«امام علی (ع)» و یک تیتراژ تمام نشدنی/ قصه از منزل ابتهاج آغاز شد

مهر/ در هشتمين گام از اين روايت رسانه‌اي به سراغ موسيقي تيتراژ سريال «امام علي» به نويسندگي و کارگرداني داودميرباقري، آهنگسازي فرهاد فخرالديني و خوانندگي صديق تعريف رفتيم. مجموعه‌اي که هم محتوايش، هم موسيقي اش و هم ساختارش بدون هيچ ترديدي يکي از ۱۰ سريال خاطره ساز، درخشان و معتبر رسانه ملي است که همچنان در ميان بينندگان و شنوندگان از محبوبيت بي حد و اندازه‌اي برخوردار است.

توليد اين مجموعه تلويزيوني از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۵ به طول انجاميد و در آن هنرمنداني چون داريوش ارجمند، مهدي فتحي، بهزاد فراهاني، محمدرضا شريفي‌نيا، پرويز پرستويي، سيروس گرجستاني، ويشکا آسايش، اصغر همت، اکبر عبدي، کريم اکبري مبارکه، کامران فيوضات، سيروس گرجستاني، سعيد نيکپور، انوشيروان ارجمند، عنايت شفيعي، مرحوم جواد خدادادي، عنايت بخشي، آتش تقي پور، مرحوم جهانگير فروهر، نادر رجب‌پور، مرحوم عباس اميري، بهمن زرين‌پور، چنگيز وثوقي، باقر صحرارودي و بسياري از هنرمندان ارزنده سينما و تئاتر به عنوان بازيگر حضور داشتند.

اين مجموعه به تهيه‌کنندگي محمد بيگ‌زاده به پنج سال تنهايي و دوران خلافت و زندگي حضرت علي بن ابي‌طالب (ع) مي‌پردازد و عوامل پشت صحنه آن نيز همگي از شاخص‌ترين چهره‌هاي حرفه خود هستند. از جمله آهنگسازي سريال با فرهاد فخرالديني، تدوين با مهرزاد مينويي و تصويربرداري با مازيار پرتو بوده و طراحي گريم درخشان عبدالله اسکندري در اين سريال که اولين بار در سال ۷۵ از شبکه يک سيما روي آنتن رفت، هنوز در يادها مانده است.

سريال «امام علي (ع)» که از نخستين پروژه‌ها در عرصه سريال سازي آثار تاريخي درباره اهل بيت بود. در زمان رياست علي لاريجاني بر تلويزيون ساخته شد و در ابتداي کار در مرحله متن دچار بازنويسي‌هاي متعدد شد تا سرانجام در سال ۷۳ با حضور ۱۵۰ بازيگر اصلي و بيش از ۵ هزار هنرور از نيروهاي ارتش مقابل دوربين رفت.

اما به طور حتم يکي از مهم‌ترين مولفه‌هايي که با آغاز پخش اين سريال ماندگار پيش روي مخاطبان قرار گرفت، موسيقي متن کم نظير اثر به آهنگساز فرهاد فخرالديني است که به نوعي متخصص ساخت ماندگارترين ملودي‌ها براي آثاري در اين شکل و شمايل است و در مجموعه امام علي (ع) دست به آهنگسازي اثري زد که قطعاً و حتماً يکي از پيشروترين و خلاقانه‌ترين آثاري است که در اين حوزه شنيده‌ايم. يک ملودي جذاب با موسيقي تيتراژي که خوانندگي يک استاد پيشکسوت موسيقي ايراني به نام صديق تعريف جذابيت شنيداري‌اش را دو چندان کرد و اثري را پيش روي مخاطبان قرار داد که در ماندگاري هميشگي‌اش ترديدي نيست.

تاکنون روايت‌هاي متفاوت و متنوعي درباره نحوه ساخت و اجراي موسيقي سريال امام علي در رسانه‌ها منتشر شده، که يکي از آنها مربوط به گفتگوي فرهاد فخرالديني با خبرنگار مهر درباره شيريني‌ها و سختي‌هاي ساخت موسيقي اين سريال است.

وي در اين گفتگو پيرامون موسيقي متن سريال گفته بود: «همان طور که علاقه مندان و هنرمندان عرصه موسيقي مي‌دانند آهنگي که بنده براي بخشي از سريال «امام علي (ع)» ساختم مربوط به يک هزار و ۴۰۰ سال پيش است که عبدالقادر مراغي حدود ۶۰۰ سال پيش آن را با حروف ابجد در آثاري چون «مقاصد الحان» و «جامع الحان» تدوين کرده است. بنده پس از پژوهش‌هاي فراواني که در اين زمينه انجام دادم تلاش کردم تا اين آثار را در فضاي موسيقايي امروز پياده کنم و اعتقاد دارم اين تنها نسخه اجرايي برگرفته از آثار مکتوب عبدالقادر مراغي است که به صورت اين چنيني پياده شده است. من بيش از چهل سال پيش اين نسخه موسيقايي از عبدالقادر مراغي را کشف کرده بودم و خودم بر اين باورم که ساخت آن قطعه يکي از دشوارترين کارهايي است که تاکنون در موسيقي انجام دادم زيرا يافتن راز و رمز اين نت نويسي کار بسيار دشواري است که وقت زيادي از عمرم را صرف آن کردم و حالا بسيار خوشحالم که اين زحمات نتيجه مثبتي براي مخاطب داشته است. به هر حال وقتي به دعوت آقاي داوود ميرباقري به سريال «امام علي (ع)» پيوستم آقاي ميرباقري اصرار داشت که از اين نسخه‌هاي موجود براي سريال استفاده کنيم که بنده هم پذيرفتم و خوشبختانه فضا به گونه‌اي اجرا شد که بعد از پخش سريال با استقبال بسيار قابل توجه مخاطبان روبه رو شد.

---

بازار

---

اين آهنگساز صاحب نام موسيقي فيلم که مخاطبان وي را با آهنگسازي سريال‌هاي ماندگار ديگري چون «بوعلي سينا» و «سربداران» مي‌شناسند، در همين گفتگو تاکيد کرده بود: «ساخت موسيقي سريال «امام علي (ع)» فقط به استفاده از تحقيقات و آثار منتسب به عبدالقادر مراغي منحصر نشد. کما اينکه ما در هر بخش از سريال تم هاي متفاوتي را با ارکستر طراحي کرديم که هر کدام براي خود داستان جداگانه اي دارد که در اين زمينه مي‌توانم به تم هاي مالک اشتر و عايشه اشاره کنم که به تنهايي دربرگيرنده ملودي‌هاي زيبايي هستند. البته تم هاي مربوط به وصف حضرت علي (ع) نيز کارهاي خوبي بودند که ما در هر بخش از سريال براي آن طراحي‌هاي متنوعي کرديم که خوشبختانه آنها نيز مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. من در ساخت موسيقي اين سريال تمام تلاش خود را انجام دادم که فضاي انتزاعي که مدنظرم بود نيز براي مخاطب تلويزيون باورپذير باشد و امروز بسيار خوشحالم که بعد از گذشت بيست سال از ساخت اين مجموعه همچنان از آن يادي مي‌شود.من موسيقي سريال «امام علي (ع)» را به اين سادگي ننوشتم. من براي پلان به پلان سريال به معنا و مفهوم مطلق کلمه خودم را محل حادثه قرار مي‌دادم و اين حس را با حس دروني خودم تلفيق مي‌کردم تا بتوانم بر اساس اين تکنيک بهترين نتيجه را دريافت کنم. شايد باور نکنيد اما خوب خاطرم هست وقتي چنين حسي را براي آهنگسازي داشتم گويي خودم در صحنه اتفاق حضور داشتم موضوعي که حتي سينما هم قادر نيست آن را بيان کند اما من با اتکا به اين پشتوانه‌هاي معنوي نهايت تلاش خود را کردم که موسيقي اين سريال برايم فضايي متفاوت چه به لحاظ ارکستر و ساز بندي و چه به جهات ديگر داشته باشد.

فخرالديني طي گفتگوي ديگري هم درباره موسيقي تيتراژ سريال «امام علي (ع)» گفته بود: «آهنگ اين موسيقي که منسوب به عبدالقادر مراغي است، با حروف ابجد نت نويسي شده که از حدود ۳۰۰ سال پيش بسياري از موسيقيدانان مهم دنيا روي آن کار کرده بودند اما جالب اينجاست که هيچکدام موفق نشدند که اين موسيقي را به طور کامل استخراج کنند. شعر اين اثر نيز درباره حضرت محمد (ص) است که عبدالقادر بعد از نت نويسي آن را به زبان فارسي هم برگردانده است. به هر حال مي‌توانم چنين بگويم که کشف اين آهنگ نصيب من شد که نمونه‌اش را در موسيقي سريال امام علي مي‌بينيد. موسيقي اين آهنگ هم دقيقاً همان اثري است که به دست عبدالقادر مراغي نوشته شده که مي‌تواند به عنوان قابل استنادترين اسناد موسيقايي منسوب به عبدالقادر به حساب آيد. […] البته خودِ عبدالقادر هم نمي‌گويد که آهنگ اين اثر از قبل وجود داشته و او نت نويسي را انجام داده يا آهنگ را هم خود او انجام داده است. اما به هر حال اين اثر کار بسيار جالبي بود که من بعد از استخراج تحريرهاي آوازي، کار را به صديق تعريف سپردم و او هم بعد از ساعت‌ها تمرين خيلي خوب از پس خوانندگي اثر برآمد.»


صديق تعريف هم که از جمله خوانندگان مولف و صاحب سبک موسيقي ايراني است چندي پيش در گفتگوي تصويري خود با يکي از رسانه‌ها بود که درباره موسيقي تيتراژ سريال امام علي (ع) گفته بود: همان طور که آقاي فخرالديني هم بارها در گفتگوهاي مختلف رسانه‌اي خود به آن اشاره داشت، موسيقي تيتراژ سريال امام علي در واقع يک اثر بازآفريني شده از عبدالقادر مراغي است که پيش تر مرحوم مرتضي حنانه نيز روي آثار او متمرکز بود. اما به توجه به تمرکزي که جناب فخرالديني روي آثار مراغي داشت، و در اين زمينه هم کارهايي را توليد کرده بود، بنابراين فضا به گونه‌اي شد که همين کارهاي توليد شده که يکي از آنها مربوط به موسيقي ابتدايي سريال است، در مجموعه امام علي (ع) نيز استفاده شود. به عبارتي اين موسيقي قبل از اينکه سريال توليد شده باشد توسط آقاي فرهاد فخرالديني ساخته شده بود که پخش آن براي اولين بار در سال ۱۳۶۱ در منزل جناب هوشنگ ابتهاج صورت گرفت.

وي درباره اين اجرا توضيح داد: در دوران منتهي به دهه ۶۰ که هنرمندان و اهالي فرهنگي مجموعه‌اي براي گردهمايي نداشتند، منزل جناب هوشنگ ابتهاج در خيابان ارباب جمشيد يکي از مکان‌هايي بود که برخي از هنرمندان و اهالي فرهنگ دور هم جمع مي‌شدند و آثار ادبي و هنري شان را ارائه مي‌دادند. شرايطي که من هم افتخار حضور در اين گردهمايي‌هاي هفتگي را داشتم و يکي از آنها نيز مربوط به حضور جناب فرهاد فخرالديني است که براي اولين بار اثري از عبدالقادر مراغي را که بعدها تبديل به موسيقي تيتراژ سريال امام علي شد را ارائه داد. هدف از اين ارائه هم تمرين براي ضبط يک اثر نمونه موسيقايي از آثار عبدالقادر مراغي بود که اگر در سخنراني يا کارگاهي که جناب فخرالديني در آن سخنراني دارد و به نمونه نياز پيدا مي‌شود، يک نمونه اجرايي نيز وجود داشته باشد. همين موضوع بهانه‌اي شد که کار بعد از ارائه ابتدايي‌اش در منزل آقاي ابتهاج کار را در استوديو بِل ضبط کنيم. تا اينکه چند سال بعد و حين توليد سريال امام علي آقاي فخرالديني تصميم گرفت از اين اثر براي موسيقي تيتراژ سريال استفاده کند که خوشبختانه به شدت نيز روي کار نشست.

اين خواننده موسيقي ايراني فارغ‌التحصيل رشته تئاتر که طي سال‌هاي گذشته شاگردان زيادي را در حوزه خوانندگي موسيقي ايراني تعليم داده، در بخشي از همين گفتگوي رسانه بود که در پاسخ به پرسشي مبني بر اينکه چرا بعد از استقبال چشمگير مخاطبان از موسيقي تيتراژ سريال امام علي براي اجراي در کنسرت‌ها استفاده نکرده، توضيح داد: اين را مي‌دانم که بعد از خوانش موسيقي تيتراژ سريال امام علي مخاطبان بيشتري در جامعه با صديق تعريف آشنا شدند، اما من از اين شرايط به مثابه يک سکوي پرش استفاده نکردم که بخواهم براي افزايش معروفيت بهره برداري کنم، دليل اين موضوع هم شايد به خاطر ايده آل گرايي و کمال گرايي است که هنوز در نسل من وجود دارد و بر اين مبنا به حضور در موسيقي فکر مي‌کنيم.

به هر حال موسيقي متن و موسيقي تيتراژ سريال امام علي (ع) يکي از ماندگارترين، تاريخي‌ترين و شنيدني‌ترين موسيقي‌هايي است که تاکنون در قاب سريال‌هاي ارزشمند رسانه ملي پيش روي مخاطبان قرار گرفته است. موسيقي که به همراه چند اثر ديگر جريان جديدي را در ساخت موسيقي تيتراژ سريال‌هاي تلويزيوني ايجاد کرد و با ساختارشکني که مبناي آن مخاطب شناسي، آگاهي و دانش آهنگسازي هنرمندي چون فرهاد فخرالديني است، توانست اين چنين جاي خود را در ذهن شنيداري مردم ثبت کند.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar