بزرگ اقتصادي را تحت تاثير قرار مي‌دهد، حتما در ايران هم فقر و ناعدالتي خود را نشان مي‌دهد.
ويبا اشاره به اينکه خورستان دومين استان ايران است که زندگي مردمش وابسته به آب است، ادامه داد: شما با استاني مواجهيد که اقوام مختلف در آن زندگي مي کنند و حس تبعيض تاريخي در آنان شکل گرفته است. اين حس تبعيض در حالي وجود دارد که جنگ هشت ساله نيز خسارات شديدي به اين استان زده است.

وي گفت: نبايد به خوزستان نگاه تقليل‌گرايانه داشت، هر اتفاقي در خوزستان مي افتد ا يکي دو سال ديگر در بقيه نقاط کشور رخ مي‌دهد، بحران‌هاي بزرگ هم فرصت و هم تهديد است. بايد از اين فرصت استفاده شود . نکته مهم اين است که خوزستان نياز به خلق ثروت دارد. مطالعات نشان مي‌دهد ترک تحصيل کودکان عرب زبان در شهرستانهاي عرب زبان ۸ برابر ساير کودکان است چون بچه هاي عرب امکان برقراري ارتباط با معلمان را ندارند.

وي در توضيح اين مطلب افزود: بايد امنيت شهرونداني را در نظر گرفت که امنيت ايران به آنها وابسته است. بايد اعتماد ايجاد کرد.

قانون تضييع عامدانه آب
حسين دورجوش، کارشناس قنات نيز گفت: استادان قنوات از قانون توزيع عادلانه آب به عنوان قانون تضييع عامدانه آب ياد مي کنند که ساختارهاي چندهزار ساله مديريت آب را از بين برده است.

وي در توضيح اين مطلب ادامه داد: در قيقت قانوني وضع شده که دست را براي سياسي کاري باز کرده است. در يزد مي گويند يک سال ترسالي، باعث مي شود هفت سال بتوانيم گندم برداشت کنيم. ولي امروز به جايي رسيديم اگر ترسالي باشد سيلاب مي آيد و اگر آسمان کم لطفي کرد و خشکسالي شد به شرايط بحران مي رسيم و در نتيجه همه زيست مندان و مردم دچار چالش مي شوند.
وي با اشاره به اينکه نبايد موضوع آب را امنيتي کنيم، گفت: روزگاري اگر حاکمي بر سرزمين وارد مي شد مطابق آن زيرساخت موجود، کارهاي خود را پيش مي‌برد نه اينکه نوع نگاه يا اهداف سياسي و گروهي خود را دنبال کند. ما ۳۰ درصد آب خوزستان را به شوشتر منتقل مي کرديم و در طي هزاران سال هيچ چالشي نداشتيم اما حالا اگر يک سال ترسالي نداشته باشيم، کشت مان دچار چالش مي شود و تبعات اجتماعي به همراه مي‌اورد.

وي با اشاره به اينکه طلا و اشرفي را نمي توانيم بخوريم ، ادامه داد: مساله اصلي در اين سرزمين آب است و اميدوارم بتوانيم در اين حوزه دانش خود را به روز کنيم.

۴ ميليارد متر مکعب آب براي کشت برنج در خوزستان
سعيد صادقي، فعال محيط زيست نيز گفت: بيشترين نگراني ما تبعات اجتماعي اطلاعات دروغي است که برخي افراد به جامعه مي‌ دهند. اگر هر جاي ايران بپرسيد مشکل خوزستان چيست مي گويند انتقال آب به اصفهان در حالي که اميدوارم صنايع اطراف اصفهان از بين برود چون براي اصفهاني‌ها چيزي جز بيماري و مشکلات زيست محيطي به همراه ندارد.

او افزود: اين در حالي است که به اصفهاني مي‌گويند آبي که از زاينده رود بوده رفته يزد. به خوزستاني ها مي گويند آب کارون رفته به زاينده رود و به لرستان گفته اند آب کشکان به زاينده رود منتقل شده است. اينقدر اين دروغ را گفته اند که مردم باورشان مي شود. لعنت به کساني که مردم کشور را روبروي هم قرار مي دهند. ما خيلي دوست داريم زاينده رود و کارون پرآب باشد اما کمتر از ۷۰۰ ميليون متر مکعب انتقال به حوضه زاينده رود داشتيم که پشت سد زاينده رود در استان چهارمحال و بختياري است نه اين که به اصفهان برود.
او با اشاره به اينکه وزارت نيرو به مديري آب‌فروش تبديل شده ، گفت: در حقيقت هر جا رودخانه اي مي‌بيند سريع مي خواهد آن را تبديل به پول کند.

وي با اشاره به حجم سدهاي خوزستان گفت: ۱۲ و نيم ميليارد متر مکعب آب پشت سدهاي خوزستان است. ۳ ميليارد و ۸۵۰ ميليون متر مکعب براي کشت نيشکر صرف مي شود و حدود ۴ ميليارد متر مکعب آب براي کشت برنج در خوزستان اختصاص مي‌يابد. اينها را جمع بزنيد، ببينيد چه مي‌شود. سئوال اين است که چرا تمام مشکلات را به انتقال اب ربط مي دهيد؟