علی رهبری: وقتی جوانان ما برای وطن‌ جان می‌دادند، امثال من در وین و پاریس در آسایش بودیم

موسيقي ما/ پوئم سمفونيک مادرم ايران (شماره ۱۰) آخرين اثر «علي رهبري» با نام «زرتشت» است که براي اولين بار در روز ۲۳ اکتبر برابر با جمعه دوم آبان ماه در کنسرتي ويژه به مناسبت يک‌صد و پنجاهمين سالگرد تاسيس ارکستر و گروه کر فيلهارمونيک زاگرب به‌روي صحنه مي‌رود. اين اثر ۵۵ دقيقه اي روي گفتار زرتشت طراحي شده و موسيقي آن بر پايه‌ي قطعه‌ي «زنگ شتر» استاد صبا براي خواننده‌ي مرد، گروه کر و ارکستر سمفونيک ساخته شده است. به اين بهانه با اين آهنگ‌ساز و رهبر بين‌المللي ارکستر به گفت‌وگو نشسته‌ايم: ابتدا توضيح مي‌دهيد که انگيزه‌تان از خلقِ اثري به نام «زرتشت» چه بود؟ تمام سوژه‌هاي پوئم سمفونيک‌هاي «مادرم ايران» بسيار ايراني هستند؛ از نوحه خوان (داستان روز عاشورا) گرفته تا شام غريبان، سرود مادرم ايران، عاشقم بر همه عالم که بر اساس شعري از سعدي شکل گرفت تا همين اثري که درباره‌ي آن صحبت مي‌کنيم. در واقع اين آثار هر کدام به بخشي از زندگي من اشاره دارد. گاهي به دوران کودکي‌ام باز گشته‌ام و گاهي از موسيقي‌هايي که مطرب‌ها از آن بهره مي‌بردند، استفاده کردم و گاهي هم از موسيقي زورخانه استفاده کرده‌ام. موسيقي اين اثر برگرفته از «زنگ شتر» استاد صباست، شما در آثار قبلي خود نيز به شکلي تلاش کرده‌ايد تا به اين آهنگ‌ساز اداي دين کنيد، علاقه‌تان به ايشان به چه دليل است؟ شايد خون من پر از موسيقي‌ها و رديف‌هاي استاد صباست که توسط استاد رحمت الله بديعي به من معرفي و آموخته شد. چرا در عنوان خارجي اين اثر از واژه‌ي «اسپيتاما» استفاده کرده‌ايد؟ اسپيتاما لقب تمام فاميل حضرت زرتشت بوده است، در عنوان فارسي اين اثر از اين نام استفاده نکرده‌ام، چون مردم ما «زرتشت» را بدون نام فاميلِ او مي‌شناسند. شما هرکدام از اين قطعات را به يک‌نفر هديه کرده‌ايد از جمله به مادرتان يا چهره‌هايي چون حسين دهلوي، حسين عليزاده ، محمدرضا شجريان، احمد پژمان و چند استاد ديگر. اين اثر را به چه شخصي هديه شده است. به مردم کرواسي؟ چرا؟ چون مردم کشور کرواسي تنها مردم خارج از ايران هستند که با افتخار فراوان مي‌گويند اصل ما از ايران زمين امده است. ارکستري که قرار است اين قطعه را اجرا کند، همان ارکستر فيلارمونيک است که شما قبلا مدير هنري و رهبر دايمش بوده‌ايد؟ بله و من اين ارکستر را بسيار دوست دارم. بايد اضافه کنم،‌ قبل از اينکه آقاي «برانکو ايوانکوويچ» براي سرمربي‌گري فوتبال ايران دعوت شوند، من براي رياست هنري ارکستر فيلهارمونيک زاگرب پايتخت کرواسي دعوت شده بودم؛ اما همان‌طور که مي‌دانيد آن زمان اين خبر چندان بازتابي در رسانه‌هاي ايران نداشت؛ اما زماني که آقاي ايوانکوويچ به ايران آمدند، اين مساله در بوق و کرناي زيادي رفت. منظورم از طرحِ اين مساله اين است که ما هيچ‌گاه از پتانسيل‌هايي‌ که در دست داريم، بهره نمي‌گيريم. در حال حاضر هنرمندان و موسيقي‌دانانِ ايراني بسياري در جهان، اتفاقات بسيار بزرگي را رقم مي‌زنند، بي‌آنکه بازتابي داشته باشد و اين در حالي است که موزيسين‌‌ها هيچ‌گاه از بودجه‌هاي دولتي بهره نبرده‌اند و هر اتفاقي که رخ داده، به صورت شخصي بوده است؛ آن‌وقت اين مساله را با پديده‌اي مثل «فوتبال» مقايسه کنيد، متوجه خواهيد شد اگر مقدار اندکي از آنچه در اين ورزش هزينه مي‌شود، در هنر استفاده مي‌شد، ما با چه اتفاقات بزرگي روبه‌رو بوديم. آقاي رهبري آيا «زرتشت» هم توسط ناکسوس ضبط مي‌شود؟ بله حتما با اين وجود چرا اين اثر (به‌خصوص آنکه براي خواننده‌ي مرد نوشته شده) در ايران اجرا نمي‌شود؟ فکر مي‌کنم سوال را بايد طور ديگري مطرح کنيد و آن اينکه چرا نمي‌گذارند شما اثرتان را در کشور خودتان هم اجرا کنيد؟ من تنها اهنگساز ايراني مقيم خارج نيستم که در ۴۰ سال گذشته دعوتي به‌عنوان آهنگساز از من نشده است؛ بلکه چندين آهنگساز ايراني درجه يک هستند که گروهي مافيايي بي‌سواد جاي آنها را در ايران گرفته‌اند و عمدتا سعي شده از انها در کشور خودشان نامي برده نشود. در ايران ديگر جايي براي ما باقي نمانده است. تمام کارها بين گروه‌هاي وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد تقسيم شده . مسئولي وجود ندارد که زير کنترل عده‌ي معدودي نباشد. براي من شخصا مهم نيست، چون کارم را دور دنيا انجام مي‌دهم و خدا را شکر مي‌کنم که هيچ‌وقت نيازي به کمک وحمايت نداشته‌ام؛ ولي در کشور من ده‌ها اهنگساز بسيار خوب وجود دارد که بيکارند و حقشان توسط همين گروه پايمال شده است. چه اتفاقي رخ داده است که اين نظر را داريد؟‌ چند روز پيش در رسانه ها خواندم که در جلسه اي درحضور وزير فرهنگ و ارشاد رسما اعلام کردند که سمفوني «دفاع مقدس» دوباره به دوستِ عزيزي سفارش داده شده است که من اطمينان دارم بودجه‌ي فراواني نيز براي آن در نظر گرفته‌اند (در واقع اگر مثل پرداختي‌هاي قبلي باشد، دستمزدي بيش از آهنگ‌سازان اروپايي نيز پرداخت مي‌شود) راستش را بخواهيد من از اين اتفاقات شرم‌گين مي‌شوم. به نظرم ناداني هم بايد اندازه‌اي داشته باشد. زماني که اين خبر را خواندم، مي‌خواستم فورا نامه‌اي به وزير بنويسم و مساله را مطرح کنم، ولي بعدتر فکر کردم که وزير و معاونشان نه ما را مي‌شناسند و نه نيازي به ما دارند و نه جوابي مي‌دهند. پس فکر کردم به خود آن دوستِ آهنگ‌ساز نامه‌اي بنويسم. حال که شما اين سوال را مطرح کرده‌ايد در همين جا آن را مطرح مي‌کنم و به آن دوستِ آهنگ‌ساز مي‌گويم: «لطفا اين پيشنهاد را قبول نکن». دليل‌تان چيست؟ سفارشي به يک آهنگ‌ساز شده است و ايشان نيز آن را پذيرفته‌اند؟ ببينيد اين دوستِ ما خودش مشاور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و دستمزد بگير دولت است و در اين شرايط بايد آهنگ‌سازان ديگر را به وزير يا معاون يا بنياد رودکي معرفي کند، اما اين کار را انجام نمي‌دهد و خودش اين سفارش را مي‌پذيرد. يک سفارش دولتي در تمام دنيا بايد فراخوان داشته باشد؛ از اين مساله گذشته دفاع مقدس و ياد کردن از شهدا، احتياج به موسيقي ملي ايراني دارد که در رشته‌ي اين آهنگ‌ساز نبوده و نيست. از تمام اينها من و امثال اين آقا، نمي‌توانيم حرفي درباره‌ي دفاع مقدس داشته باشيم، چرا که زماني که جوانان ما جان‌شان را براي وطن‌شان از دست مي‌دادند، امثالِ ما در وين وپاريس در آسايش کامل، زندگي مي‌کرديم. مي‌خواهم همين‌جا اين مساله را مطرح کنم که دوستِ عزيزهنوز دير نشده است و شما يکي از آهنگ‌سازاني که هم به موسيقي کلاسيک و هم به موسيقي ملي آشناست و از آن طرف طعمِ تلخِ جنگ را چشيده است، پيشنهاد کن، کساني مثلِ احمد پژمان، حسين عليزاده، سعيدشريفيان، هوشنگ کامکار، ارسلان کامکار، رضا والي، بهزادعبدي، حميد متبسم، بهزاد رنجبران، باربد بيات، مهران روحاني، همايون رحيميان، امير اسلامي، امير تفرشي‌پور، امير پورخلجي و ده ها اهنگساز ديگر، حتي انوشيروان روحاني! چرا که نه؟ اين ها همه ايراني هستند و در اين مملکت حقي دارند. من هنوز متوجه‌ي اين مساله نشدم که ايراد اصلي که شما از همکارتان مي‌گيريد، چيست؟ ايراد من يک ايراد اساسي است. ببينيد ، يکي از اقوام ما را براي برادرش به خواستگاري فرستادند اما آخر کار خودش را داماد آن‌ها کرد. حالا يک مشاور که سال ها بابت مشاورت از بنياد رودکي دستمزدهاي بسيار بالا دريافت کرده، وظيفه‌اش معرفي آهنگسازان ديگر بوده، نه خودش و نه دوستان و اطرافيانش. آن هم در يک در محيط دولتي و از بودجه بيت المال. پيشنهاد شما براي انجام چنين کارهايي در آِينده چيست؟ بايد مانند تمام دنيا فراخوان داده شود. دولت موظف است که امکان دريافت اين شانس را به طور مساوي در اختيار هر کسي بگذارد تا کار خود را جهت شرکت در آزمون ارائه کند؛ ولي تصميمات نيز، نبايد پشت پرده گرفته شوند. براي مثال، بنده، پنج سال پيش با کمک دوستانِ ارکستر سمفونيک ليستي بيش ار يک‌صد آهنگساز ايراني را تهيه کرده‌ايم که حداقل سي نفر آن ها دست کمي از معدودي از آهنگسازان به شهرت رسيده امروزه ندارند. وظيفه مشاور اصولا چيست؟ در کشورهاي ديگر که من مي شناسم، اصلا مشاور حقوق بگير به اين صورت وجود ندارد. در ايران هم هنوز نفهميدم وظايف چگونه تعريف شده‌اند و هدف چه بوده. فقط مي دانم که برخي از اين دوستانِ مشاور، در 14 ماهي که من مسئول ارکستر سمفونيک تهران بودم، يک‌بار هم به سراغ تمرين و ارکستري که مشاورش بودند، نيامدند. فقط مسئولين بنياد رودکي مي‌گفتند که اين افراد،‌ هر ماه يک‌بار براي دريافت حقوق خود به طبقه پايين مراجعه مي کنند. باز گرديم به سمفوني زرتشت. اين پوئم سمفونيک به چه زباني اجرا مي شود؟ زبان فارسي. آيا متن اين اثر تماما از سخنان حضرت زرتشت برداشت شده است؟ بله. تماما از اصل آن سخنان برداشته شده فقط يک قسمت به نام جشن نوروز باستان وجود دارد که آقاي فريد ناصري شعر آن را سروده‌اند. آيا خواننده مرد را انتخاب کرده ايد؟ براي اين کار ما فراخوان داده ايم و اکنون چندين خواننده ايراني و بين المللي در حال آماده کردن اثر هستند که قطعا طي آزمون دو تن از آن ها (يکي به عنوان سوليست و ديگري به عنوان جانشين) انتخاب خواهند شد. زرتشت در حقيقت آلبوم شماره چهار مادرم ايران خواهد بود. درست است؟ بله. کاملا درست است. اين آلبوم 3 و 4 در حقيقت مديون موفقيت جهاني آلبوم هاي اول و دوم با صداي زيباي آقاي معتمدي و با همت بار بد بيات هستند. آلبوم سوم چه زماني منتشر خواهد شد؟ آلبوم سوم که در آن«نوحه خوان» براي ساکسوفون باريتون و ارکستر سمفونيک تنظيم شده است و نيز قطعه ي «مرشد» که براي خواننده ايراني (رضا فکري) و ساکسوفون تنور و آنسامبل سازهاي کوبه اي نوشته شده ، سه ماه ديگر به بازار بين المللي عرضه خواهد شد. آيا اين اثر شما با قطعه مشهور چنين گفت زرتشت اثر ريشارد اشتراوس شباهت و يا مغايرتي ندارد؟ خير، از هيچ نظر. مليون ها نفر در دور دنيا به غلط تصور کرده اند که کتاب چنين گفت زرتشت فردريک نيچه و قطعه ريشارد اشتراوس ارتباطي واقعي با زرتشت حقيقي پارسي دارند. نمي دانند که اين ارتباط به هيچ وجه وجود ندارد و زرتشت نيچه فقط شباهت اسمي با زرتشت پارسي دارد. پس به اين ترتيب اين اولين سمفوني ساخته شده روي گفتار حضرت زرتشت خواهد بود. بله ، بنده هم همين طور فکر مي کنم و تابه‌حال نشنيده‌ام.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar