پای موسیقی سخیف چگونه به عزاداری باز شد؟

مهر/ پويا سرايي از مدرسان و نوازندگان صاحب نام موسيقي به بهانه اجراي پروژه نمايشي-موسيقايي «سوگ آزادگي» از ويژگي‌هاي متفاوت اين اثر در استفاده از موسيقي اصيل ايراني در قالب تعزيه گفت. پويا سرايي نوازنده سنتور که همراه با تعدادي از نوازندگان صاحب نام موسيقي کشورمان پروژه نمايشي-موسيقايي «سوگ آزادگي» به آهنگسازي فردين خلعتبري و کارگرداني مجيد خسروبيگي را اين شب‌ها در حال اجرا دارد در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن اشاره به پيوندهاي ميان تعزيه و موسيقي و برخي بدعت‌ها در اين حوزه توضيح داد: به اعتقاد من بخش عمده‌اي از تأثيرگذاري تعزيه، به‌عنوان يک هنر چند رسانه‌اي، برعهده موسيقي است. هرچند نمايش، ادبيات، شعر، طراحي صحنه و نور و بسياري ديگر از هنرها و فنون نيز در اجراي آن تاثير جدي داشته و دارند، ولي موسيقي ايراني به نوعي بيش از همه چيز وام‌دار تعزيه است. اين هنرمند افزود: تعزيه، سال‌ها و قرن‌ها به موسيقي اصيل ايراني اجازه حيات داد. چه زماني که مي‌توانست براي اجراي آن يک پوشش تلقي شود و چه در زماني که رسانه‌ها گستردگي نداشتند و موسيقي فقط از همين طرق قابل ارائه بود. به اين دليل بخش عمده‌اي از خواننده‌ها و مجريان موسيقي ايراني، از خبرگان تعزيه نيز بوده‌اند. وي ادامه داد: امروز موسيقي ايراني رسانه‌هاي ديگري پيدا کرده و از طرفي برخلاف گذشته، نياز به پوششِ خاصي هم براي ارائه موسيقي نيست. به همين دليل تعزيه و موسيقي رديف، سال‌هاست راه جدايي پيدا کرده‌اند. اين انفکاک تا جايي پيش رفته که خودِ من به عنوان يک مدرس و رديف نواز،‌ از اجراي رديف در تعزيه شگفت‌زده مي‌شوم. در حالي که در عرفِ تعزيه‌خوان‌ها اين اتفاق کاملا اصيل و قديمي، قرن‌هاست که رخ مي‌داده است. دو راهه شدن تعزيه و رديف‌نوازي آن قدر برجسته شده که هنرمندان امروز به سختي باور مي‌کنند اين دو از يک سرچشمه و چه‌بسا عين هم بوده‌اند. اين نوازنده و پژوهشگر شناخته شده موسيقي ايراني بيان کرد: خاطرم هست ساليان پيش مقاله‌اي با عنوان «پيوند تعزيه و موسيقي ايراني» تاليف کردم که هم اکنون نيز در تارنماي دايره‌المعارف بزرگ اسلامي در دسترس است و به وجوه اشتراک بي‌شمار بين اين دو حوزه پرداختم. جالب اينکه لفظ «گوشه در رديف» از تعزيه اخذ شده که به معناي يک سکانس از روايت است. وي افزود: در اين چارچوب اسامي بسياري از گوشه‌ها مثل حسيني ملک حسين، مخالف، مغلوب، برداشت و موارد ديگر نيز قطعا به فرهنگ تعزيه منتسب است. البته سازهاي ايراني هيچ گاه در تعزيه شرکت نمي‌کردند. آنگونه که استادم محمدرضا درويشي در مجموعه «نگاه به غرب» شرح نسبتا مفصلي از وضعيت تعزيه ارائه کرده است، شايد به اين دليل که حجم صداي سازهاي ايراني ظرفيت اجراي موسيقي در جاي بزرگي مثل تکيه دولت را نداشته است. يعني سازهايي مثل کلارينت و ترومپت و طبل، براي حجم و شدت صوتي تعزيه مطلوب‌تر بودند به نسبت تار و سنتور که خب اين منطقي هم به نظر مي‌رسد. سرايي در بخش ديگري از صحبت‌هاي خود گفت: اتفاقي مثل پروژه «سوگ آزادگي» پيوندي دوباره بين موسيقي ايراني و تعزيه است که از منظر استفاده از سازهاي ايراني، امري يک‌باره و بديع در تعزيه محسوب مي‌شود. نگاه به وضعيت اين روزهاي موسيقي ايراني، تعزيه و نيز موسيقي مذهبيِ اجراشده در عزاداري‌ها، نشان مي‌دهد که هر سه حوزه گويي مضمحل شده‌اند. شايد چون از هم دور افتاده‌اند. موسيقي ايراني مصداق‌هاي دلالت معنايي خود را در بسياري از مواقع از تعزيه و فرهنگ تعزيه مي‌گرفته است. تعزيه که کاملا بر اساس موسيقي رديف بوده است. کما اينکه موسيقيِ عزاداري که کمابيش منطبق بر موسيقي رديف بوده است، اين روزها صورت پاپ پيدا کرده و بسيار سخيف ارائه مي‌شود. به اين دليل اتفاقي که در سوگ آزادگي افتاد، اتفاق مثبتي در جهت پيوند دوباره موسيقي ايراني و تعزيه است که به ماهيت و جايگاهِ هر دو، کمک شاياني خواهد کرد. وي در پايان گفت: از منظر تحليل موسيقايي، خوانندگان و مجريان سوگ آزادي در بالاترين شرايط فني و حرفه‌ايِ موسيقي قرار دارند. هنرمندي مانند محسن هاشمي در نقش حر، هر شب آتش بازي به راه مي‌اندازند؛ يعني از کوک دقيق، تحريرهاي عالي، جمله‌بندي‌هاي بديع و محکم و مدگردي‌هاي جذاب که حقيقتا اين سطح از توانمندي در خواندن را من و دوستان نوازنده که عموما خود از مدرسين و نوازندگانِ باسابقه موسيقي هستند کمتر ديده‌ايم. فردين خلعتبري هم بر اساس همين اشعار و مضامين و آوازها آثاري را نگاشتند که اين موضوع، چنان که گفتم در پيوندِ دوباره موسيقي و تعزيه اثر گذار است. فردين خلعتبري آهنگساز، بهنام ابوالقاسم رهبر ارکستر، عباس صالحي مشاور موسيقي و نوازنده ني، پويا سرايي نوازنده سنتور، پاشا هنجني نوازنده ني، بابک باربد نوازنده عود، تقي نيک اخلاق، جلال پورسعيد نوازنده تار، نيما گلي پور، شاهين ضفايي نوازنده تار، بهزاد رواقي نوازنده تار، پرويز گلي پور، علي رحيي نوازنده تمبک، فرشاد رستمي نوازنده کمانچه آلتو، مجيد يگانه راد نوازنده سازهاي کوبه‌اي، مسلم عليپور نوازنده کمانچه، عليرضا دريايي نوازنده کمانچه، ايمان موسي‌زاده نوازنده ني گروه موسيقي و علاالدين قاسمي شبيه امام حسين(ع)، حسن نرگسخاني شبيه حضرت عباس/ حر، سيد محسن هاشمي شبيه حضرت حر و حضرت عباس، حمزه کاظمي شبيه خطيب و ساربان، محمدباغاني شبيه قاصد، حسين ملاحسيني شبيه ابن زياد، سيد کاظم جده خواه شبيه اب سعد، مجتبي حسن بيگي شبيه شمر گروه شبيه خواني پروژه نمايشي – موسيقايي «سوگ آزادگي» را تشکيل مي‌دهند. اين پروژه به ميزباني منطقه گردشگري – فرهنگي عباس آباد هر شب در بوستان آب و آتش تهران برگزار مي‌شود. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد