هفت آلبوم شنیدنی از حسین علیزاده/ از "نی‌نوا" تا "بی‌ تو به سر نمی‌شود"

ديجي کالا مگ/ شهريور ماه با تولد حسين عليزاده آغاز مي‌شود، موزيسين صاحب‌نام ايراني که هم آهنگساز است و هم نوازنده و آثار ماندگاري را خلق کرده و نواخته است.
حسين عليزاده متولد اول شهريورماه سال ۱۳۳۰ است. او در هنرستان موسيقي درس خواند و بعد به دانشکده‌ي هنرهاي زيباي دانشگاه تهران رفت. او در همان زمان تحصيل در مرکز حفظ و اشاعه‌ي موسيقي هم فعال بود و کنار ديگر نوازندگان و آهنگسازان مطرح آن سال‌ها کنسرت برگزار مي‌کرد.

در دهه‌ي پنجاه عليزاده عضو گروه موسيقي چاووش شد. محمدرضا لطفي و حسن کامکار اين گروه را راه‌اندازي کرده بودند و البته حامي گروه هوشنگ ابتهاج بود. آلبوم‌هاي چاووش به جز ارزش هنري‌شان بسيار متاثر از جريانات سياسي و انقلابي و جنگ بودند. گروه شيدا به سرپرستي محمدرضا لطفي و گروه عارف به سرپرستي حسين عليزاده و پرويز مشکاتيان دو ستون کانون چاووش بودند.

به گزارش ديجي کالا مگ، عليزاده در آن سال‌ها آهنگساز آوانگاردي محسوب مي‌شد و البته تا همين امروز هم او جزو کساني است که فقط به نواختن رديف‌هاي ايراني اکتفا نکرده و حتي سعي در ارائه‌ي موسيقي تلفيقي (تلفيقي به معناي واقعي خودش که ترکيب از دو شيوه‌ي موسيقي دو فرهنگ است) داشته. حسين عليزاده سازنده‌ي پنج آهنگ از آلبوم چاووش ۳ و در ساخت برخي قطعات آلبوم چاووش ۷ از جمله "خاموشي" با صداي شهرام ناظري هم مشارکت داشت. عليزاده به سينما هم علاقمند است و موسيقي متن چند فيلم مهم را ساخته است.

حسين عليزاده براي آلبوم مشترکش با ژيوان گاسپاريان، آهنگساز مشهور ارمنستان و نوازنده‌ي دودوک نامزد جايزه‌ي گرمي معتبرترين و مهم‌ترين جايزه‌ي جهاني موسيقي شده است.

سال ۱۳۹۳ از سوي وزارت فرهنگ فرانسه به عليزاده نشان شواليه‌ي هنر و ادب فرانسه اهدا شد. عليزاده ضمن تشکر از مسئولان فرانسوي از قبول نشان خودداري کرد و گفت به احترام مردم هنرپرور و هنردوست ايران به نام حسين عليزاده قناعت مي‌کند و تا آخر عمر پيشوند و پسوندي به آن نمي‌افزايد.

اين فهرستي از چند آلبوم درخشاني است که حسين عليزاده آهنگسازي‌شان را برعهده داشته است.

ني‌نوا

شاهکار حسين عليزاده که حزن و سوز غريبي دارد. آلبومي که سال ۱۳۶۲ منتشر شد. حسين عليزاده درباره‌ي "ني‌نوا" مي‌گويد: "هر هنرمندي انگار در کارنامه‌اش فقط يک اثر دارد و بقيه‌ي آثارش بلوغ پيدا کرده‌ي آن اثر است. در واقع در هر اثر جديدي اثر قبلي وجود دارد. اگر اجراي سال ۱۳۵۶ جشن هنر را گوش بدهيد مي‌بينيد که جوهره‌ي دستگاه نوا که در آن اجراي بود در ني‌نوا هم وجود دارد. ني‌نوا بسط و گسترش گوشه‌هايي است که در دستگاه نوا وجود دارد."

در بخشي از مستند "بزم رزم" اشاره مي‌شود که براي اولين‌بار در دهه‌ي ۶۰ مردم براي خريدن يک اثر موسيقي يعني آلبوم "ني‌نوا" صف کشيدند. خود عليزاده در اين رابطه مي‌گويد: "وقتي يکي از مسئولان راديو که موقع ضبط کردن "ني‌نوا" را شنيد به من گفت که هر چه بخواهيد در اختيارتان مي‌گذاريم براي فتح‌المبين هم قطعه‌اي بساز. من آن موقع ۳۲ سال داشتم و ايشان آدم مسني بود. به ايشان گفتم من جنگ را جور ديگري مي‌بينم. من فجايع جنگ را مي‌بينم. مي‌بينم وقتي اين بمب مي‌افتد و خرابي پيش مي‌آيد بعد از آن چه اتفاقي مي‌افتد. ني‌نوا يعني همين. خيلي‌ها مي‌گويند که ني‌نوا قطعه‌ي مذهبي است. اين را جدا نمي‌کنم. خودم بزرگ‌شده‌ي محله‌ي مذهبي و مسجد و جنوب تهران هستم. وقتي واژه‌ي ني‌نوا را آن موقع شنيدم هنوز نمي‌دونستم که ني‌نوا يعني کربلا. بعد که فهميدم خوشحال شدم چون چند چيز هست که هميشه به من گفته‌اند. مادرم به من مي‌گفت چون تو روز عاشورا به دنيا آمده‌اي اسمت را حسين گذاشتيم و من هميشه اين اسم را دوست داشتم. با اينکه آدم مذهبي هم نبودم".

ني‌نوا جزو معدود کارهايي است که راديو با مجوز پخش مي‌کند چون حسين عليزاده قراردادي به مبلغ ۲۵ هزارتومان بسته بود تا راديو بتواند از آن استفاده کند.

"ني‌نوا" با استقبال از مصرع "بشنو از ني چون حکايت مي‌کند" مولانا ساخته شده است. اين دومين کاري بود که حسين عليزاده براي اجرا توسط ارکستر نوشت و البته باعث شهرت جهاني‌اش هم شد. نوازنده‌ي ني اين آلبوم جمشيد عندليبي است و نواي ني با سازهاي زهي ترکيب مي‌شود.

ترکمن

آلبومي که سال ۱۳۶۷ منتشر شد و چهارده قطعه در آن بود. آلبوم "ترکمن" بي‌کلام است و ساز خود عليزاده يعني سه تار محوريت قطعاتش را تشکيل مي‌دهد. دستگاه اصلي قطعات اين آلبوم راست‌پنجگاه است. علاوه بر گوشه‌ها و رديف‌هاي موسيقي سنتي در اين آلبوم عليزاده گوشه چشمي هم به موسيقي محلي دارد. اين اولين آلبومي است که عليزاده بعد از بازگشت از آلمان که به قصد تحصيل رفته بود، منتشر کرد. شيوه‌ي سه‌‌تار نوازي عليزاده در "ترکمن" نوين و بديع است. آلبومي که نشان مي‌دهد چه‌طور بدون آواز مي‌شود موسيقي داشت قائم به ذات و راوي يک داستان.

عليزاده روايت کرده که در آلمان قرار بوده کنسرتي برگزار کند و همان موقع بيمار و دچار تب مي‌شود. دلش براي ايران تنگ شده و در عالم تب آواها و لالايي‌هاي ترکمن را مي‌شنود و آرام مي‌گيرد. "ترکمن" به صورت مستقيم موسيقي ترکمن‌ها را ارائه نمي‌دهد بلکه بيشتر يک برداشت انتزاعي از حال و هواي موسيقي ترکمن است که با رديف ايراني ترکيب مي‌شود.

پريا و قصه‌ي دختراي ننه‌ دريا

شاملو قبل از انقلاب دو شعر "پريا" و "دختراي ننه دريا" را براساس افسانه‌هاي عاميانه سروده بود. به خصوص قطعه‌ي "پريا" که توسط يکي از خوانندگان پيش از انقلاب هم بخش‌هايي از آن خوانده شد به شدت مورد توجه قرار گرفت. شاملو در اين بازخواني‌هاي ادبيات عامه ايده‌هاي اجتماعي و سياسي خودش را گنجانده بود. اوايل دهه‌ي هشتاد آلبوم دکلمه‌ي "پريا" و "دختراي ننه دريا" در يک کاست منتشر شد.

موسيقي آلبوم برعهده‌ حسين عليزاده بود. شاملو پيش از اين هم با آهنگسازان درجه يکي مثل فريدون شهبازيان و بابک بيات کار کرده بود اما به دليل عدم علاقه‌اش به موسيقي سنتي هيچ‌وقت با آهنگسازان موسيقي سنتي کار نکرده بود. حسين عليزاده ولي با بقيه‌ي آهنگسازان سنتي فرق داشت. او موسيقي امبينتي براي اين آلبوم ساخت که با همسرايان سوپرانوي زن همراه بود و فضاي آن هر چند رنگ موسيقي سنتي داشت اما تنظيم موسيقي و سازبندي غيرمتداول آن باعث شد کاري کاملا متفاوت از آب دربيايد. موسيقي در اين آلبوم فقط زماني شنيده مي‌شود که دکلمه‌ي شاملو قطع مي‌شود.

شايد جزو مشهورترين کارهاي عليزاده نباشد چون به هر حال آلبوم بيشتر متعلق به شاملوست اما به گمانم گواهي است براي توانايي آهنگسازي عليزاده در سبک‌هاي گوناگون و تلفيقي.

زمستان است

اواخر دهه‌ي هفتاد بود که حسين عليزاده به محمدرضا شجريان، کيهان کلهر و همايون شجريان پيوست. يکي دو سال بعد از آن زلزله‌ي بم اتفاق افتاد و کنسرت‌هاي همنوا با بم را اجرا کردند. اما اولين همکاري‌شان قبل از آن در آلبوم "زمستان است" بود که سال ۱۳۸۰ منتشر شد.

عليزاده در اين آلبوم تار مي‌زد. همايون شجريان هم‌خوان و نوازنده‌ي تنبک بود و شجريان هم که آواز مي‌خواند و کيهان کلهر نوازنده‌ي کمانچه بود. اين آلبوم در حقيقت محصول اجرايي بود که گروه سال ۱۳۷۹ در آمريکا انجام داده بودند و بعد به صورت آلبوم منتشر شد. اين آلبوم محصول مستقيم بداعت‌هاي حسين عليزاده است و در مقام داد و بيداد منتشر شد. مقام داد و بيداد از آوازهاي موسيقي ايراني و ابداع حسين عليزاده است که از ترکيب گوشه‌ي داد در دستگاه ماهور و بيداد در دستگاه همايون به وجود آمده است.

---

بازار

---

در حقيقت کل آلبوم همان قطعه‌ي "زمستان است" را با شعر مشهور مهدي اخوان‌ثالث با مطلع "سلامت را نمي‌خواهند پاسخ گفت، سرها در گريبان است" بسط مي‌دهد و در ميان آواز قطعات موسيقي بي‌کلام را هم جا مي‌دهد.

بي‌ تو به سر نمي‌شود

آلبومي که سال ۱۳۸۱ منتشر شد و محمدرضا شجريان آواز آن را خواند. اين آلبوم هم در دستگاه نواست که دستگاه محبوب حسين عليزاده است. باز هم کيهان کلهر نوازنده‌ي کمانچه بود و همايون شجريان در نقش هم‌خوان و نوازنده‌ي تنبک ظاهر شد. بعد از يک مقدمه‌ي موسيقي در دستگاه نوا آلبوم با قطعه‌ي "بي‌همگان به سر شود بي تو يه سر نمي‌شود" از سروده‌هاي مولانا آغاز مي‌شود.

غزلي از حافظ و شعري از باباطاهر هم در بيات کرد خوانده مي‌شود. آلبوم "بي تو به سر نمي‌شود" نامزد دريافت جايزه‌ي گرمي شد. اما موقع برگزاري کنسرت‌هاي اين آلبوم در آمريکا به دليل مشکل رواديد مانع حضور حسين عليزاده شدند!

در همان قطعه‌ي "بي تو به سر نمي‌شود" به چيره‌دستي حسين عليزاده در نواختن تار يکي از بهترين آوازهاي شجريان را هم مي‌شنويم.

به تماشاي آب‌هاي سپيد

آلبوم "به تماشاي آب‌هاي سپيد" که همکاري مشترک حسين عليزاده و ژيوان گاسپاريان بود سال ۱۳۸۲ توسط نشر هرمس منتشر شد و نامزد دريافت جايزه‌ي گرمي بهترين آلبوم موسيقي ملل هم شد. از ميان هفت قطعه‌ي اين آلبوم آهنگسازي و تنظيم قطعات شش قطعه برعهده‌ي حسين عليزاده بوده است. آوازهاي اين آلبوم به زبان‌هاي فارسي و ترکي و ارمني است و به نوعي گفت‌وگوي موسيقايي ميان دو ملت است.

گاسپاريان در اين آلبوم دودوک مي‌نوازد و عليزاده ساز ابداعي شورانگيز که تلفيقي از سه تار و تار و تنبور است. تنوع قطعات اين آلبوم زياد است از قطعه‌ي "ساري گلين" بگيريد که جزو قطعات فولکلور ارمنستان است تا قطعه‌ي جديد و کاملا متفاوت "ماما" که ساخته‌ي گاسپاريان است.

آلبوم "به تماشاي آب‌هاي سپيد" شاهدي است بر ذهن باز و سيال موسيقايي عليزاده که جزو معدود هنرمندان موسيقي سنتي است که مي‌تواند خارج از قالب‌هاي موسيقي ايراني با بقيه‌ي آهنگسازان جهان همکاري کند.

غمنومه‌ي فريدون

آخرين اثر حسين عليزاده که سال ۱۳۹۶ منتشر شد و يک آلبوم متفاوت بود و باز نشان از اين داشت که حسين عليزاده چه‌قدر علاقمند به فعاليت در قالب‌هاي متفاوت است. "غمنومه‌ فريدون" در حقيقت يک کتاب صوتي است که چهره‌هاي سرشناسي چون صابر ابر، فرهاد اصلاني، امير جعفري، حبيب رضايي، آيدا سرکيسيان (شاملو)، سيامک صفري، ژاله علو، فاطمه معتمد‌آريا و زنده‌ياد مرتضي‌ احمدي در آن نقش‌خواني مي‌کنند.

نويسنده و کارگردان اين اثر پيمان قديمي است. "غمنومه‌ي فريدون" در حقيقت رجعتي به ادبيات کوچه است. قديمي مي‌خواست داستانش را با آثار انتخابي از حسين عليزاده به صورت کتاب صوتي منتشر کند اما حسين عليزاده که به اين پروژه علاقمند شده بود ابراز تمايل مي‌کند که موسيقي جديد براي آن بسازد.

باز هم خلق قطعات موسيقي شنيدني در فضايي که با تجربه‌هاي قبلي حسين عليزاده متفاوت است.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar