هنر موسیقی تعزیه در گفت‌وگو با لوریس چکناواریان
موسيقي ما/ تعزيه هنري است تام و تمام در عزايِ مهمانِ کربلا. هنري که قرن‌هاست در اين آب و خاک ريشه دارد و تلاشِ عزاداراني است براي روايت و بازسازي واقعه‌ي عاشورا.
اما بسياري بر اين اعتقاد هستند که «تعزيه» ناجي موسيقي دستگاهي و رديف‌هاي ايراني بوده است؛ همان‌طور که خود بهره‌ها از آن برده است و کليت اين هنر بر موسيقي رديفي و دستگاهي ايراني اتکا داشته است.
«ابوالحسن صبا» نيز در اين باره گفته است: «بهترين جواناني که صداي خوب داشتند از کوچکي نذر مي‌کردند که در تعزيه شرکت کنند و در ماه‌هاي محرم و صفر همگي جمع شده و تحت تعليم معين البکاء که شخص وارد و عالمي بود تربيت مي‌شدند. اين بهترين موسيقي‌اي بود که قطعات در آن منطبق با موضوع مي‌شد و هر فردي مطالبش را با شعر و آهنگ رسا مي‌خواند. ناگفته نماند که تاکنون تعزيه بوده که موسيقي ما را حفظ کرده است.»
در تعزيه کساني که به اصطلاح «امام‌خوان» هستند؛ آوازهاي خود را بيشتر در مايه‌هايي که در شان امامان است، مي‌خواندند، مايه‌هايي چون «نوا» و «راست‌پنجگاه». نقش «حرّ» در گوشه «عراق» است و نقش حضرت عباس در «دستگاه چهارگاه» اجرا مي‌شود. «شبيه» عبدالله بن حسن نيز در «راک عبدالله» مي‌خواند.
برخي گوشه‌ها هستند که براي «مخالف خوان‌ها» يا «اشقياخوان‌ها» مورد استفاده واقع مي‌شوند و شبيه‌خوانان در آن، بخش‌هاي خود را با حالتي موسوم به «اشتلم» که حالتي زمخت و با صداي بلند و بدون تحرير است، ادا مي‌کنند.
بخش‌سازي تعزيه هم بخشي جدايي‌ناپذير از اين آيين است. چرا که اجراي سازها حين نمايش تداعي‌کننده فضاي نمايشي دراماتيک صحنه مي‌شود و بر شور و حس نمايش مي‌افزايد. در قديم از سازهاي «سرنا» «کرنا» «دهل»، «ني» و «سنج» در تعزيه استفاده مي‌شد؛ اما در دوران ناصرالدين شاه قاجار و ورود سازهاي نظامي غربي به ايران «ترومپت» «ترومبون» «کلارينت» و «سايدرام» جاي سازهاي قديمي را گرفتند.
در اين ميان موسيقي نواحي هم سهم بسزايي در تعزيه دارد و هر منطقه‌اي بنا به آيين و رسومِ خويش اين هنر را به اجرا درمي‌آورد.
اين روزها تعزيه از اقبالي چون گذشته برخوردار نيست؛ اگرچه همين ماجرا سبب شده است تا اين آيين از گزندِ تغييرات در امان بماند و در حالي که موسيقي دستگاهي ايران اين روزها کمتر اجرا مي‌شود؛ شايد «تعزيه» امروز و ديگر بار از موسيقي ايران نگاهباني کند.
اين هنر را در گفت‌وگو با لوريس چکناواريان، فردين خلعتبري، محسن شريفيان، علي اصغر دشتي (کارگردان تئاتر) و مجيد خسرو آبادي (تعزيه‌خوان) بررسي کرده‌ايم.
خبرهای بیشتر درباره ی
۳ نفر در مورد این مطلب نظر داده اند
برای ارسال نظر لطفا از طریق اپلیکیشن آخرین خبر اقدام فرمایید
